تحقیقات فرهنگی ایران

تحقیقات فرهنگی ایران

تحقیقات فرهنگی ایران سال یازدهم تابستان 1397 شماره 2 (پیاپی 42) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

مروری بر مطالعات قومی در ایران: نقد، بررسی و ارایه الگو(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هویت جمعی نقشه پیشینه قوم جامعه شناسی هویت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 483 تعداد دانلود : 43
طی چند دهه گذشته، مطالعات قومی در ایران بنا به دلایلی فزونی یافته است. با وجود این، به نظر می رسد که مسائل قومی در ایران به موضوعی حل نشدنی تبدیل شده است. منابع اطلاعاتی دور از واقعیت های میدانی، به عنوان یکی از دلایل ناکارآمدی سیاست های نظام مدیریت قومی، مطرح می شود. مقاله حاضر در پرتو الهامات نظری مید، بلومر، جنکینز، توماس، هال، و میلتون بنت در مورد هویت جمعی، با هدف شناخت خلأ ها و آسیب های معرفتی مطالعات قومی در ایران، حول این سه محور تنظیم شده است: 1) معرفی، مرور، و دسته بندی مطالعات پیشین قومی در ایران؛ 2) نقد و بررسی مطالعات قومی در ایران؛ 3) پیشنهاد الگویی برای مطالعات قومی در ایران. برای انجام پژوهش از روش توصیفی تحلیلی و تکنیک نقشه پیشینه و فرم استخراج مطالب استفاده شده است. می توان به طراحی حوزه مطالعاتی جامعه شناسی هویت برمبنای سه قضیه بنیادین برگرفته از مفاهیم جهان رسانه ای، جهان واقعی، و هویت در کنار ارائه الگویی متکثر از هویت طلبی قومی، به عنوان یکی از مهم ترین دستاوردهای مقاله اشاره کرد.
۲.

نقش باستان مردم شناسی در شناخت کوچ گران بختیاری و ارتباط آن ها با خرفت خانه ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: استودان کوچ گران بختیاری مذهب ساسانیان خرفت خانه باستان مردم شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 495 تعداد دانلود : 221
مدت زیادی است که باستان شناسان برمبنای نظریه هایی مانند رهیافت مستقیم تاریخی، اقدام به مطالعه جوامع معاصر کرده و براساس مدارک باستان شناختی و مطالعات مردم نگاری، جوامع گذشته را بازسازی می کنند. آنچه در فرهنگ عامه مردم وجود دارد، بخشی از پژوهش های آن ها را دربر می گیرد. براساس آداب و رسوم فعلی که در میان مردم منطقه بختیاری نشین وجود دارد، برخی از آثار باستانی که «استودان» نام دارند را به کوچ گران مربوط دانسته و معتقدند، افراد فرتوت را هنگام کوچ در آن ها قرار می دادند. در این مقاله ابتدا محیط جغرافیایی منطقه به عنوان زمینه تحقیق قلمداد شده و سپس با نگاهی مردم شناسانه، قوم بختیاری و آداب و رسوم آن ها بررسی شده و سپس با رویکردی باستان شناختی و بررسی داده های جدید این حوزه، سعی در ارزیابی این امر داشته و آن را برآمده از اذهان عامه مردم به دلیل ناآشنایی آن ها با کاربری دقیق این آثار دانسته است.
۳.

بررسی نقش سرمایه اجتماعی در پایبندی به فرهنگ شهروندی در بین شهروندان شهر کرمانشاه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: سرمایه اجتماعی شهروندی فرهنگ شهروندی شهر کرمانشاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 668 تعداد دانلود : 718
فرهنگ شهروندی مجموعه ای از ارزش ها و هنجارها است که بیانگر سبک زندگی و شکل دهنده تعاملات انسانی در بافت نوین زندگی جمعی، و روی هم رفته، قابلیت های اکتسابی، هستند و توجه به آن در جامعه جدید، اهمیت فراوانی دارد. با توجه به اهمیت موضوع فرهنگ شهروندی، پژوهش حاضر با استفاده از روش میدانی، تکنیک پیمایش، ابزار تحقیق پرسش نامه و استفاده از نرم افزارهای SPSS و Smart PLS، در پی بررسی نقش سرمایه اجتماعی در پایبندی به فرهنگ شهروندی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شهر کرمانشاه است که تعداد 384 نفر از شهروندان بالای 18 سال این شهر با استفاده از فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه، بررسی شده اند. نتایج تحقیق حاکی از این است که بین میزان کل سرمایه اجتماعی (34 درصد=P)، و ابعاد آن، یعنی اعتماد اجتماعی (39 درصد=P)، حمایت اجتماعی (30 درصد=P)، تعامل اجتماعی (35درصد=P)، انسجام اجتماعی (32 درصد=P) و آگاهی اجتماعی (23 درصد=P) ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد؛ بنابراین، تمام فرضیه های پژوهش تأیید می شوند. همچنین، نتایج حاصل از الگوی معادله ساختاری (Smart PLS) نیز نشان می دهند که متغیر سرمایه اجتماعی، روی هم رفته 53 درصد از واریانس متغیر پایبندی به فرهنگ شهروندی را تبیین می کند؛ با درنظر داشتن مقادیر مربوط به حجم اثر، شاخص ضریب تعیین این مقدار، در حد متوسط 28 درصد برآورد می شود.
۴.

