پژوهش در هنر و علوم انسانی

پژوهش در هنر و علوم انسانی

پژوهش در هنر و علوم انسانی سال دوم اسفند 1396 شماره 6 (پیاپی 8)

مقالات

۱.

مفاهیم نمادین نقش مایه های قالی پازیریک

تعداد بازدید : 208 تعداد دانلود : 390
قالی پازیریک به عنوان قدیمی ترین قالی شناخته شده جهان، در سال 1949 میلادی توسط پروفسور رودنکو باستان شناس روسی از میان یخ های کوه های آلتایی مغولستان بیرون کشیده شد. به لحاظ اهمیت حرفه ریسندگی و بافت در نشان دادن میزان توسعه یافتگی تمدن ها در هزاره های پیشین، دانشمندان متعددی سعی در نسبت دادن منشا این قالی به کشور یا تمدنی خاص نموده اند. از آنجایی که مفاهیم نمادین نقوش، از ویژگی های اصیل طرح های قالی ایران می باشند که در هر مکان و زمانی متاثر از جامعه و فرهنگ حاکم بر آن شکل گرفته اند. هدف از این پژوهش مطالعه مفاهیم نمادین نقش مایه-های قالی پازیریک به عنوان قدیمی ترین قالی شناخته شده جهان، در بستر فرهنگی حاکم بر بافندگان معاصر این قالی، یعنی دوره هخامنشیان (500-320ق.م) بوده است. مساله اصلی پژوهش، شناخت ارتباط میان ساختار طراحی و نقش پردازی قالی پازیریک با مبانی فرهنگی جامعه معاصر بافندگان آن می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهند، گزینش نقوش به کار رفته در این قالی آگاهانه و همسو با زیرساخت های فرهنگی و آیینی جامعه تولیدکنندگان آن بوده است. لذا ارتباط معناداری میان مفاهیم نمادین نقوش و ساختار طراحی قالی پازیریک با فرهنگ و سنن ایران دوره هخامنشی وجود دارد. این پژوهش به لحاظ روش از نوع مطالعات کیفی می باشد که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای به انجام رسیده است.
۲.

بررسی روند تجلی مضامین شیعی در نگارگری ایران

تعداد بازدید : 184 تعداد دانلود : 991
با توجه به حضور و نفوذ شیعیان در جامعه ایران، مضامین و باورهای شیعی، بخشی از درون مایه نگارگری ایرانی را به خود اختصاص داده اند؛ اما نکته قابل تأمل این است که متأثر از شرایط و فضای مذهبی، سیاسی و فکری هر دوره، این دسته از مضامین بر مبنای روایت های گوناگون مصور شده اند. این مقاله در قالب دو دوره از ایلخانی تا آغاز صفوی و دوره صفوی به بررسی روند تجلی مضامین شیعی در نگارگری ایرانی پرداخته است. شناسایی چگونگی مصورسازی مضامین شیعی و بررسی و تحلیل روند تحول آن در نگارگری ایرانی بر مبنای روایت، هدف اصلی این مقاله است. بدین منظور، نگاره های شاخص دارای مضمون و محتوای شیعی از دوره ایلخانی تا صفوی بررسی و تحلیل شده اند. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات، از منابع کتابخانه ای جمع آوری شده است. نتایج بیانگر آن است که در دوره اول از عصر ایلخانی تا آغاز صفوی، روایتی تاریخی، قهرمانی و اسطوره ای از مضامین، شخصیت ها و باورهای شیعی در نگارگری ایران بروز یافته است؛ اما در دوره دوم با حاکم شدن اقتدار تشیع در عصر صفوی، مضامین شیعی بر مبنای روایت معنوی و قدسی به تصویر درآمده اند که موجب بروز تمهیدات تجسمی و جلوه های خاصی از پردازش های نمادین در نگاره های این دوره شده است.
۳.

