اسلام و مطالعات اجتماعی

اسلام و مطالعات اجتماعی

اسلام و مطالعات اجتماعی سال پنجم پاییز 1396 شماره 2 (پیاپی 18) (مقاله پژوهشی حوزه)

مقالات

۱.

کارکرد اجتماعی اعتقاد به مهدویت(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: مهدویت نظم اجتماعی انسجام امنیت روابط اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 851 تعداد دانلود : 409
توان مندی نظام اجتماعی از دغدغه های مهمی است که همواره مورد توجه نظام های سیاسی و حکومتی است. عوامل مختلفی می توانند در بقا و تداوم، پویایی و توان مندسازی نظام اجتماعی نقش داشته باشند. باور به مهدویت در پویایی و توان مندی نظام اجتماعی نقش مهمی می تواند داشته باشد و کارکرد در این حوزه از کارکردهای مهم این باور به حساب می آید. زیرا باور به مهدویت، می تواند مردم را حول محور خود جمع کند و برای تحقق هدفی مشخص، آنان را به صورت یکپارچه در آورد و به آنان هویت واحد دهد و به دنبال آن قدرت اجتماعی را تقویت نماید و ارتباط اجتماعی را تحکیم بخشد و در نتیجه، زمینه های امنیت و نظم اجتماعی را فراهم آورد و به تحکیم روابط اجتماعی منجر شود. در این تحقیق، با هدف نشان دادن کارکرد باور به مهدویت در ساحت نظام اجتماعی جامعه منتظِر و عصر غیبت و تبیین ظرفیت و پتانسیل اندیشه مهدویت در تقویت و تحکیم نظام اجتماعی، بحث و گفت وگو شده است. از مهم ترین یافته های این تحقیق، نشان دادن ظرفیت اندیشه مهدویت در ساحت های نظم، انسجام و همبستگی، امنیت و تحکیم روابط اجتماعی است. از برجسته ترین راهکارهای اندیشه مذکور در این حوزه ها عبارت است از: تولید و بازخوانی ارزش های اخلاقی مشترک، تحکیم باورهای دینی به ویژه آموزه امامت، ایجاد ارتباط و پیوند عاطفی در مردم، ایجاد اتحاد و هویت واحد بین اقوام و خرده فرهنگ ها و ایجاد اعتماد عمومی که از تقویت ارزش ها و پایبندی به قواعد اخلاقی ناشی می شود.
۲.

تفسیر المیزان و قرائتی دیگر از فلسفه تاریخ جهت پیشرفت اجتماع(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: پیشرفت اجتماع فلسفه تاریخ قرآن تفسیر المیزان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 119 تعداد دانلود : 997
پیشرفت اجتماع و نیل جوامع و تمدن ها به سعادت و کمال، آرزوی دیرینه بشر است. «اندیشه پیشرفت» از سوی متفکران علوم انسانی تعاریف گوناگونی داشته و مصادیق مختلفی را شامل شده است. تکوین و قدرت نفوذ اندیشه پیشرفت اجتماع، نیازمند ابتنای آن بر مبانی نظری استوار و محکمی مانند «فلسفه تاریخ» است. «ماهیت تاریخ» و «عوامل محرک تاریخ» دو مؤلفه مهم فلسفه تاریخ به شمار می آیند. فیلسوفان تاریخ و جامعه شناسان، «ماده» را ماهیت و موضوعاتی مانند: (نژاد)، (عوامل جغرافیایی)، (نظریه الهی)، (قهرمانان و (اقتصاد) را از مهم ترین عوامل محرک تاریخ بر شمرده اند.این نگاشته بر آن است تا بر اساس تفسیر شریف المیزان و با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، یکی از مهم ترین اقسام مبانی نظری «اندیشه پیشرفت اجتماع» یعنی «فلسفه تاریخ» را مورد تحلیل و واکاوی قرار دهد و با ارائه ادله مهمی، «اختلاف» را به عنوان ماهیت و «دین» را به عنوان عامل محرک تاریخ معرفی نماید.
۳.

