حافظ پژوهی

حافظ پژوهی

سالنامه حافظ پژوهی 1395 دفتر 19

مقالات

۱.

عاطفه ی اندوه در غزل های حافظ

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 551 تعداد دانلود : 686
عنصر غالب در گونه ی غنائی و زیرگونههای آن، عاطفههای انسانی است و اساساً شاخص اصلیِ گونه ی غنائی در برابر انواع و گونههای ادبی دیگر، همین غلبه ی عنصر عاطفه است. عاطفههای انسانی، متکثر، متنوّع و تغییرپذیرند. شاعر مانند هر انسان دیگری دستخوش عواطف گوناگون است؛ ولی تفاوت شاعران با سایر انسان ها در این مورد، آن است که عواطف دیگر انسان ها ثبت نمی شود و حضور، تحول و یا تناقض جلوه های مختلف آن ها به واکاوی و مقایسه گذاشته نمی شود، درحالی که عواطف شاعران در سروده هایشان ثبت می شود و می تواند سرچشمه ی داوری های مختلف درباره ی آنان باشد. در این واکاوی ها همچنین می توان قوس تحولات عاطفی شاعران را نیز ترسیم کرد و یا دگرگونی های روانی، تغییر مشرب و تحول جهان بینی آن ها را مورد مطالعه قرار داد و حتی می توان تا زوایای روح و ضمیر شاعران نفوذ کرد؛ کاری که در پژوهش های ادبی ما کمتر دیده می شود. چنین کاری را نمی توان با مطالعه و بررسیِ موردی و صرفا با اتّکا بر نمونه های موردی از ابیات پراکنده ی سرایندگان عملی کرد. پژوهشی از این قسم، سازوکار علمی خود را دارد و زمینه ی مطالعه و بررسی وسیع تری را می طلبد.
۲.

از خدای جهان تا خواجه ی جهان (شرح غزلی از حافظ)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 377 تعداد دانلود : 980
پس از حمله ی غزان و مغولان به خراسان و نواحی دیگر ایران بزرگ، جامعه ی فارسی زبان، در زمینه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دستخوش دگرگونی شد. ازجمله حکومت مرکزی مسلط و فراگیر از میان رفت و طبقات حاکم جابه جا شدند. گروه هایی با سابقه ی فرهنگی و تمایلات قومی و تاریخی متفاوت به قدرت رسیدند. مرکز و مستقر حکومت که سال ها شهرهایی از خراسان بود، تغییر یافت و این خود خاندان های مدافع حکومت را تغییر داد و کم وبیش، سنت های فرهنگی و سازمان های اجتماعی تازه ای را وارد صحنه کرد. بسیاری حوزه های آموزشی، حتی بعضی شاخه های علوم محدود شد و گاهی رو به فراموشی گذاشت. در گیرودار این احوال، مسئله ی شعر، به خصوص شعر درباری و تبلیغاتی که بازار خود را در سایه ی اهل قدرت می دید، به تدریج متحول شد و از وجوه مختلف با شعر دوره های نخستین متمایز گردید.
۳.

از رند تا پیر مغان (از خود واقعی تا خود آرمانی حافظ)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 838 تعداد دانلود : 552
هنر را عرق ریزی روح دانسته اند. این جمله بدان معناست که بین روح و روان آدمی با هنری که می آفریند ارتباطی دوسویه و تنگاتنگ وجود دارد. ارتباطی که گاه پای نقدهای روان شناختی را به حوزه ی هنر باز می کند، «نقدی که می کوشد تا پیوستگی های زنده و ملموس میان هنر و هنرمند را پیدا کند و به آنچه در ورای آثار است بپردازد» (امامی، 1378: 129و130) و چون شعر و ادب نیز در زمره ی هنرهاست و «مانند سایر هنرها نمودی نفسانی است. هم از جهت شاعر یا نویسنده ای که آن را ابداع می کند و هم از جهت خواننده ای که از آن محظوظ می شود» (زرین کوب، 1376: 81)، می تواند مورد نقد روان شناسانه قرار گیرد. یکی از این هنرمندها که هنرش بسیار مورد بررسی و مداقّه قرار گرفته «لسان الغیب» حافظ شیرازی است. حافظی که از قرن هشتم به بعد بخشی از ذهن و زبان هر ایرانی را به خود اختصاص داده و به مانایی رسیده است. مانایی ای که شاید حاصل توجه او به حالات درونیش باشد؛ یعنی رسیدن به «خودآگاهی»، خودآگاهی که مهم ترین و اولین مهارت از مهارت های ده گانه ی زندگی است.
۴.