بررسی گرایش های ذهنی دانشجویان درباره تمدن غرب؛ مطالعه کیفی دانشجویان دانشگاه های دولتی تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: غرب گزینی بخشی نگر غرب گریزی بخشی نگر غرب پسندی بخشی نگر نسبی گرایی انتخابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 345 تعداد دانلود : 911
پژوهش های گوناگونی درباره شناخت نحوه رویارویی منتقدان و جریان های روشنفکری با غرب انجام شده است، اما در این مطالعه تلاش بر این است تا با استفاده از رویکرد تفسیری، گرایش های ذهنی دانشجویان درباره تمدن غرب را بررسی کنیم. پرسش اساسی که این مقاله در پی پاسخ گویی به آن است، این است که دانشجویان مورد مطالعه چگونه تمدن غرب را درک و فهم می کنند و معانی ذهنی برساخته آن ها در مورد تمدن غرب، براساس چه مدل مفهومی ای قابل تفسیر است؟ این مقاله که یک پژوهش کیفی است، از رویکرد تفسیرگرایی بهره می گیرد و از مفاهیم نظری برساخت اجتماعی، روابط بیناذهنی، ارتباطات بین فرهنگی، و مفهوم خود و دیگری استفاده کرده است. در این پژوهش با استفاده از تکنیک مصاحبه عمیق، نگرش افراد مورد مطالعه در مورد تمدن غرب استخراج، و سپس، با استفاده از روش تحلیل تماتیک، تحلیل شده است. با توجه به اینکه رویکرد مطالعه، رویکردی استقرایی است، تلاش شده است که به جای پرسش درباره مفهوم کلی تمدن غرب، از مشارکت کنندگان درباره مظاهر مختلف غرب، سؤال شود و رویکرد هریک از آن ها درباره هرکدام از مظاهر تمدن غرب به صورت جداگانه مشخص شود. درنهایت، پس از کدگذاری باز و استخراج مفاهیم، سه مقوله اصلی غرب گریزی بخشی نگر، غرب گزینی بخشی نگر، و غرب پسندی بخشی نگر، استخراج شد که همه این مقوله ها زیر عنوان مقوله محوری نسبی گرایی انتخابی تعریف شده اند.
۵.

حس تعلق به خوابگاه؛ مطالعه موردی دختران دانشگاه های دولتی شهر تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: خوابگاه دختران حس تعلق حریم خصوصی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 816 تعداد دانلود : 483
خوابگاه، عرصه ای نیمه عمومی است که در آن عده ای از همسالان درگیر تعاملات بین فرهنگی می شوند. این تعاملات می تواند تأثیر مثبت یا منفی ای بر زندگی فرد بگذارد و از او در برابر تصمیم گیری های زندگی اجتماعی اش، فردی مستقل یا منفعل بسازد. هدف اصلی این مقاله به تصویر کشیدن زندگی خوابگاهی است. پرسش ما این است که آیا دانشجویان دختر، به خوابگاه حس تعلق دارند؟ حس تعلق از این نظر اهمیت دارد که ازیک سو شرایط مناسب باعث ایجاد این حس می شود و از سوی دیگر، در صورت وجود حس تعلق به یک مکان، فرد برای بهبود وضعیت آن تلاش خواهد کرد. عوامل مهمی ازجمله امنیت، حریم خصوصی فرد، تعامل مثبت با دیگران مهم (هم اتاقی ها و مسئولان خوابگاه)، و قوانین، در شکل گیری حس تعلق مؤثر هستند. در این مقاله از طریق روش داستان زندگی با 60 دانشجوی دختر ساکن خوابگاه های دانشگاه های تهران، تربیت مدرس، الزهرا، و شهید بهشتی در تمام مقاطع تحصیلی مصاحبه کرده ایم. عوامل انسانی، مکانی، و زمانی در شکل گیری حس تعلق در خوابگاه مؤثر هستند. عوامل مهمی ازجمله رشته تحصیلی، مقطع تحصیلی، فرهنگ، و نوع جامعه پذیری افراد، سن، ویژگی های فردی مانند درون گرا و برون گرا بودن فرد و به میزان بسیار اندکی قومیت، بر شکل گیری این حس تأثیر می گذارند. همچنین، بررسی های ما نشان می دهد که به دلیل نداشتن حریم خصوصی، مشکل در ایجاد و برقراری ارتباط با مسئولان و هم اتاقی ها، و محدودیت های ناشی از قوانین خوابگاه، حس تعلق به خوابگاه در بسیاری از دانشجویان پایین است. در پایان، راهکارهایی برای بهبود شرایط زندگی در خوابگاه ارایه شده است.
۶.

