پژوهش های قرآن و حدیث

پژوهش های قرآن و حدیث

پژوهش های قرآن و حدیث سال 50 بهار و تابستان 1396 شماره 1 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

ابن أبی العوجاء: شخصیت شناسی و ارزیابی ادعاهای منسوب به او(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ابن أبی العوجاء حدیث روزه وضع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 840 تعداد دانلود : 246
پدیده جعل حدیث، از دیرباز نزد مسلمانان امری شناخته شده بود و پیوسته درباره آن، هشدارهایی حتی از سوی معصومان (ع)صورت گرفته و تألیفات بسیاری در تبیین و مصداق یابی آن نوشته شده است و دانشمندان از جنبه های مختلفی بدان پرداخته اند که از آن جمله است اشاره به شخصیت هایی که به کار جعل حدیث مشغول بوده و احادیثی جعلی بدان ها منسوب است. یکی از مشهورترین این افراد، ابن أبی العوجاء است که کمتر کتاب مربوط به تاریخ حدیث است که از او و ادعاهایش در خصوص جعل حدیث و تغییر احکام دین بر اساس این احادیث سخن نگفته باشد. امّا آیا او شخصیتی حقیقی دارد یا افسانه ای؟ ادعاهای منسوب به او از حیث تعداد احادیث جعلی او و تغییر احکام شرعی توسط این جعلیات، تا چه اندازه با حقیقت سازگار است؟ در این مقاله که به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها است، پس از ذکر گزارش هایی تاریخی مربوط به این فرد و بررسی و نقد آن ها و معلوم شدن تعارضات و اشکالات سندی و متنی این گزارش ها، آشکار می شود که هر چند می توان از وجود تاریخی این فرد و متکلم بودنش متکلمی معارض اسلام سخن گفت اما نمی توان ثابت کرد که وی در کار جعل حدیث و اشاعه آن و تغییر احکام اسلامی بر اساس آن ها بوده است.
۲.

بازسازی کتاب الحج معاوﯾﺔ بن عمار و ارزیابی طرق روایت آن با تأکید بر احادیت زیارت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بازسازی منابع کهن زیارت زیارت معصومان (ع) کتاب الحج معاویة بن عمار مصادر کهن زیارت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 85 تعداد دانلود : 240
کتاب الحجنوشته معاویة بن عمار از اصحاب مورد اعتماد امام صادق علیه السلام از اصولی است که در تألیف کتاب های متقدمان امامیه در موضوع حج مورد استفاده قرار گرفته است. به مناسبتِ اعمال حج، زیارت رسول خدا صلی الله علیه و آلهو اعمال سایر اماکن متبرکه مدینه نیز در این کتاب وجود داشته است. شناسایی احادیث این کتاب در موضوع زیارت که در کتاب های موجود متقدمان امامیه به خصوص الکافی، الفقیه، کامل الزیاراتو تهذیب باقی مانده و ارزیابی سندی آن ها، هدف این نوشتار است. این کار با بررسی اسناد این احادیث در کتاب های موجود و مقایسه آن ها با طرق منابع مفقود در کتاب های فهرست انجام می شود. نقل این احادیث از کتاب معاویة بن عمار با توجه به وثاقت او و اعتبار طرق کتابش، بر خلاف برخی ادعاها[1] نشانه اصالت زیارت رسول خدا صلی الله علیه و آله، دعا نزد قبر ایشان، تبرک به قبر و توسل به آن حضرت و مشروعیت این اعمال از دیدگاه امام صادق علیه السلاماست.
۳.

بینامتنی قرآن و سخنان امیرالمومنین (ع)در اشعار ابوفراس حمدانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ابوفراس حمدانی بینامتنیت قرآن نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 228 تعداد دانلود : 473
ابو فراس حمدانی از چکامه سرایان عصر عباسی است. او نگاهی عمیق به اسلام و مسائل مذهبی دارد و در اسارت، دیدگاه زاهدانه نسبت به زندگی پیدا می کند. همچنین او در عصری نزدیک به صدر اسلام می زیست. بیشتر پژوهش هایی که درباره این شاعر صورت گرفته است در خصوص شخصیت و برخی از قصاید اوست ولی درباره تعامل اشعار او با قرآن و نهج البلاغه تحقیقی صورت نگرفته است. در حالی که مضامین و واژگان و تصاویر شعری شاعر، الهام گرفته از این دو متن دینی، گاه به شکل وام گیری و گاه به شکل دگردیسی است و شاعر آگاهانه گاه تعاملی در جهت این دو متن و گاه بر خلاف جهت این دو متن داشته است.
۴.