کرانمندی و بی کرانگی انسان در نگاه حافظ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 108 تعداد دانلود : 922
شعر حافظ در فراسوی واژه ها، عبارات، آرایه ها و کنایه ها، آیینه ای ا ست وسیع از معرفت انسانی و انعکاسی است از بینش ژرف حکیمانه ی شاعری که به تجربه و آگاهیِ خود، عالم و آدم را دیده و شناخته است. در ایران زمین شاعران کهن تنها شاعر نبوده اند، بلکه در جامه ی شاعری کار فیلسوفان و حکیمان و آموزگاران را نیز انجام داده اند و به همراه هنر شاعریِ خود، تأمّلاتِ ژرفی نیز در معرفتِ هستی داشته اند. حافظ از بزرگ ترین شاعرانی است که در سروده های نغز و عمیقش علاوه بر اعجازهای حیرت انگیز در صورت و فرم شعر، در قلمروی معانی و مضامین نیز سخنانی گفته که در گذر قرن ها برای انسان روزگار ما نیز دریچه های نگرش تازه ای را می گشاید.
۵.

بررسی ریا به عنوان آسیب اجتماعی در اشعار حافظ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 961 تعداد دانلود : 701
واقعیت ها و شاخص ها نشان می دهد، جامعه ی امروز ما در معرض مخاطرات و تهدیدهای جدی در زمینه ی آسیب های اجتماعی قرار دارد. مهم ترین آسیب اجتماعی امروز ایران، بحران فروریزی اخلاق و اعتماد اجتماعی است؛ رواج و رسمیت یافتن دروغ در مناسبات فردی و اجتماعی، سوءظن، فردگرایی و تضعیف بنیان های اجتماع، تظاهر و قانون گریزی، رابطه گرایی، عوام زدگی و عوام فریبی، تملق و گزافه گویی و... نشانگر بحران اخلاقی و فقدان اعتماد در جامعه ی ماست (معین، 1387). خطرناک ترین رویداد انسانی، انحطاط اخلاق و شکسته شدن مرزهای اخلاقی است؛ بحرانی که پس از آن هیچ چیز به سلامت نخواهد ماند. دوری از اخلاق، سرآغاز جنگ، ستم و مصیبت است. بشر از دیرباز به این دانایی رسیده است که زندگی کردن براساس اخلاق، سبب تأمین سلامت روان، بهبود روابط اجتماعی و تعالی انسان می شود. اخلاق ازجمله مسایلی است که این روزها باتوجه به مشاهده ی بسیاری از بی اخلاقی ها و تبدیل ضدارزش ها به ارزش در حوزه های مختلف اجتماعی در جامعه، نیاز به واکاوی و تبیین دارد. یکی از مهم ترینِ این ناهنجاری ها گسترش ریاکاری است.
۷.

مقبرة الشعرای حافظیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 52 تعداد دانلود : 964
ایران، شاعران و دانشمندان نام آوری در دامان خود پرورده که علاوه بر آثارِ باقی مانده از آن ها، آرامگاهشان نیز در طول تاریخ محل توجه و اقبال مردم بوده است. شاید این باور که دفن اموات در جوار بقاع متبرکه و زیارتگاه ها موجب آمرزش و نزول رحمت الهی است، سبب شده مردمان آرامگاه شاعران و دانشمندان را هم به دیده ی احترام بنگرند و بزرگان خود را پس از وفات، در جوار آنان به خاک بسپارند. مقبرة الشعراهای موجود در ایران مانند «مقبرةالشعرای تبریز»، «مقبرةالشعرای باغ بهشت» در همدان، «مقبرةالشعرای مشهد» در جوار آرامگاه فردوسی، «مقبرةالشعرای مهاباد» و «مقبرةالشعرای حافظیه» در شیراز می تواند حاصل چنین دیدگاهی باشد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۴