توسعه مهندسی بازار

نبوغ کاتلر را در ساده گویی و ساده نویسی باید تحسین کرد.فضیلت ساده نویسی و ساده گویی از بزرگانی همچون کاتلر برمیآید. کاتلر در اوج تخصص و دریافت مدارج عالی از دانشگاههای معتبر دنیا در رشته های اقتصاد و مدیریت، روانشناسی، و ریاضی، نیازی ندارد تا واژگان مغلق را به کار گیرد، فرمولهای ریاضی را ردیف کند، تئوریهای اقتصاد و روانشناسی را با پیچیدگی عنوان کند. جوهرهی آموزه های کاتلر، آموزشی بدون پیرایه، و بدون حاشیه های زائد است. هر چقدر از میانسالی و کهنسالی وی میگذرد، او بیش از پیش سادگی در بیان و نوشتار را پیشهی خود کرده است. گواه آن کتابهایی است که تنها نام او زینت بخش روی جلد کتاب است. البته کتابهایی که نام دیگران نیز روی جلد آمده، دشوارترند. گفتگوی پیش رو مثالی است آشکار از آنچه دربارهی این دانشمند برجستهی جهانی میتوان گفت. عبارتهای پایانی این گفتگو، دیدگاهی نغز ارائه میدهد از آنچه در اندیشهی این بازاریاب جهانی میگذرد، آنجا که میگوید: خشنودکننده ترین شغل بازاریابی این است که دیگر کوکاکولا یا خمیردندان کرست نفروشی بلکه، تعلیم و تربیت و سلامتی بیشتر را به مردم عرضه کنی و در کیفیت زندگی آنان تفاوتی واقعی ایجاد کنی.

این مقاله اساساً در مورد استراتژی آمیزهی بازاریابی حسی است. در این مقاله به یک جمع بندی در مورد ویژگیهای متمایز بازاریابی تجربی و حسی با استفاده از متدولوژی استقرا و قیاس مبتنی بر تحقیقات کتابخانه ای، مصاحبه های عمیق، تعمیم استراتژی آمیزهی بازاریابی حسی، موسوم به سوایپ (SWIPE) در مقایسه با آمیزهی بازاریابی سنتی یعنی همان P4 کلاسیک، و تطابق این استراتژی جدید با یک بررسی موردی از شرکت کره ای گراگم (GERAGEM)، خواهیم رسید. مطابق با ویژگیهای قابل تمایز بازاریابی حسی، این مقاله به تعمیم استراتژی آمیزهی بازاریابی حسی سوایپ (SWIPE) میپردازد. این نام از سرواژه های Situation و Word of mouth و Interaction و Price و نیز Experience تشکیل و این استراتژی در شرکت کره ای گراگم (GERAGEM) پیاده سازی شده است.

طبقه بندی مشتریان"" نیاز سازمانهایی است که مشترینوازی را محور اصلی فعالیت خود قرار داده اند. اما باید این طبقه بندی را از کجا به دست آورد؟ صاحبنظر برجستهی جهانی، وی کومار، مبتنی بر دو ویژگی الف) ارزش طول عمر مشتری، و ب) ارزش ارجاع مشتری، یک ماتریس ارائه میدهد که مشتریان را به 4 طبقه تقسیم میکند. ماتریسی که برخی دارای ارزش طول عمر بالایی هستند، و دیگران را نیز برای کالا یا محصوی ارجاع میدهند (قهرمانان). قهرمانان، یعنی این گروه از مشتریان، آرزوی هر سازمانی است. با وجود این برخی مشتریان دارای ارزش طول عمر پایین، و ارجاع بالا یا پایین دارند؛ مشتریانی که با عناوین تبلیغکننده، خسیس ها، و توانگرها از آنان یاد میشود. وظیفهی بازاریابها و سازمانهای مشترینواز آن است که نخست گروه مشتریان خود را تشخیص دهند، و سپس بکوشند تا آنان را به گروه قهرمانان تبدیل کنند. برای دستیابی به چنین هدفی، مطالعهی روش وی کومار و اثر حاضر پیشنهاد میشود.