مرزهای اجتماعی- فرهنگی در شهر تهران؛ بررسی شرایط، شیوه مدیریت، و پیامدها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مرزهای فرهنگی مرزهای اجتماعی ترددهای فرهنگی مرزهای افقی و عمودی ارتباطات اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 953 تعداد دانلود : 323
نظام تمایز گذاری و درجه بندی افراد در هر جامعه ای، فراگیرگریز ناپذیر است و معیارهای آن از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است؛ از این رو، این مقاله در پی آن است تا نشان دهد که شهروندان تهرانی در ارتباطات خود با دیگران چه موقع و چرا دست به مرزبندی می زنند؟ چه موقع و چگونه از این مرزها عبور می کنند؟ برای تعامل با یکدیگر و عبور از مرزهای فرهنگی از چه راهبردهایی استفاده می کنند؟ و چنین راهبردهای ارتباطی چه پیامدهایی دارند؟ یافته های این پژوهش مبتنی بر روش کیفی با راهبرد نظریه زمینه یابی است. حجم نمونه به روش نمونه گیری نظری و هدفمند شامل 45 نفر بوده است. برای گردآوری داده ها ازابزارهای متفاوت مثل مصاحبه،مشاهده، مشارکت و ... استفاده شد، ولی تمرکز اصلی بر روی مصاحبه عمیق بوده است. یافته ها به شیوه نسخه سیستماتیک نظریه زمینه ای، کدگذاری شدند و شرابط(علًی، زمینه ای و مداخله گر)، راهبردها، و پیامدهای مربوط به مرزها و ترددهای فرهنگی در شهر تهران استخراج و تحلیل شده اند. مقوله هسته ای بدست آمده عبارت است از«غلبه عناصر هویتی به وجود آورنده مرزها و ترددهای فرهنگی». منازعه هویت ها موجب می شود که کنشگران، مجموعه راهبردهایی را برای تعامل با یکدیگر اتخاذ کنند که می توان آن ها را «روش دیپلماسی ارتباطی درون ملی» نامید. با به کارگیری این راهبردها توسز کنشگران در جریان غلبه عناصر هویتی، سه پیامد مهم بروز می کند که عبارتند از: 1.آنومی، آسیب های اجتماعی، فرهنگی و فردی؛ 2. چند فرهنگی؛ و3. شکاف فرهنگی.
۷.

بررسی جامعه شناختی محرومیت اجتماعی دختران روستایی زابل و عوامل مرتبط با آن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: محرومیت نگرش سنتی منابع نابرابری دختران روستایی زابل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 710 تعداد دانلود : 47
محرومیت اجتماعی، واقعیتی است که برخی افراد به اندازه قابل توجهی بیشتر از دیگران در معرض آن هستند. در این میان، گروه های جمعیتی متشکل از دختران مجرد در نواحی روستایی، کسانی هستند که به شدت از محرومیت اجتماعی آسیب می بینند. بر همین اساس، این پژوهش به بررسی جامعه شناختی محرومیت اجتماعی دختران روستایی شهرستان زابل و عوامل مرتبط با آن پرداخته است. چارچوب نظری پژوهش، نظریه زیبرا، بوردیو، بلوم برگ، و نارایان و روش مورد استفاده، تکنیک پیمایش است. داده ها با ابزار پرسش نامه محقق ساخته و استاندارد به دست آمد ه است. جامعه آماری پژوهش، دختران روستایی شهر زابل هستند که تعداد 384 نفر به عنوان نمونه براساس فرمول کوکران و به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای متناسب با حجم pps انتخاب شده اند . برای سنجش پایایی، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. محرومیت اجتماعی در شش بعد محرومیت از ازدواج، محرومیت از شبکه روابط اجتماعی ، محرومیت از مشارکت اجتماعی، محرومیت آموزشی، محرومیت اوقات فراغت، و محرومیت فکری، سنجیده شده است. بیشترین محرومیت در بعد محرومیت از ازدواج و کمترین محرومیت در بعد محرومیت اوقات فراغت مشاهده شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که بین متغیرهای مورد بررسی نگرش سنتی والدین، نابرابری جنسیتی، منابع در دسترس اقتصادی اجتماعی محیط، تحصیلات، و درآمد، با متغیر محرومیت اجتماعی، رابطه معنا داری وجود دارد. در این میان، متغیر نگرش سنتی والدین، بیشترین نقش را در تبیین متغیر محرومیت اجتماعی ایفا می کند. نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد که متغیرهای مستقل واردشده به مدل رگرسیون، 36 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کرده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۲