تاثیر سواد بصری بر مصرف علائم و نشانه های مترو توسط مسافران در زندگی روزمره؛ مورد مطالعاتی: سیستم علائم و نشانه های مترو تهران

تعداد بازدید : 64 تعداد دانلود : 635
امروزه ارتباط با محیط و فضای شهری و نظم و منطق ارتباطی در آن تحت تاثیر ارتباط تصویری است. بنابراین تلاش بشر بالاخص جامعه طراحان ایجاد کانال ارتباطی بصری به عنوان جایگزین ارتباط کلامی و زبانی است که سیستم علائم و نشانه-ها از مهم ترین ابزارهای آن بشمار می رود و هرگونه بی توجهی به اصول طراحی و ارائه آن موجب ضعف و اغتشاش ذهنی و بصری می شود. از اینرو فهم عمیق از خصوصیات و کارکرد عناصر اولیه سواد بصری برای تدوین زبانی که هیچ گونه مرزی نمی شناسد ضروری است. از اینرو پژوش حاضر با هدف تعیین نقاط و ضعف علائم و نشانه ها و تاثیر سواد بصری بر میزان مصرف آن از دیدگاه مسافران ایستگاه مترو شهر تهران به عنوان مصرف کنندگان علائم در زندگی روزمره، درباره جنبه های گوناگون کیفیات بصری و اطلاعاتی کلیه علائم و نشانه های مترو پرداخته است. جهت انجام پژوهش و دستیابی به یافته های تحقیق از روش تحلیل محتوای کیفی و استراتژی اتنوگرافی مشاهده ای و اتنوگرافی اطلاع دهنده استفاده و داده ها به روش تحلیل تماتیک کدگزاری و مقوله سازی شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که بالا بودن میزان عدم رضایت افراد و ارتباط آن با ضعف در اصول بصری، بیانگر عدم توجه لازم به مبانی سواد بصری و در نتیجه عدم رغبت مسافران در مصرف علائم و نشانه ها می باشد.
۴.

تاثیر موسیقی بر کودکان 3 تا 12 سال با رویکردی بر موسیقی اُرف ویژه آموزش انفرادی و گروهی در سازهای بلز، فلوت ریکوردر و هارمونیکا(سازدهنی)

تعداد بازدید : 168 تعداد دانلود : 763
پژوهش حاضر در خصوص تاثیر موسیقی بر کودکان 3 تا 12 سال بر موسیقی اُرف می باشد که ویژه آموزش انفرادی و گروهی در سازهای بلز، فلوت ریکوردر و هارمونیکا است. باید توجه داشته باشیم که موسیقی برای کودکان صرفا اُرف نمی باشد. بلکه این نوع از موسیقی ترفندی است برای بهتر یادگرفتن و نشاندن کودکان در کلاس درس. کلاسهایی که با شادی برگزاری می شوند و به زیبایی آراسته شده اند. موسیقی خود به تنهایی عبارت است از مجموعه ای از اصوات که در کنار یکدیگر در دستان چیره دست هنرمند جادویی به پا می کند که این جادو در موسیقی کودکان همیشه شادی آور است. موسیقی شادی آور کودک را علاقمند کرده و در نهایت به اجرای ساز می پردازند. اما وقتی وارد نوعی از موسیقی می شویم که به موسیقی اُرف معروف است، یعنی در واقع بایستی تابع یکسری قوانین و محرک هایی باشیم که مطمئنا کودک در برابر آنها عکس العمل هایی از خود بروز می دهد. این عکس العمل ها گاها نتیجه ی رفتارهایی است که در زندگی عادی امکان ارائه آنها را نداشته است. در واقع ما در این پژوهش به آن حرکات موزون یا همان رقص می گوئیم. رقص یا حرکات موزون مجموعه ای از حرکات فیزیکی است که عاملی محرک موجب ایجاد آن در بدن انسان می شود. سازهایی همچون فلوت ریکوردر و هارمونیکا به عنوان دو ساز بادی موجبات تنفس بهتر و بیشتر را در کودک فراهم می سازند. البته بایستی مربی به توانایی کودکان نیز توجه کامل داشته باشد. فشار بی جا آوردن به کودک در هنگام نوازندگی می تواند مخرب باشد. تمریناتی همچون نرم کردن انگشت و دستان می تواند در اجرای موسیقی بلز و فلوت کمک قابل توجهی بنماید. دور اندیشی در موسیقی، به کودکان لطمه می زند. ما باید بدانیم که هیچگاه در موسیقی کودک خود را با دیگری مقایسه نکنیم
۵.