حضور شرکتها و سازمانها در فعالیتهای خیرخواهانه یک ضرورت بایسته است. در غیر این صورت، مشتریان در هزارهی سوم تمایلی ندارند تا با خرید خود، حیات این شرکتها را تداوم بخشند. مشتریان در هزارهی سوم از شرکتها میپرسند این وظیفهی اولیهی شما است که کالاها و خدمات خود را با کیفیت عالی، قیمت مناسب، دسترسی آسان، توزیع مطلوب عرضه میکنید. فراتر از این، تا چه حد در پیشبرد فعالیتهای عمومی جامعه نقش دارید، تا چه حد برای اقدامات سودمند جامعه مشارکت کرده اید، چرا هزینه های حضورتان را در جامعه - برای فعالیتهای سودآوری که به دست می آورید - نمیپردازید. اکنون حیات شرکتها وابسته به میزان همکاریهای آنان در فعالیتهایی است که جامعه انتظار دارد با اجرای آن، نگرانیهای شهروندان کاهش یابد، بالندگیهای جامعه افزایش یابد، و...

توفان مغزی یک تکنیک فوق العاده برای حل مسائل سازمانی یا تولید و پدیدآیی ایده های نو و خارق العاده است. با وجود این، نتایج به دست آمده از اجرای این تکنیک برای سازمانها و شرکتها به دلایلی درخشان و چشمگیر نیست. دلایل آن را شرکت معتبر جهانی مککینزی، در اجرای سنتی آن میداند. مککینزی، معتبرترین شرکت مشاوره در حوزهی مدیریت، به تازگی حاصل یک دهه فعالیت خود را در 200 پروژه برای 150 شرکت معتبر منتشر کرده که نشان میدهد چگونه میتوان از روشهای بیحاصل سنتی توفان مغزی فاصله گرفت تا شاهد پدیدآیی نتایج درخشان توفان مغزی در عمل شد. مککینزی این نتایج را در هفت گام کاملاً مشخص و قابل اجرا توصیه میکند که در این مقاله میخوانید.

بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری در ایران با رشدی شتابان در تأسیس، در دام مشابهتها و ارائهی خدمات یکسان و مشابه خود را محصور کرده اند؛ یعنی روندی که تمایز جدی برای مشتریان نمیآفرینند. برای تمایز باید بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری فراتر از دانش فنی که عمدتاً به آن مجهز هستند نظیر حضور پررنگ کارشناسان مالی و علوم بانکی، به موضوعات و دانشهای تازه ای بپردازند تا گوی سبقت را در رقابت بربایند. ""روانشناسی مشتریان خدمات مالی"" در باور ما یکی از همان موضوعات و دانشهای تازه ای است که می تواند بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری را در مسابقهی رقابت، پیروز میدان سازد. از این رو از شمارهی پیشین (سال پنجم، شمارهی 18، فروردین و اردیبهشت 1390) به این موضوع پرداخته شد. در شمارهی پیشین، پس از تعریف ""مالیهی رفتاری""، ""عدد جادویی هفت و تأثیر آن بر تصمیم گیریهای مشتریان خدمات مالی"" بررسی شد. اینک به موضوع ""حسابداری ذهنی"" پرداخته شده است.