نگرش و تحلیلی فرادینی از بنیان ها و زمینه های افراط گرایی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: عام گرایی ناثنویت گرایی گفت وگو حقایق وجودی دیالکتیک افراط گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 129 تعداد دانلود : 627
این مقاله می کوشد تا با الهام از عام گرایی توحیدی ادیان ابراهیمی، نگاهی فرادینی (فرااسلامی و فرامسیحی) به پدیده ها داشته باشد. نگاهی که مرزهای دینی، نژادی- قومی، جغرافیایی- تاریخی، طبقاتی، جنسیتی و فرهنگی را در می نوردد و ضمن توجه به تفاوت ها و کثرت ها، اسیر تفاوت گرایی و دوگانه نگری نمی شود. باور به توحید، می تواند زیرساحت استواری برای نگرش ناثنوی یا غیر دوگانه باشد. متأثر از این نگاه و با باور به حقایق وجودی عالم، به حقوق هستی شناسانه انسانی در ابعاد فردی و اجتماعی و بازتابش بر نیازهای ثابت و منبسط او دست می یابیم. از این منظر، پیش شرط های یک حیات مسالمت آمیز و به دور از خشونت و افراطی گری در عوامل یازده گانه ذات مشترک و طبعاً حق یکسان در برابر انسان ها، توجه به جهت و غایت آفرینش، دیگرگرایی، عشق و محبت، شکیبایی و گذشت، توجه به تفاوت ها و کثرت ها، همکاری متقابل، مسئولیت پذیری و وحدت در عین کثرت، منطق احتجاج و فرهنگ گفت وگو، عدالت اجتماعی و رفع نیازمندی ها، دولت وحدت گرا، جهان نگری و عام گرایی و نهادهای بین المللیرا بررسی و در نهایت، موضع ادیان مورد نظر به اختصار معلوم شده است.
۴.

واکاوی نسبت هویتِ سرزمینی و عناصر مشروعیت بخش اجتماعی در اندیشه صفویان(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: هویت سرزمینی عناصر مشروعیت بخش اندیشه سیاسی صفویان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 938 تعداد دانلود : 417
این مقاله درباره «هویت سرزمینی در جایگاه یکی از مؤلفه های هویتی ایرانیان» بحث می کند؛ از این رو، وزن و جایگاه سرزمین در منظومه فکری و هستی اجتماعی انسان از یک سو نقش و اهمیت سرزمین در هستی اجتماعی و هویت جمعی ایرانیان از دیگر سو بررسی می شود.سخن درباره اندیشه سیاسی صفویان و عناصر این اندیشه و چگونگی به خدمت گیری و سازگاری این عناصر برای احیا و تقویت یکی از مؤلفه های هویتی ایرانیان (سرزمین)؛ هم چنین چگونگی بهره برداری صفویان از کارکرد این عناصر برای مشروعیت بخشی به حاکمیت خود، جنبه دیگری از مباحث این مقاله است. رویکرد این مقاله به هویت، نه سراپا، ایستا و بدون تغییر و نه سیال است که نتایج آنها به ترتیب به سنگوارگی هویتی و پدیده ای برساخته گفتمان و قدرت بینجامد؛ بلکه هویت در این رویکرد از یک سو به پایداری و رسوب یافتگی بعضی از عناصر و ویژگی ها در فرهنگ ملت ها و از سوی دیگر به پویایی و تحول آنها باور دارد.
۵.

واکاوی الگوی امتناع نظریه جامعه شناسی و علوم اجتماعی اسلامی در ایران(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: آسیب شناسی نظری امتناع اندیشه جامعه شناختی علوم اجتماعی اسلامی نظریه پردازی نظریه جامعه شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 650 تعداد دانلود : 322
ساختار درونی علوم اجتماعی، زمینه ها و لوازم اجتماعی که در آن امکان بروز یافتند، از مسائلی است که در دهه های اخیر توجه بسیاری را متوجه خود کرده است. در این میان، برخی با توجه به تفاوت ها و مشابهت هایی که علوم اجتماعی در سیر تحول خود در داخل و در قیاس با سایر جوامع داشته، به نحوی طرح مسئله کردند که جریان اصلی را متوجه ملزومات شکل گیری و رشد جامعه شناسی در ایران کنند. دو الگویی که در مقاله حاضر مورد توجه قرار گرفته؛ یکی، رویکرد قایل به امتناع نظریه جامعه شناختی است که در برخی محافل علمی مورد توجه قرار گرفته و دیگری، الگوی علوم اجتماعی اسلامی است. به نظر می رسد، این دو الگو نیازمند بحث و بررسی است ، اما تا به حال مواجهه با آنها عمدتا رد یا انکار بوده است. هرگونه بسط یا گشایش تئوریک در حوزه جامعه شناسی نیازمند دقت بخشیدن به دعوی امتناع نظریه جامعه شناسی یا علوم اجتماعی اسلامی است. در این تحقیق با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه ساخت یافته و روش اسنادی، ابتدا اصول این نظریه و همچنین دلایل و مستندات ارائه شده برای آن بررسی شده و وضعیت امتناع نظریه جامعه شناسی در مقایسه با علوم اجتماعی اسلامی با توجه به انگیزه ها و دلایل مدافعان و منتقدان واکاوی شده است. نتایج حاکی از آن است که صحبت از وضعیت امتناع به مثابه آسیب علوم اجتماعی در ایران، به معنای حکم قطعی و صادرشده مرگ علوم اجتماعی و یا از بین رفتن هرگونه امکان اندیشه جامعه شناختی نیست، بلکه به معنای مشخصی به کاربرده شده است. همچنین بررسی مباحث مربوط به علوم اجتماعی اسلامی نشان می دهد، علاوه بر عدم ارائه جزئیات لازم، ملزومات و اقتضائات علم مورد توجه قرار نگرفته است.
۶.