بررسی آثارباستانی و ابنیه تاریخی ایذه با تأکید بر نقوش و نمادهای به کاررفته در بافته های قوم بختیاری

نویسنده:
تعداد بازدید : 427 تعداد دانلود : 583
شهرستان ایذه بخشی از سرزمین کهن بختیاری نشین دردامنه رشته کوه های زاگرس و همجوار با استان های چهارمحال بختیاری و استان کهگیلویه و بویراحمد می باشد که اکثر مردمان این دیار کوچ نشینانی بودند که بصورت قشلاق (در شهرستان ایذه) و ییلاق(در شهرهای اردل، فارسان، شلمزار، لردگان و ...) زندگی می کردند لذا بافندگان فرش در ایذه همان کوچ نشینان شهرهای ییلاقی ذکر شده می باشند. بختیاری ها، که از کهن ترین اقوام زاگرس نشین هستند، همواره با دیدی هنری و جهان بینی فرهنگی به طبیعت و محیط اطراف خود می نگرند و خلاقیت هنری خود را در بافتن فرش به عنوان یکی از جلوه های هنری نشان داده اند و فرش این مناطق از لحاظ طرح، شکل و رنگ شبیه بهم هستند. در قالی بختیاری نقش هایی همچون بز کوهی (کل، پازن) و کبک و.... در کنار نقش گل و بوته استفاده شده است. که حاکی ازبرداشت مردم این مناطق و نگاه زیبا شناسانه ی آنها به جهان پیرامون خود می باشد. عمده شهرت قالیچه های بختیاری به دلیل بکارگیری اشکال انتزاعی، هندسی و ذهنی باف همراه با رنگ و پشم و الیاف طبیعی در آن است. ابزارجمع آوری اطلاعات این مقاله به روشهای کتابخانه ای ،مصاحبه و.. می باشد.دراین راستا ساختار کلی نقوش با استفاده از ابزارهایی مانند مشاهده، مصاحبه، گفتگو واسناد مکتوب رسمی، استخراج گردید،سپس با مراجعه به منابع و مستندات موجود پیرامون مفاهیم نقوش، کلیت طرحها و قابلیت این المان های سمبولیک از نظر تاریخی و پیوند فضای گرافیکی با فضای تجاری، از دید گرافیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سپس نمادهای بکاررفته درفرش ایذه موردبررسی قرارگرفته ودرادامه پیشنهاداتی به ارائه گردیده است.
۶.

میرسید علی همدانی، شخصیتی جامع الاطراف (دیدگاه های هنری، سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، عرفانی و مذهبی میر سید علی همدانی)

