پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران

پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران

پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال اول بهار و تابستان 1392 شماره 2 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی جایگاه و مؤلفه های تاریخ نویسی محلّی عصر صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: صفویه تاریخ نویسی تواریخ محلی مؤلفان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه جغرافیای تاریخی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگری
تعداد بازدید : 561 تعداد دانلود : 431
تاریخ نویسی محلّی در عصر صفویه از مقوله هایی است که کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. شاید دیدگاه تندروانه ای که دوره صفویه را زمانه انحطاط دانش و ادبیات و تاریخ نگاری می پنداشته است در عدم توجه به این شاخه مهم از تاریخ نگاری مؤثر بوده و در چگونگی و چرایی آن ارزیابی های متفاوتی را رقم زده است. از این­رو، بازکاوی این مقوله می­تواند در تصحیح و تعدیل این دیدگاه­ها راه­گشا باشد.در این مقاله، علاوه بر بیان دیدگاه های گوناگون، جایگاه تاریخ نویسی محلّی در عصر صفویه، ویژگی ها و مؤلفه های آن، انگیزه های مؤلفان از نگارش این تواریخ بررسی شده و فهرستی از این دست تواریخ با تعیین حوزه جغرافیایی اثر ارائه شده است.اساس مقاله حاضر بر بنیاد این پرسش­ها سامان یافته است که آیا در دوره صفویه در تداوم سنّت تاریخ نویسی محلّی مورخان ایرانی در دوره­های پیشین، این گونه تواریخ تألیف شده اند؟ یا خیر؟ آیا تاریخ­نویسی محلّی در عهد صفویه از رونق برخوردار بوده یا ضعف؟ و مؤلفه های این تواریخ و انگیزه های مؤلفان آنها چه بوده است؟ یافته­های پژوهش نشان می­دهد که در عهد صفویه سنّت تاریخ­نویسی محلّی، هرچند نه پُررونق، تداوم داشته امّا سیاست تمرکزگرایی صفویه، نیاز به مشروعیت­بخشی به حاکمیت سلسله، و برافتادن حکومت­های محلّی، تمایل به تاریخ­نویسی عمومی و سلسله­ای را نسبت به تاریخ محلّی تقویت کرد.
۲.

بررسی جایگاه فرهنگی، اقتصادی و مذهبی بندر لیان (بوشهر) در عصر عیلامی ها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اقتصاد فرهنگ مذهب عیلام لیان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران باستان ایلام اقتصادی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران باستان ایلام فرهنگی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه جغرافیای تاریخی
  4. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : 299 تعداد دانلود : 272
پیشینه تاریخی تمدن بوشهر به چندین هزار سال قبل از میلاد می­رسد. هنوز دقیقاً نمی­توان گفت که در چه زمانی بوشهردر عرصه تاریخ ظاهر شده وچه قوم ویا تمدنی سنگ بنای نخستین آن را گذارده­اند؛ اما در زمان عیلامی­ها، در حدودی که امروز به بوشهر معروف است، شهری بزرگ و با عظمت بنا شده که «لیان» نام گرفت؛ لیان در زمان عیلامی­ها جزء استان «شیریهوم» بوده که به عنوان بندری اقتصادی مورد توجه عیلامی­ها قرار می­گیرد. یافته­های باستان­شناسی مبین آن است که این بندر علاوه بر اهمیت اقتصادی به لحاظ سیاسی، مذهبی و فرهنگی نیز از اهمیت ویژه­ای برخوردار بوده است.کشف کتیبه­های الهه مقدس «کی.ری.ری.شا» و همچنین، ساخت و تعمیر معابدی در لیان توسط برخی از پادشاهان عیلام در دوره میانه (1450-1120ق.م) شواهدی بر این موضوع می­باشد. شکوفایی این بندر سرانجام، با حمله آشوری­ها و سقوط عیلام نو، به پایان رسید.در این مقاله ضمن بررسی اوضاع اقتصادی و فرهنگی و مذهبی بندر لیان در عصر عیلامی­ها، به شکوفایی فرهنگ و تمدن لیان در این دوره پرداخته خواهد شد.
۳.

