بحوث فی اللغه العربیه (پژوهش در زبان و ادبیات عربی)

بحوث فی اللغه العربیه (پژوهش در زبان و ادبیات عربی)

پژوهش در زبان و ادبیات عربی پاییز و زمستان 1392 شماره 9 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

مقاله به زبان عربی: پدیده توهم در زبان عربی (ظاهرة التوهم فی اللغة العربیة)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: توهم نحو عطف بر توهم عطف بر معنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 783 تعداد دانلود : 604
توهم"" یکی از پدیده های زبانی شناسایی شده در نحو عربی است. نحویان سنتی از دیر باز برای توجیه پاره ای از واژگان و ترکیب های نحوی که با قواعد رایج دستوری سازگاری ندارد، از این پدیده زبانی کمک گرفته اند؛ با این وصف، تنها در علم نحو و در قالب اصطلاح «العطف علی التوهم»، به معرفی کوتاهی از آن بسنده کرده اند. افزون بر این، از معرفی ""توهم"" در علم لغت نیز غفلت ورزیده و محدوده کاربرد این پدیده در نحو را تنها به باب ""عطف"" محدود ساخته اند و به دیگر موارد استفاده از آن در ابواب دیگر علم نحو اشاره نکرده اند. چنین کاستی هایی ما را بر آن داشت تا با جست و جو در کتاب های لغوی و نحوی، و بر اساس روش وصفی ـ تحلیلی با بررسی و نقد سخنان ایشان در این خصوص، به معرفی بیشتر این پدیده در زبان عربی بپردازیم و در این راه به ابداع سه اصطلاح جدید، یعنی: «التوهم النحوی»، «التوهم اللغوی» و «التوهم المعنوی» دست یازیم .
۲.

مقاله به زبان عربی: درنگی در زندگی و شعر ابو المجد اصفهانی (أبو المجد الأصفهانی حیاتُه وشعرُه)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مدح ابوالمجد اصفهانی موضوعات شعری اخوانیات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 746 تعداد دانلود : 330
ابو المجد اصفهانی یکی از برترین شاعران ایرانی عربی سرا است که در دو محیط ایران و عراق (اصفهان و نجف) تربیت شد و به تحصیل علم پرداخت و از این دو سرچشمه فرهنگی نوشید. با وجود اینکه ابوالمجد, شاعر و دانشمند توانایی است اما زندگی علمی و ادبی او کمتر مورد توجه محافل علمی و دانشگاهی قرار گرفته است، لذا پژوهش حاضر در صدد است تا با روشی توصیفی ـ تحلیلی جنبه های مختلف زندگی علمی و ادبی او را مورد بررسی قرار دهد. از مهمترین یافته های این پژوهش این است که اخوانیات مهمترین موضوع شعری ابوالمجد را تشکیل می دهد, کما اینکه او همیشه به مدح بزرگان و شکوه از انسان های باطل و پست نیز نظر داشته است. او هر چند شاعر پرکاری نبوده است اما معانی و مفاهیمی را در شعرش گنجانده که او را شاعری با طبع روان نشان می دهد. مهمترین ویژگی شعر ابوالمجد, اهتمام او به صنایع بدیعی و از همه مهمتر جناس و توریه است.
۳.

مقاله به زبان عربی: بعد کاربردی زبان معاصر و اصول برنامه ریزی کتب درسی (البعد التداولی للمعاصر من اللغة، و مناهج تصمیم الکتاب المدرسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: برنامه ریزی اصول کتاب درسی کاربردشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 584 تعداد دانلود : 179
کتاب درسی ارزش و اهمیت بسزایی نزد پیشینیان داشته است, چرا که هدف و ثمره تعلیم و تعلّم است و هر فردی با تکیه بر آن می تواند با دستیابی به فرهنگ آن به درجه اصالت برسد, سپس دانش و آگاهی و بهره برداری از آن در تعامل فرد با جامعه از نظر فکری, تداوم, بینش و شکل گیری و تکوین نمایان خواهد شد؛ بدین معنی که معیارهای نظم اجتماعی و ارزش های رفتاری و تمدنی پایدار و نوین آن, دانش و آگاهی را در شخصیت دانش آموختگان برمی انگیزد و آن را آشکار می سازد. بر این اساس باید یک کتاب درسی از فرهنگ زبانی معاصر و رایج کتاب برخوردار باشد؛ فرهنگی که از نظر نگارنده مقاله در امور ذیل خلاصه می شود: 1. بحث و گفت وگو و مناظره و سؤال و جواب. 2. خواندن قصه و رمان و بازی کردن نقش شخصیات و تقلید آن. 3. گزارش ها و خطبه ها و ضرب المثل ها و سخنرانی ها. 4. راهنمایی کردن و آموزش دادن. 5. مصاحبه های شخصی و مدیریت نشست ها و گردهمایی ها و مشارکت و همکاری در آن. 6. توصیف اشیاء با دقت واقع بینانه و اقامه برهان و دفاع از آراء و نظرات و درخواست دلیل و برهان و تفسیر و مباحثه و تحلیل و بررسی و تفحص و شرح و تعلیق. از نظر نگارنده این پژوهش این جوانب باید در زبان و سبک کتاب درسی نمایانده شود, تا با تکیه بر وسائل کاربردی نمایش زبان و حد و مرزهای آن, که اثر تکوینی غیر مستقیمی بر جای می گذارد, باعث پیشرفت عوامل زبان معاصر از نظر طرح و برنامه ریزی و تعریف و سازگاری با واقعیات شود. و علاوه بر موضوع علمی, شیوه تقدیم و سبک بررسی مضمون و ارائه محتوا و خصوصیت نظام های زبانی فراهم آمده و اساس تربیتی, به عنوان مدخل های اجرائی و منطقی محصول فرهنگی زبانی به شمار می رود. به عنوان نمونه, تکرار و پیامدهای شگفت آن بعد از آموزش, و آثار روانی و ایدئولوژیکی آن در مباحث کتاب درسی باعث شکل گیری جهان بینی دانش آموختگان می شود, به ویژه از جهت محتوا و تکنیک زبان, تا بدین ترتیب نسلی را پرورش دهد که پیوند آن با واقعیات ناگسستنی است.
۴.