تعداد بازدید : 949 تعداد دانلود : 405
میر سید علی همدانی از عارفان و صوفیان قرن هشتم هجری است که در همدان به دنیا آمد و پرورش یافت، در دوران ابتدایی زندگی از آموزش وسیعی بهره مند گردید و تحت تعلیم اساتید بزرگی قرار گرفت. برای کسب علم و دانش به مسافرت های فراوان پرداخت. محیط زندگی و آموزشی و مسافرت های وی در سرزمین های مختلف، ایشان را به وادی تصوف و عرفان کشاند. سید در میان عرفا و صوفیان از جهات مختلف ممتاز است و دارای مقام والایی است. به معنای واقعی کلمه جوینده و راهنمای حسنه الدنیا و الاخره بوده است. دوران زندگی ایشان را می توان به سه دورة؛ تعلیم و تربیت- سیاحت و جهانگردی- ارشاد و تبلیغ تقسیم نمود. از تمامی امکانات مادی و معنوی خویش در راه ارشاد و تبلیغ دین اسلام استفاده نمود و خود نمونة کامل یک مسلمان واقعی و الگوی عینی یک پیشوای دین بود. سید از طریق نفوذ و ارتباط با حاکمان و دعوت آنها به عدل و انصاف و رعایت موازین انسانی، تشکیل مجالس وعظ و خطابه، تدریس معارف اسلامی و تربیت شاگردان و مبلغان، ایجاد سازمان های منظم و وسیع برای تبلیغ، انجام مناظرات، ساخت مسجد، خانقاه و کتابخانه، تألیف و تصنیف دهها کتاب و رساله و آموزش زبان و هنر فارسی خدمات فراوانی به ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی به سرزمین های مختلف، بخصوص نواحی شرق آسیا مانند شبه قاره و کشمیر نمودند. میر سید علی همدانی شخصیتی جامع الاطراف است که این جامعیت را می توان از مطالعة تاریخ زندگی و بررسی آثارش نتیجه گرفت. هدف اصلی این پژوهش هم بررسی دید گاه های مختلف و متنوع شخصیت میر سید علی همدانی است. ما در این مقاله سعی نموده ایم دیدگاه های سید را از سه جنبة؛ 1)عرفانی، مذهبی2) سیاسی، اخلاقی و 3) اجتماعی، فرهنگی و هنری مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم.
۷.

نقش و تأثیر باورها و نمادهای آیینی در شکل گیری زیگورات چغازنبیل

تعداد بازدید : 113 تعداد دانلود : 144
زیگورات چغازنبیل، انعکاسی از مفاهیم و باورهای اعتقادی-معنوی عیلامیان است. این بنا سازه ای است سمبولیک و نمادین که در کنار ویژگی های اقلیمی، با مجموعه ای از باورها و فرهنگ آیینی- نمادینِ وابسته به خود، هویت و اصالت مردم آن تاریخ و سرزمین را نمایان می سازد. این معبد که با پلان مربع شکل و حصار دایره ای اش، برای پرستش«اینشوشیناک» خدای مقتدر عیلام بنا شد، همچنان به عنوان عظیم ترین معبد این تمدن باقی مانده است. نظام طبقاتی و نمادینش در کنار سایر نمادها، نمایشی از وحدت الهی، رشد، کمال و تقدس را به نظاره می گذارد. ازاین رو برای کشف معانی وجودی زیگورات چغازنبیل، اسرار و نظم هدفمندش، سه راه پیشنهاد می شود: اول، عینیت بخشیدن به باورها، تفکرات آیینی و ارزش فرهنگی نمادها از طریق عنصر مهم مکان مندی؛ دوم، معرفی زیگورات ِ به عنوان تقلیدی از کوه مقدس و وسیله صعود به آسمان از طریق نمادهایی چون خورشید، ماه، پلکان و بسیاری دیگر و سوم تقدس بخشی از طریق اعداد و اشکال هندسی.
۸.