تشکیلات اداری سربداران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دیوان دربار سپاه سربداران نظام ایالات

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه جغرافیای تاریخی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ فرهنگی-اجتماعی-اداری ایران
تعداد بازدید : 763 تعداد دانلود : 626
حکومت سربداران با ساختار دوگانه سیاسی و مذهبی برآمده از اهل فتوت شیعی، توانست با جذب لایه­های متفاوت جامعه، خاصه تهی دستان شهری، پیشه­وران، و حتی خرده مالکان، حکومتی هرچند کم دوام اما الهام بخش را ایجاد کند. سربداران همچون دیگر حکومت­ها تلاش داشتند با سامان­دهی یک سازمان اداری، حکومت خود را استمرار بخشند؛ ولی کوتاهی عمر این حکومت، رویارویی مداوم با دشمنان و، مهم­تر از آن، اختلاف­های درونی امکان ایجاد تشکیلات اداری توانمند و با ثبات را از سربداران سلب نمود.این امر موجب شده که ما اطلاعات مناسبی از تشکیلات اداری این حکومت در اختیار نداشته باشیم. مضاف آنکه منابع تاریخی، به همان دلایل فوق، کمتر به موضوع تشکیلات اداری این حکومت پرداخته­اند. این مقاله بر آن است تا تشکیلات اداری این حکومت را شناسایی و نقش هر یک از بخش­های اداری را در حوزه­های دربار، دیوان، سپاه و نظام ایالات، مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد؛ و عوامل عدم شکل­گیری گسترده این تشکیلات را تبیین کند.
۴.

اوضاع اجتماعی آذربایجان براساس اسناد نقشبندیه در سال های 1298-1297 ق(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ناصرالدین شاه آذربایجان خشکسالی قحطی ایلات

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : 959 تعداد دانلود : 421
ایالت آذربایجان به خاطر موقعیت جغرافیایی­اش همواره در طول تاریخ از جایگاه ویژه­ای در نزد حکام ایران برخوردار بوده است. اهمیت این ایالت در دوره قاجار با استقرار ولیعهد در تبریز از زمان عباس میرزا افزایش یافت و مجاورت این ایالت با دو قدرت عثمانی و روسیه بر اهمیت سوق­الجیشی آن افزود. شیوع خشکسالی و پیدایش قحطی و در پی آن ناامنی، غارت و راهزنی در سال­های 1297 ـ 1296 ق و به دنبال آن ناآرامی ایلات و عشایر اندک ثبات این ایالت را با چالش بزرگی رو به رو ساخت و حکام فاسد و نالایق نیز بر دامنه مصائب افزودند. اسناد مجموعه نقشبندیه در باب شورش شیخ عبیدالله نهری است؛ اما در لابه­لای اسناد، گزارش­های ارزشمندی راجع به موضوعاتی چون قحطی، وضعیت ارزاق عمومی، قیمت غله و نیز نقش برخی از عشایرآن سامان در ایجاد مناقشات مرزی میان ایران و روسیه آمده است. هدف از این پژوهش، بررسی اوضاع اجتماعی آذربایجان با تکیه بر موضوعاتی چون ناامنی، راهزنی و غارت، خشکسالی، قحطی و نقش ایلات در روابط ایران با روسیه بر پایه مجموعه اسناد نقشبندیه است. روش پژوهش به صورت کتابخانه­ای و اسنادی است و روند آن به صورت توصیفی ـ تحلیلی است.
۵.

تحلیلی بر شورش های گیلان بعد از فتح آن در زمان شاه عباس اوّل صفوی (1037 -1000ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: گیلان شاه عباس اول شورش اجتماعی حکومت صفوی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه جغرافیای تاریخی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : 525 تعداد دانلود : 763
گیلان بعد از فتح آن توسط شاه عباس اول، به سبب شورش­های متعددی که در آن برپا شده بود، بسیار متمایز از مناطق دیگر ایران گردید. در این پژوهش با توجه به ساختار اقتصادی و اجتماعی جامعه گیلان و عملکرد نمایندگان حکومت صفوی در آن، زمینه­ها و علل برپایی شورش­های گیلان بعد از شکست خان احمد دوم گیلانی و تسخیر آن توسط شاه عباس اول تا اواخر حکومت آن بررسی و تحلیل شده است. سپس، علل ناکامی شورش­ها و پیامدهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی آن برای جامعه گیلان و حکومت صفوی بررسی و تحلیل گردیده است. هدف اصلی پژوهش، تبیین و تحلیل ساختاری شورش­های فراموش شده و پراکنده گیلان بعد از سرکوبی خان احمد دوم گیلانی در زمان سلطنت شاه عباس اول می­باشد. روش پژوهش به صورت کتابخانه ای و با استناد به متون تاریخی است. یافته­های عمده تحقیق نشان می­دهد که شاه عباس اول در اداره گیلان موفق نبوده و فقط با اتکا به تهدید و زور بر آنجا سلطه داشته و علت بسیاری از شورش­ها، به خاطر عملکرد نامناسب نمایندگان شاه صفوی در گیلان بوده است.
۶.