مقاله به زبان عربی: تحلیل سبکی و معناشناختی سوره نوح (سورة ""نوح""؛ دراسة أسلوبیة دلالیة فی مستوى الصوت والصرف)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سبک شناسی معناشناختی سطح آوایی سوره نوح آواهای زبانی سطح صرفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 475 تعداد دانلود : 447
سبک شناسی یکی از روش­های مهم نقدی است که بسیاری از پژوهش­های زبان شناسی در مورد قرآن کریم بر اساس آن انجام می­شود. در این روش فقط تأکید بر شکل الفاظ نیست بلکه در کنار آن، دلالت­های عمیق و پنهان متن نیز، از ورای سطوح زبانی بررسی می شود. جستار حاضر می­کوشد با به کارگیری روش سبک شناسی آماری، به کشف دلالت­های زبانی سوره ""نوح"" از طریق بررسی سطوح زبانی آن، بپردازد. با توجه به ویژگی­های زبانی این سوره، دو سطح آوایی و صرفی از میان سطوح زبانی دیگر بررسی شدند. در سطح آوایی، دلالت انواع آواها و تکرار آنها و دلالت بخش­های زبانی, و در سطح صرفی دلالت اسم­های معرفه و نکره، دلالت برخی از صیغه­های صرفی و دلالت فعل­های ماضی، مضارع و امر مورد تحلیل قرار گرفت. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که استفاده زیاد از آواهای بم و شدید و تکرار برخی آواها مثل «راء» با سیاق کلی سوره هماهنگ هستند. مقاطع آوایی کوتاه در سوره, دلالت بر سرعت وقایع و مقاطع بلند دلالت بر انذار و تهدید دارد. در سطح صرفی، ضمایر به صورتی به کار رفته­اند که در آغاز سوره, دلالت بر تلاش نوح A برای نزدیک کردن خود به قومش و برانگیختن عواطف آنان دارد در حالی که در پایان سوره دلالت بر تلاش نوح A برای دور کردن خود از قومش به خاطر رد کردن دعوتش دارد.
۵.

مقاله به زبان عربی: بررسی تطبیقی کتاب های مربوط به آیین نویسندگی در زبان عربی و «صبح الأعشی» (المؤلفات عن آداب الکتابة وصبح الأعشى فی صناعة الإنشا عرض ودراسة)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: قلقشندی آداب نویسندگی ادوات نویسندگی ویژگی های نویسندگان صبح الأعشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 146 تعداد دانلود : 365
در زبان عربی کتاب های زیادی درباره شیوه نگارش و آداب آن، نیز ویژگی های لازم برای نویسنده نوشته شده است. در مقاله حاضر، کتاب هایی که از اوایل عصر اموی تا سده نهم هجری یعنی زمان تألیف کتاب «صبح الأعشی فی صناعه الإنشا» در زمینه آداب نویسندگی نوشته شده، معرفی و نقد شده و سپس با صبح الأعشی مقایسه گشته است. مقاله که با روش توصیفی ـ نقدی نگاشته شده، در بخش اول به معرفی اجمالی کتاب های مربوط به آداب نویسندگی، نیز نویسندگان آنها پرداخته است. سپس سبک این کتاب ها را معرفی کرده و به دنبال آن هر کدام را به بوته نقد کشانده است. در بخش دوم، نخست از زندگی نامه قلقشندی سخن رفته است. سپس به طور خلاصه عناوین و موضوعات مهم کتاب وی ـ صبح الأعشی ـ ذکر گشته؛ آنگاه میان این کتاب و دیگر کتاب های مرتبط, مقایسه شده است. دلیل پرداختن به کتاب صبح الأعشی شهرت چشمگیر آن در زمینه آداب نویسندگی است. علاوه بر آنکه از نفیس ترین نوشته های عصر انحطاط ادبی به شمار می رود و صاحب نظران آن را دائره المعارف علوم زمان خود دانسته اند.
۶.