پژوهشی بر بحران هویت در طراحی صنعتی، مطالعه موردی؛ صنعت خودرو

تعداد بازدید : 371 تعداد دانلود : 23
عصر جدید زائیده انقلاب های بنیادین در جهان غرب است؛ در قرن هیجدهم انقلاب صنعتی انگلستان و انقلاب سیاسی فرانسه امواج سهمگین تغییر و تحول را بر ساحل سنت های پیر اروپا وارد کردند و سده های نوزدهم و بیستم را بستر تضادها و تنوع ها قرار دادند. طراحی صنعتی در پی انقلاب صنعتی در اروپا و بر اساس ضرورت موجود پدید آمد و با ظهور ماشینیسم، تولید محصولات دست ساز توسط تیم هنرمند-پیشه ور در تیراژ نه چندان وسیع دستخوش رکود گشت. در عصر مدرن، ماشین توان اجرای ایده های ملون را عرضه داشت. زمانه مدرن را می توان عصری توصیف کرد که ویژگی شاخص آن تحولات دائمی است، عصری که اعتقادات خود را به مثابه جریاناتی سیال، گذرا، متغیر، غیر ثابت و غیر قطعی تلقی می کند. هنر دنیای مدرن تجربه گرایانه و غیر تقلیدی است لذا تحول و تطور، نوآوری و طغیان گری و نیز خلاصه گرایی و ساده سازی جزء لاینفک آن بشمار می رود. طراحی صنعتی فاخر دهه های 80 و 90 در عرصه خودرو با رویکردهایی چون هویتمندی و اصالت طرح، زیبایی، آسایش و آرامش مصرف کننده، ایمنی و استحکام، بازی از پیش باخته ای را با ماشینیسم پیشرفته سال های اخیر آغازید که آمال و اهدافش؛ تولید حداکثری، کاهش هزینه های تولید، تسخیر بازارهای جهانی -حتی به قیمت فقدان شخصیت و هویت، افت کیفیت و کاهش ایمنی بدنه خودرو- بوده است. سؤال اینکه؛ چرا امروزه در نگاه اول به محصولات موجود، تمییز دادن کمپانی تولید کننده خودرو تقریبا صعب و دور از ذهن می نماید وکدامین عوامل شبیه سازی در این عرصه را موجب شده اند؟ این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی طرح موضوع می نماید بر آن است عدم هویت مندی و اصالت طرح و به تبع آن کم رنگ شدن شخصیت محصولات حوزه طراحی صنعتی در اوایل قرن بیست و یکم را مورد مطالعه قرار دهد و به تبیین علل عدم هویتمندی و اصالت در طراحی خودرو در سال های اخیر بپردازد.
۹.

پژوهشی در کبوترخانه صخره کند روستای تازه کند قشلاق؛ شهرستان مراغه

تعداد بازدید : 176 تعداد دانلود : 990
یکی از شاخصه های اصلی معماری صخره کند شهرستان مراغه، کبوترخانه سنگی که به زبان ترکی داشلی قوش خانا؛ که در فهرست آثار ملی، ثبت نشده و ناشناخته باقی مانده و تا به امروز پژوهش جامع و کاملی در ارتباط با آن صورت نگرفته است. این سازه ی عام المنفعه در بستر صخره ای ایجاد گشته که از نظر ساختار در میان کبوترخانه های شناخته شده ایران گونه خاص و منحصر به فرد؛ و قابل قیاس با کبوترخانه های روستای جِسی منطقه آناتولی است که امروزه یکی از نقاط جذاب و دیدنی کشور ترکیه محسوب شده و تأثیر زیادی در جذب توریسم دارد. این پژوهش بر آن است تا این گونه منحصر به فرد، که تاکنون ناشناخته باقی مانده را مورد مطالعه و پژوهش قرار دهد. نتایج پژوهش نشانگر آن است که کبوترخانه صخره کند روستای تازه کند قشلاق به دلیل شرایط زیست محیطی منطقه و در داخل صخره احداث شده و ساختار بسیار مستحکم داشته است. یافته های دیگر پژوهش نشان می دهد که کارکرد کبوترخانه صخره کند همانند سایر کبوترخانه های مناطق ایران تولید کود برای تقویت زمین های کشاورزی بوده است.
۱۰.

مکان یابی تئاتر روباز با محوریت فرهنگ سازی و هویت بخشی شهرها (مطالعه موردی: شهر زابل)

تعداد بازدید : 516 تعداد دانلود : 777
تئاتر حس پرواز و حس رهایی و آزادی و به تسخیر کشیدن صحنه و تصاحب تماشاگر است.این مقاله در نظر دارد تا با بررسی نقاط مشترک فرهنگی، هویتی در منطقه سیستان ازتئاتر رو باز به عنوان ابزاری در جهت برجسته کردن بیشتر این نقاط استفاده کرده و آن را وسیله ای برای پیوند بیشتر میان مردمان این منطقه معرفی کند. و در این بین کاربرد تئاتر رو باز در نحوه قرار گیری صندلی ها نیز می تواند در روحیه تماشاگر تاثیر بگذارد. هم سطح در هر حالت حس خاصی بر او چیره می شود: بالا حس تسلط، پائین حس تسخیر شدن و هم سطح هم کاری با نمایش را القا می کند. در این طرح با آوردن تعاریفی از هویت ملی و قومی و نیز مثال ها و نمونه هایی سعی شده تا راه کارهای علمی و عملی در ئر تدلتر رو باز به گونه ای که در شناخت هویت و افزایش روحیه اقتدار ملی، تأثیرگذار باشند، مورد بررسی قرار گیرند. در این بررسی به عواملی چون صحنه، نور و فرهنگها به گونه ای با بر انگیختن احساسات عمیق انسانی با فضا و یا با مفهومی که تئاتر نزد ملتها دارد انتقال می دهد اشاره میکند.
۱۱.