رسمی شدن تشیع در خراسان عصر صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: صفویه خراسان تشیع تسنن اوزبک ها

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی فرهنگی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
تعداد بازدید : 857 تعداد دانلود : 306
شاه اسماعیل پس از فتح خراسان، تشیع را در آنجا نیز مانند دیگر بخش­های قلمرو خود مذهب رسمی اعلام و تلاش کرد مردم خراسان را شیعه کند، ولی تسنن ریشه­دار مردم خراسان و حملات مکرر اوزبک­ها، مشکلات زیادی برای او و جانشینانش ایجاد کردند. اوزبک­ها نقش تأثیرگذاری در مختل کردن روند توسعه تشیع داشتند. آنها با کشتار شیعیان، مخصوصاً مبلغان و فقهای شیعه، مانع گرایش اهل سنت به تشیع می­شدند. این عامل در شرق خراسان به خصوص در شهر هرات از یک سو باعث می­شد اهل سنت با حمایت اوزبک­ها در مقابل تشیع مقاومت کنند و از سوی دیگر کسانی که به تشیع تمایل داشتند متوجه این واقعیت شدند که پذیرش تشیع ولو با حمایت دولت صفویه بسیار خطرناک می­باشد، لذا از پذیرش تشیع خودداری می­کردند. اما پس از رفع خطر اوزبک توسط شاه عباس اول، روند تشیع پذیری در خراسان با سهولت بیشتری انجام شد، هرچند باز هم بخشی از مردم آن ایالت به ویژه ساکنان مناطقی که در مجاورت قلمرو اوزبک­ها بودند، تشیع را نپذیرفتند. این پژوهش بر آن است با استفاده از روش تاریخی و کتابخانه­ای، روند و چگونگی گسترش تشیع در خراسان عصر صفوی، اقدامات دولت صفویه در این راستا و موانعی را که با آن مواجه بودند بررسی و تجزیه و تحلیل کند.
۷.

حیات سیاسی امرای کُرد از زوال ایلخانان تا برآمدن صفویان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آق قویونلوها قراقویونلوها آل چوپان آل جلایر تیمورلنگ قبایل کُرد

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی ترکمانان و حکومت های محلی سیاسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : 474 تعداد دانلود : 263
فاصله بین سقوط ایلخانان (736 ق) تا روی کار آمدن صفویان (907 ق) از پرآشوب­ترین و آشفته­ترین دوره­های تاریخ ایران است که عرصه را برای نضج و قدرت­گیری حکومت­های مختلفی در گوشه و کنار ایران فراهم آورد. جغرافیای سیاسی قبایل کُرد در غرب و شمال غرب که صحنه قدرت­نمایی آل جلایر، تیموریان، قراقویونلوها و آق قویونلوها بود از جمله حوزه­های موردتوجه و فعالیت حکومت­های مورد اشاره بود. پژوهش حاضر درصدد پژوهش در تلاش­های سیاسی اُمرای کُرد در تقابل وتعامل با حکومت­های موجود است.
۸.

روند قدرت گیری آلمذکور در بوشهر (از سقوط صفویه تا برآمدن قاجار1210 - 1135ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: صفویه بوشهر خلیج فارس زندیه افشار آل مذکور

