انسان پژوهی دینی

انسان پژوهی دینی

انسان پژوهی دینی سال هفتم پاییز و زمستان 1389 شماره 24

مقالات

۱.

پژوهشی در باب ولایت تکوینی انسان از دیدگاه قرآن

کلید واژه ها: عبودیت روح ریاضت ولایت تکوینی امور خارق العاده بندگی خدا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 285 تعداد دانلود : 333
روح انسان توانایی آن را دارد که از طریق یک سلسله ریاضت­ها، دست به اعمال خارق­العاده­ای بزند که به هیچ­وجه نمی­توان آنها را با علوم تجربی متداول توجیه و تفسیر نمود. به چنین توانایی، ولایت تکوینی گویند. ریاضت­ها از نظر اسلام به دو دسته قابل تقسیم­اند: ریاضت­های غیرمشروع مرتاضان و دراویش، و ریاضت­های مشروع اولیاءالله؛ اولیاء الهی از طریق عبودیت و بندگی خدا به تکامل روحی و معنوی نایل می­شوند که نتیجه آن تسلط بر جهان طبیعت است. چنین ولایتی ولایت تکوینی است که راه کسب آن بر روی همگان باز است. بندگی خدا موجب مهار نفس و کسب بینش خاص و نیز سیطره بر جهان طبیعت می­گردد. قرآن نمونه­هایی از ولایت تکوینی انبیاء و اولیای الهی را گزارش می­کند که بر اثر عبودیت خالصانه برای آنان حاصل شده است. البته یادآوری می­شود که ولایت تکوینی، منافاتی با توحید افعالی ندارد زیرا چنین اموری به اذن و قوه الهی صورت می­گیرد.
۲.

نظریه انسان سالم در نظام اخلاقی رازی

کلید واژه ها: عقل عملی سلامت نفس طب روحانی رذایل اخلاقی روانشناسی مثبت گرا هوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 875 تعداد دانلود : 665
محمدبن زکریای رازی از فیلسوفان متقدم با تأثّر از جالینوس، نظام اخلاقی سلامت محور ارایه می کند. طب انگاری اخلاق، بنیان این نظام است. تحلیل و نقد نظریه سلامت و انسان سالم نزد زکریای رازی در پرتو مقایسه آن با دیدگاه های رقیب مسأله تحقیق حاضر است. رازی سلامت را به حاکمیت عقل سنجش گر بر خواسته ها، تصمیم ها و رفتارهای آدمی تعریف می کند و در موارد مختلف سه ملاک را به منزله نشانگر آن به کار می برد: حد وسط بین افراط و تفریط، حداقل کفایت و نیاز در برخورداری و سنجش بین لذت و رنج حاصل رفتار. وی شناخت عیوب نفس از طریق مراجعه به دیگران و ترغیب آنان به عیب جویی را گام نخست در حفظ سلامت می داند. وضعیت طبیعی انسان، سلامتی است و بیماری نفس به وسیله هوی بر آن عارض می شود. سلامت و بیماری حاصل چالش مستمر بین عقل (عملی) و هوی است. یکی از مبانی نظریه سلامت، تفسیر رازی از لذت است که آن را امر ثانوی و در رفع وضعیت رنج آور تعریف می کند. نظریه سلامت رازی از حیث تحویلی نگری (یک، تحویل سلامت انسان به سلامت نفس، تحویل سلامت نفس به سلامت روان شناختی در مفهوم روان شناسان سلب گرا)، فردگرایی افراطی و غفلت از مدخلیت زندگی اجتماعی در سلامت، حداقل گرایی در مؤلفه های سلامت روان، قابل نقد است.
۳.

چیستی انسان شناسی

کلید واژه ها: انسان شناسی انسان شناسی دینی تعریف انسان شناسی بحران های انسان شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 926 تعداد دانلود : 256
انسان­شناسی یکی از مهم­ترین دانش­های الهی و بشری است که در حوزه معارف بشری و دینی تأثیر به سزایی دارد. تحلیل چیستی انسان­شناسی بر پایه پیشینه، تعریف، ضرورت و انواع آن صورت می­پذیرد. مطلب قابل توجه این­که انسان­شناسی دارای انواع فلسفی، دینی، علمی، عرفانی و اخلاقی است. هریک از انواع انسان­شناسی گرفتار بحران­هایی است و تنها انسان­شناسی دینی است که هیچ بحرانی در حوزه آن راه نیافته است.
۴.