بررسی رابطه میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی با نگرش به جامعه در میان دانشجویان شهر قم(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: وسایل ارتباط جمعی نگرش جامعه ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 960 تعداد دانلود : 668
در عصر حاضر، بهره گیری از رادیو، تلویزیون، ماهواره و شبکه های اجتماعی به عنوان رسانه های ارتباطی سریع و در دسترس، ضرورتی اجتماعی و بخشی جدایی ناپذیر از زندگی شده است. از سویی در جهان امروز، رسانه ها به ابزارهایی برای نشر اندیشه و ایدئولوژی های گوناگون در سراسر جهان تبدیل شده اند و همین نفوذ رسانه ها، پیامدهای شایان توجهی در جنبه های گوناگون زندگی انسان ها، از جمله نگرش آنها داشته است. این مقاله درصدد بررسی رابطه بین میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی با نگرش به جامعه در بین دانشجویان شهر قم است. جامعه نمونه تحقیق 638 نفر انتخاب شد و پرسشنامه به صورت تصادفی ساده توزیع و جمع آوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد. یافته ها نشان می دهد بین میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی با نگرش به جامعه در بین دانشجویان 381/0 r = رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین رابطه بین میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی با نگرش به جامعه با متغیرهای کنترلی جنسیت، وضعیت تأهل، وضعیت شغلی، مثبت و معنادار است. همچنین بین این متغیر با ابعاد نگرش مانند عاطفی، شناختی و رفتاری رابطه وجود دارد.
۷.

تبلیغ و الگوی مطلوب مبلغ(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: مبلغ الگوی مطلوب مبلغ ویژگی های اخلاقی مبلغ مخاطبان مبلغ شیوه های تبلیغ عرصه های تبلیغ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 264 تعداد دانلود : 320
در عصر حاضر مبلغان دینی، وظیفه احیای اموزه های اهل بیت(ع) و هدایت گری آحاد جامعه را عهده دار هستند؛ تحقیق پیش رو با توجه به این وظیفه مهم مبلغان دینی در پی تدوین الگوی مطلوب مبلغ است. این الگو در چهار بعد ویژگی های اخلاقی مبلغ، مخاطبان و شیوه های تبلیغی متناسب با آن و عرصه های تبلیغ، به مدد روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار تبیین گردیده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در بعد ویژگی های اخلاقی هفت ویژگی «یکسانی گفتار و کردار»، «زمان شناسی و زمینه شناسی»، «مردمی بودن و دردآشنا»، «شجاعت و قاطعیت»، «صبر و استقامت»، «نفوذ کلام» و «انتقادپذیری» از مهم ترین فضایلی است که مبلغ در ارتباط با دیگران بایستی به آن مجهز باشد. مخاطبان مبلغ به سه دسته کلی خانواده، مخاطبان عام و مخالفان قابل تقسیم بندی است که متناسب با هر کدام شیوه های تبلیغی طرح شده است. در بعد چهارم با عنوان عرصه های تبلیغ نیز به «تقدم پرداختن به مسائل اعتقادی بر احکام و اخلاق»، «تقدم خانواده و خویشاوندان بر دیگران» و «تقدم نوجوانان و جوانان بر سایرین» اشاره شده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۲