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه جغرافیای تاریخی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : 520 تعداد دانلود : 196
از تحولات مهم اواخر دوره صفویه در جنوب ایران، به ویژه بعد از سقوط این سلسله، مهاجرت و قدرت­گیری قبایل متعدد عرب در این منطقه بود. این گروه های قبیله ایِ ساکن سواحل جنوبی خلیج فارس، به دلایل مختلف تمایل داشتند در سواحل شمالی مستقر شوند. در شرایطی که در جنوب کشور، به خصوص در نواحی بندری و ساحلی خلیج­فارس، خلأ قدرت وجود داشت و بر اثر آن ثبات سیاسی در این حوزه حاکم نبود، زمینه برای مهاجرت و رشد این گروه­ها فراهم گردید. این قبایل که از مدت ها پیش در اندیشه حضور و نفوذ در سواحل شمالی خلیج­فارس بودند، از وضعیت به وجود آمده استفاده کردند. یکی از این قبایل، آل مذکور بود که از موقعیت حوزه خلیج­فارس و مناطق داخلی ایران استفاده کرده و به بندر بوشهر مهاجرت کردند و در آنجا حکومتی محلی تشکیل دادند. در این مقاله فرایند مهاجرت و قدرت گیری آل مذکور در بوشهر در دو محور ارزیابی شده است: شرایط و بسترهای عمومی در جنوب کشور که منجر به مهاجرت آنان شد. این مرحله از اواخر دوره صفویه آغاز و تا دوره زندیه ادامه یافت. در این دوران اوضاع سیاسی در مناطق داخلی ایران و سواحل به گونه ای رقم خورد تا مهاجرت و استقرار قبایل مختلف، از جمله آل مذکور را تسهیل نماید. در محور دوم زمینه های خاص جغرافیایی، معیشتی و سیاسی، که در بوشهر وجود داشت و با شرایط آل مذکور هم خوانی داشته و زمینه قدرت گیری نهایی این خاندان را فراهم آورد، مورد بررسی و تحلیل قرار می­گیرد. بنابراین، خاندان آل مذکور با استفاده از موقعیت پدید آمده در کرانه های جنوبی کشور و با بهره گیری به موقع از قابلیت های خود و ظرفیت های بندربوشهر، اسباب نفوذ و قدرت یابی خود را فراهم آوردند
۹.

علل و عوامل قحطی های فارس در فاصله سال های 1324-1293ش/1945-1914م(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فارس خشکسالی جنگ جهانی متفقین قحطی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی پهلوی دوم اقتصادی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی پهلوی دوم اجتماعی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : 78 تعداد دانلود : 787
در سال­های 1293-1324ش/1945-1914م که دنیا دو جنگ جهانی را پشت سر گذاشت، عواقب وخیم و مخربی، بر بیشتر کشورهای دور از صحنه جنگ علاوه بر کشورهای محور، قابل مشاهده بود. ایران آن موقع صحنه کشمکش و رقابت­های دو کشور روسیه در بخش شمالی و انگلیس در بخش جنوبی بود، هر یک از آن دو به دنبال تأمین منافع خود دم از حمایت ایران می­زدند. در این شرایط ایران چیزی جز ضرر و زیان عایدش نشد. قحطی هم یکی از مصائبی بود که نصیب کشور ما شد، فارس و جنوب هم گرفتار این مشکل گردید. مردم ایران گرچه قحطی را بارها تجربه کرده بودند، اما این بار، خشکسالی­های متوالی و حضور نیروهای متفقین این مسئله را تشدید می­کرد. فارس در معرض عبور و حمل و نقل متفقین قرار داشت که در پی آن آسیب شدیدتری بر اقتصاد منطقه وارد شد و قحطی این ایالت را از سایر ایالات متمایز ساخت. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی بر آن است تا به علل و عوامل قحطی­های فارس در طول سی سال از آغاز جنگ جهانی اول تا پایان جنگ جهانی دوم بپردازد.
۱۰.

اوضاع سیاسی و اقتصادی ولایت گروس در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: جنگ اول جهانی دوره قاجار موقعیت اقتصادی گروس خاندان های محلی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار سیاسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار اقتصادی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه جغرافیای تاریخی
  4. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : 231 تعداد دانلود : 956
مقاله حاضر خاندان­های حکومتگر ولایت گروس یا بیجار کنونی را در دوره قاجار مورد بررسی قرار می­دهد و نقش این خاندان­ها را در تحولات سیاسی و اقتصادی منطقه ارزیابی می­کند. فرضیه مقاله این است که با وصف اینکه گروس ولایتی کوچک در کردستان بوده، اما در فضای سیاسی و اقتصادی ایران دوره قاجار جایگاهی مهم داشته است. این جایگاه بعد از دوره مشروطه و، به ویژه، دوره جنگ اول جهانی، به شدت افول کرد. علت امر در کشاکش­های محلی و اشغال کشور به طور کلی؛ و مناطق غربی از جمله کردستان به طور خاص خلاصه می­شود، امری که باعث قتل عام­های فراوان ناشی از هجوم بیگانگان و قحطی بزرگ جنگ اول جهانی در ایران گردید. هدف مقاله این است تا عوامل شکوفایی سیاسی و اقتصادی منطقه در دوره قاجار تا قبل از جنگ اول جهانی و فروپاشی جایگاه آن را در دوره بعد از جنگ ارزیابی نماید.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۱