مقاله به زبان عربی: دلایل اختلاف آراء نحوی نزد پیشینیان (أسباب تباین الرّأی النّحوی عند القدماء)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: علم نحو دستوریان رأی نحوی اختلاف نحوی دلایل اختلاف

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی ادبیات عرب نحو
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی دستور زبان دستور زبان عربی
تعداد بازدید : 673 تعداد دانلود : 596
مهم ترین ویژگی قواعد زبان عربی, گستردگی و تعدد آن است به گونه ای که فراگیری همه این قواعد و تسلط بر آن برای زبان آموز دشوار است. عوامل مختلفی در شکل گیری این تعدد نقش داشته اند. یکی از این عوامل, برخاسته از ویژگی خاص زبان عربی است؛ چه این زبان، زبانی است اشتقاقی که قابلیت گسترش و اخذ کلمات از دیگر زبان ها و تغییر آن بر اساس قابلیت های زبانی گویشوران خود را دارد. برخی دیگر از این دلایل نشئت گرفته از دستوریان زبان است؛ چرا که ایشان در طول زمان دستخوش عواملی چون فراموشی، توهم، اشتباه و یا تغییر اندیشه شده اند که خود در تعدد قواعد تأثیر داشته است. علاوه بر دلایل ذکر شده، دلایل کلی تری نیز وجود دارد؛ از جمله اختلافات فرهنگی و تغییرات حاصل از تصحیف و تحریف که در بسیاری از آراء دستوریان می توان نمونه های آن را مشاهده کرد، هم چنین است نقش موسیقی کلام. گاه نیز این تعدد آراء ناشی از اختلافات مذهبی و فقهی است که به علت اختلافات سیاسی و مصلحت اندیشی اجتماعی بین افراد یک جامعه به وجود آمده است, و همواره بین افراد بشر موجود است. این پژوهش با رویکردی توصیفی تحلیلی تلاش دارد همه جوانب این تعدد و اختلاف در قواعد دستور زبان عربی را بررسی کند و از مهم ترین نتایج آن می توان به تأثیرپذیری زبان عربی و قواعد آن از شرایط فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه و نیز اثرپذیری آن از فرهنگ و گرایشات دینی ـ مذهبی دستوریان و اینکه این تاثیرپذیری همچون شمشیری دو لبه است اشاره کرد؛ چه از یک سو موجب غنا و گستردگی زبان شده و از سوی دیگر موجبات پیچیدگی و دشواری یادگیری آن را برای زبان آموزان فراهم می سازد.
۷.

مقاله به زبان عربی: بررسی اغراض التفات ضمیر در گزیده هایی از اشعار محمود درویش (تحلیل دلالة الالتفات فی صیغ الضمائر فی أشعار محمود الدرویش المختارة)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مقاصد ضمیر سبک التفات اهمیت التفات اهداف التفات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 528 تعداد دانلود : 471
التفات از بارزترین تکنیک های فن بلاغت شعر به حساب می آید که شاعران از گذشته تاکنون بدان توجه داشته اند؛ زیرا به متن غنا می بخشد و دارای انعطافی زیبا در تغییر سخن از حالتی به حالت دیگر است. لذا مقاله حاضر به بررسی زیبایی های التفات انواع ضمیر در سه دیوان شاعر معاصر عرب ""محمود درویش"" پرداخته است. این دیوان ها عبارتند از: ""آواز همان آواز است""، ""یازده ستاره"" و ""حصار"". هدف از تحلیل و بررسی این اسلوب در متن های شعری، فهمیدن متن و آگاهی از اجزاء تشکیل دهنده آن است تا بتوان با ورود به دنیای درون متن به راز آن پی برد؛ و ارتباط میان کلام را درک کرد و به وجوه محتمل به دور از معنی لغوی و ترجمه لغوی دست یازید . روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی است که به بیان مضامین بلاغی التفات انواع ضمیر در اشعار درویش می پردازد؛ و در پایان مقاله جهت مقایسه شاعران معاصر و قدماء در کاربرد این نوع ساختار شعری به بررسی آماری پرداخته تا خواننده به زیبایی های التفات از نوع ضمیر در دیوان های سه گانه شعری دست یابد. از بارزترین انگیزه های کاربرد التفات می توان به این موارد اشاره نمود: غلو در کلام، صراحت بیان، تاکید داشتن بر موضوع خاص، هشدار و آ گاهی دادن به خوانندگان.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۸