بررسی نقوش هندسی اسلامی در نگاره های ظفرنامه تیموری

تعداد بازدید : 513 تعداد دانلود : 781
از میان 14 کتاب و رساله که با عنوان ظفرنامه شناخته شده است؛ ظفرنامه تیموری کتابی است تاریخی و مدیحه سرایانه به نوشته شرف الدین علی یزدی (متوفی ۸۵۸ ه.ق) که از تاریخ نگاران به نام اوایل حکومت شاه تهماسب صفویه می باشد، تهیه و اجرا گردیده است. نسخه مصور ظفر نامه مزبور در کتابخانه کاخ گلستان به خط سلطان محمد نور در سال 935 هجری قمری با تصویرسازی 24 نگاره به قلم کمال الدین بهزاد و احتمالاً شاگردانش به جا مانده است. نگاره های این کتاب شامل نقوش متعدد و متنوعی است که در این مقاله به شناسایی گره های هندسی اسلامی و نقش مایه های آن می پردازیم. روش تحقیق توصیفی است و با هدف توسعه ای در راستای بازشناسی نقشهای هندسی آن انجام شده است و با استناد به منابع موجود کتابخانه ای در زمینه ترسیم نقوش هندسی اسلامی به طبقه بندی گره ها و آلات به کار رفته در نگاره های مزبور می پردازد. نتایج حاصل نشان دهنده و معرفی کننده گره های هندسی این نگاره ها است که می توان گفت از24 نگاره ظفرنامه 12 نگاره شامل گره هندسی است، در مجموع 34 نوع گره دراین نگاره ها شناسایی و استخراج شد بیشترین گره های به کار رفته در ظفرنامه شمسه شش، شمسه هشت و شش و طبل گردان است که در جداولی به تفکیک هر نگاره ارائه گردیده است.
۱۲.

بررسی طرح ها و نقوش گلیم شیریکی پیچ سیرجان

تعداد بازدید : 984 تعداد دانلود : 645
هنر گلیم بافی سیرجان که شهرت جهانی دارد این روزها از نبود بافندگان و عدم گرایش دختران جوان به این هنر رنج می برد و شاید خیلی زود جای خود را به فرش های کارخانه ای دهد. هدف اصلی این پژوهش، بررسی پیشینه تاریخى و فرهنگى این دستبافته، شناسایی طرح ها و نقوش استفاده شده در گلیم شیریکی پیچ و معرفی آنها جهت استفاده تولید کنندگان داخلی و صادر کنندگان است. این پژوهش از نظر هدف، بنیادی و ازجهت ماهیت تاریخی و توصیفی است. شناسایی طرح ها و نقوش از طریق مطالعه کتابخانه ای و میدانی (بازدید و مصاحبه با بافندگان و تولید کنندگان) انجام گرفت. طرح های شیریکی پیچ که امروزه بافته می شوند عبارتند از: راه راه، انواع گلدانی، موسی خانی، طرح ترنج دار، گل سه کله، گل شول، محرمات، گل حشمتی، گل بادامی، گل خشتی بندی و طرحهای تلفیقی که هر کدام از این زیر اندازها، با نقوش متعددی بافته می شوند: نقش حیوانات و پرندگان، نقوش گیاهی، انواع نقش مایه هایی که در حاشیه و متن به کار می روند و خرده نقش ها. در گذشته بافت این گلیم ها به صورت ذهنی بوده است ولی امروزه طرح و نقش ها را با هدف خاص تجاری در اختیار بافنده قرار می دهند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۴