بنیاد انسان شناختی اخلاق در حکمت متعالیه

کلید واژه ها: اختیار خیر حکمت متعالیه اخلاق انسان شناسی تکامل صدرالمتألهین حرکت جوهری کمال اشتداد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 640 تعداد دانلود : 117
انسان از آغاز تا انجام حیاتش با حرکتی جوهری از منازل بی­شمار مسیر تکاملی می­گذرد. این حرکت به حالت­های گوناگون قهری، اختیاری، اشتدادی و تضعفی است. اعمال اختیاری ویژه­ای که به کسب هیئات و ملکاتی خاص و در نتیجه کمال وجودی انسان می­انجامد نیل به مقامات رفیع را ممکن می­سازد. این کمالات وجودی به جهت یگانگی ""وجود"" و ""خیر"" در حکمت متعالیه، کمالات ارزشی اخلاقی نیز هستند و به جهت توقفی که بر افعال اختیاری دارند منشأ ارزش اخلاقی آن افعال می­شوند. چنین ربطی میان انسان­شناسی، با پژوهشی درباره واقع و اخلاق، به عنوان قلمروی ارزشی، ناشی از دو مبنای فلسفی در اندیشه صدرالمتألهین است: نخست حرکت جوهری و اشتدادی، و دوم یگانگی ""وجود"" و ""خیر"".
۵.

جایگاه تعالیم وحیانی در تبیین وجودی انسان نزد ملاصدرا

نویسنده:

کلید واژه ها: ماهیت انسان کثرت نوعی انسان شناخت انسان تعالیم وحیانی نگرش وجودی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 207 تعداد دانلود : 83
اغلب معارف وحیانی در فلسفه به مثابه­ فرع و مؤید لحاظ می­شود، اما در حکمت متعالیه این معارف از آغاز تا انجام به عنوان رکن پژوهش، فیلسوف را همراهی می­کند. حکیمِ حکمت متعالیه گاهی در طرح مسأله­، زمانی در برهان و برخی مواقع در رهیافت خویش وامدار آیات و روایات است و در دوره­ای فلسفه­اش به موقعیتی رهنمون می­شود که فارغ از معارف وحیانی در تبیین پدیده­ها کارآمدی خود را از دست می­دهد. این جستار درصدد آن است که بیان کند ملاصدرا به مثابه فیلسوف مسلمان در مقام معرفت به انسان و در امتداد نگرش وجودی خویش به انسان و طرح انواع انسانی با بهره­گیری از آموزه­های دینی نگاه فلسفی به انسان را تعالی بخشیده است.
۶.

دین انسانی یا انسان دینی

کلید واژه ها: دین اسلام دین و فطرت الینه شدن دین انسانی انسان دینی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی فلسفه و منطق فلسفه غرب رویکرد موضوعی فلسفه های مضاف فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
تعداد بازدید : 671 تعداد دانلود : 923
محوری­ترین مسأله در ادیان آسمانی رابطه انسان و خدا یا دین و انسان است. وجه غالب در جهان­بینی دینی آن است که دین برای انسان آمده و آنچه خواسته شده «انسانِ دینی» است. سیطره نگرش انسان محوری در غرب برخی متفکران را بر آن داشت که «دینِ انسانی» را به جای «انسان دینی» مطرح کنند. دغدغه اصلی آنان این بود که اگر دین، انسانی نباشد و اقتضائات، امیال و گرایش­های آدمی را مد نظر قرار ندهد و فقط تعالیمی از بالا به قامت روح و اندیشه او پوشانده شود، از خود تهی و بیگانه خواهد شد و لذا بر وصف انسانی بودن دین تأکید کردند. مهم­ترین شاخصه­های انسانی بودن یک حقیقت تکیه بر امیال اصیل انسانی از قبیل عقلانیت و حقیقت­جویی، زیبایی­دوستی، نیکی­طلبی، میل به جاودانگی و کرامت و شرافت است. دین اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی، علاوه بر این­که انسان را دینی خواسته است، انسانی هم هست. مقاله با تکیه بر دو محور، یکی فطرت و ابتنای اسلام بر آن و دیگری جامعیت و فراگیری همه جانبه اسلام، به اثبات این وصف متعالی می­پردازد که دین انسانی یا انسان دینی منفصله مانعة الجمع نیست.
۷.

مراتب تکامل نفس از دیدگاه ملاصدرا

کلید واژه ها: ملاصدرا کمال انسان مراتب کمال انسانی نفس عماله نفس علامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 880 تعداد دانلود : 721
ملاصدرا کمال نفس را در شدت وجود و قوت مدرکات می­داند. از حیث وجودی، نفس قابلیت رسیدن به تمام مراتب امکانی وجود را دارد. بر همین مبنا وی مراتب نفس را به نفس نباتی، نفس حیوانی، انسان نفسانی و انسان مَلکی یا شیطانی تقسیم می­کند. نفس از حیث مدرکات نیز دارای سه مرتبه طبیعی، نفسی و عقلانی است که بر اساس ادراک مخلوقات در عوالم سه­گانه طبیعت، مثال و مجردات شکل می­یابند. در آخرت، انسان طبیعی در زمرة اصحاب شمال، انسان نفسانی از جمله اصحاب یمین و انسان عقلانی در جمع سابقون خواهد بود. نفس در مرتبه انسان معقول، واجد عقل عملی و عقل نظری می­گردد. ملاصدرا برای نفس عمّاله چهار مرتبة کلی (تهذیب ظاهر، تهذیب باطن، آراستن نفس به صورت­های قدسی و رفع حجاب منیّت) و برای نفس علامه نیز چهار درجه (عقل هیولانی، بالملکه، بالفعل و بالمستفاد) را برشمرده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۹