مؤلفه های معنایی ماده ی «کرم» در قرآن بر اساس معناشناسی ساختاری و رویکردهای تحلیلی - منطقی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: انسان شناسی اقتصادی رویکرد تحلیلی منطقی معناشناسی ساختاری مؤلفه های معنایی همنشین ها و جانشین های کرم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 551 تعداد دانلود : 280
تبیین مؤلفه های ماده «کرم» در پژوهش های قرآنی از اهمیت خاصی برخوردار است. انبوه پژوهش های انجام شده در این رابطه، از کرامت و اعتبار و احترامی که انسان به طور ذاتی یا اکتسابی به آن دست یافته است سخن به میان آورده اند. حال آنکه براساس داده های معناشناسی و با استخراج همنشین ها و جانشین های ماده «کرم» و بسامد به کارگیری آن ها می توان دریافت که مفاهیم ماده «کرم » در قرآن برمحور مصداق رب قرار گرفته و بنابر این، مؤلفه های این ماده در قرآن باید بر محور «رب» استخراج و تحلیل گردد. این پژوهش می کوشد، برمبنای داده های معناشناسی تاریخی و قومی و به کارگیری معناشناسی ساختاری، به استخراج همنشین ها و جانشین های ماده «کرم» در قرآن بپردازد و در ادامه با تکمیل داده های معناشناسی ساختاری با رویکردهای تحلیلی منطقی، علاوه بر کشف معانی ماده کرم در قرآن، با دسته بندی همنشین ها و جانشین های این ماده در دو گروه مصادیق و مفاهیم، آن ها را تحلیل کند؛ چنانکه در پایان می توان شرافت، دهش و دوسویه بودن این ارتباط را از مؤلفه های معنایی ماده «کرم» در قرآن به شمار آورد.
۵.

بررسی سندی و دلالی حدیث «أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاس...»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جهاد جهاد ابتدائی حدیث ضعیف فقه شیعه فقه عامه قتال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 826 تعداد دانلود : 811
حدیث «أُمِرْتُ أَنْ أُقاتِلَ الناس...» از جمله مهم ترین مستندات احکام جهاد به شمار می آید. مستشرقان و تکفیرگرایان با استناد به این حدیث و البته سایر ادله جهاد در اسلام را خشونت بار معرفی می کنند لکن واکاوی سندی این حدیث بیانگر مخدوش بودن آن است. برخی منابع رجالی نشان می دهد در هر یک از طرق این حدیث، افراد ضعیف، متهم به کذب و یا کسانی وجود دارند که درباره آنها توصیفی وارد نشده است. در این مقاله بررسی رجالی بیشتری با نگاه به مبانی شیعی صورت پذیرفته است. همچنین بررسی محتوایی حدیث در قالب عرضه حدیث بر قرآن و سیره پیامبر (ص)و نیز تحلیل واژگان حدیث، حاکی از معنایی متفاوت از فهم رایج آن است. به علاوه توجه به روح حاکم بر آیات قتال در قرآن و دفاع از مظلومان و سرزمین های اسلامی در کنار اولویت صلح و مدارا، مؤلفه های دیگری است که به لحاظ محتوایی حدیث یاد شده را بی اعتبار می کند. همچنین با وجود تواتر حدیث مذکور نزد اهل سنت، در مجامع حدیثی مشهور شیعه ذکری از آن به میان نیامده است و تنها فقها بدان استناد کرده اند.
۶.

عالم ذر در قرآن کریم (بررسی 14 آیه)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اخذ میثاق امانت طینت عالم ذر نطفه نفس انسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 976 تعداد دانلود : 863
موضوع این مقاله بررسی آیاتی از قرآن کریم در ارتباط با «عالم ذر» با نظری بر روایات و منابع اسلامی است. ذر در لغت به دو معنی آمده است، مورچه ریز و ذرات پراکنده در هوا. منشأ نام گذاری دوران قبل از دنیای انسان به عالم ذر، روایاتی است که از اهل بیت (ع)صادر شده است. درباره خلقت انسان از گل آیات متعددی در قرآن کریم وجود دارد و روشن می شود که از نظر قرآن همه انسان ها از خاک یا از گل در قالب ذره ای نادیدنی خلق شده اند و در همان عالم بود که امانت الهی بر او عرضه شد و بر بندگی خدا  و عدم بندگی شیطان از او پیمان گرفته شد. آن بدن ذره ای حاوی همه کد های اطلاعاتی انسان است و برای ورود به زندگی دنیا به بدن پدر و مادر ورود پیدا می کند و در آنجا ساخت و ساز می شود و به سلول حیاتی به نام نطفه تبدیل می گردد؛ نطفه ای که امشاج است و استعداد های نورانی و ظلمانی در وجود او به ودیعت گذاشته می شود تا زمینه ای برای آزمون بندگی خالصانه خدای منان باشد و خویشتن داری در مسیر بندگی معنا پیدا کند. نطفه تشکیل شده در بدن مادر (قرار مکین) رو به رشد می گذارد و به علقه، مضغه و... تبدیل می شود تا اینکه به صورت طفلی متولد شود و دوران درس و بحث مدرسه دنیای خود را طی کند. جالب است که بر اساس روایات و اشارات قرآن کریم برای احیاء انسان ها در قیامت نیز همین مسیر طی می گردد و طینت افراد بشر در دل خاک قرار می گیرد و باران های مخصوصی زمینه رشد آنان را به صورت جنین فراهم می کنند تا این که با نفخ صور دوم از دل خاک بر آیند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۸