تبلیغات مقایسه ای"" شبیه آنچه سالها پیش در ساخت و پخش آگهی تبلیغاتی پپسی آمده بود، اکنون با موانع قانونی روبه رو است. در آن آگهی تبلیغاتی، کودکی را نشان میدهد که با پرداخت سکه ای، تکمه ای را فشار میدهد و کودک یک قوطی کوکاکولا دریافت میکند. کودک دو بار این کار را انجام میدهد. پس از آن، هر دو قوطی کوکاکولا را زیر پایش قرار میدهد تا بتواند سکه ای را بپردازد، تکمه ای را فشار دهد که قوطی پپسیکولا را دریافت کند. پس از آن، هر دو قوطی کوکاکولا رها میشود تا باد آن را همچون آشغالها به سویی پرتاب کند. ساخت و پخش چنین آگهیهایی تا این حد تخریبکننده با عنوان تبلیغات مقایسه ای ممنوعیت قانونی دارد. اما تبلیغاتیها همچنان در پی آنند تا در پرتو دانش تازه، تجربه های جدید، و حتی ترفندهای نو بتوانند تبلیغات مقایسه ای را انجام دهند. چرا که تبلیغات مقایسه ای امکان رقابتی را به سرعت مهیا میسازد. با وجود این سودمندی، رعایت ظرائف این کار پراهمیت است. جالب است بدانید که بخشی از فعالیتهای تبلیغاتی با استفاده از روش و شیوهی ""تبلیغات مقایسه ای"" بیش از آنکه به سود صاحب کالا و خدمات باشد، به سود رقیبی است که هزینه ای نکرده اما از منافع و سود آن حداکثر استفاده را کرده است. چگونه باید از تبلیغات مقایسه ای استفاده کرد؟ چه زمانی بهترین زمان برای بهکارگیری تبلیغات مقایسه ای است؟ دو پرسشی است که این متن پاسخگویی آن را بر عهده گرفته است. هشدارهای متن کاملاً بجا است. هر یک از این هشدارها را بهتر است به هنگام انتخاب شعارها و تصاویر بررسی کرد. به این ترتیب هم کارآمدی و اثربخشی تبلیغات افزایش مییابد، و هم هزینه هایی که اختصاص داده ایم، منافع و سود آن نصیب خودمان خواهد شد و نه رقبا. ویژگی دیگر متن پرهیز از حاشیه روی است و حتی برای فشرده گویی، کوششی نکرده است تا با مثالها و شواهد تبلیغاتی آن را بیاراید. از این رو باید اصول آن را با دقت در عمل به کار برد.

تبلیغات"" همچون سایر علوم نیازمند آن است که از سوی دیگر رشته های علمی تقویت شود. واژه هایی نظیر ""چهارراه علوم""، ""اجتماع علوم""، و ""مطالعات بین رشته ای"" ناظر بر همین راهبرد است. متفکران در عصر کنونی برآنند تا حتی صورت مسأله ها را مبتنی بر ""مطالعات بین رشته ای"" صورتبندی کنند و سپس با بهره مندی از آرا و نظرات سایر علوم به چاره اندیشی برای حل مسأله برآیند. تبلیغات هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهایی نظیر ایران همچنان در مظان این اتهام است که به رغم هزینه های سنگین، میزان اثرگذاری آن قابل سنجش نیست. انتشار کتابهایی نظیر ""تبلیغاتی که ما میشناسیم به پایان رسیده است"" و ""سقوط تبلیغات و صعود روابط عمومی"" شاهدی است بر آن اتهام. برخی همچون سرجیو زیمن، قائم مقام پیشین کوکاکولا، بیمهابا و باصراحت میگویند: ما شاهد منسوخ شدن تبلیغات هستیم. ""سنجش"" مرتبط با رشته های مهندسی است؛ متخصصان تبلیغات بر آن شدند تا با بهره گیری از آموزه های رشته های مهندسی برای پاسخگویی به آن اتهام، به مدد تبلیغات بیایند. خوشبختانه چنین نگاهی توانسته پاسخگوی بخشی از اتهامات باشد. افزون بر آن، صاحبان کالا اکنون میدانند با داشتن چه بودجه ای، باید در انتظار چه اثربخشی و کارآمدی از تبلیغات باشند. مقالهی حاضر در پی آن است تا به جای تصمیمهای کلیشه ای، به آگهیدهندگان و آژانسهای تبلیغاتی این نوید را بدهد که با همفکری همدیگر میتوانند بر پایهی محاسبات دقیقتر، فعالیت تبلیغاتی را به انجام برسانند.

تبلیغات در خلأ شکل نمیگیرد. نمیتوان از کارگزاران تبلیغات درخواست کرد که برای ""رستوران"" تبلیغی بسازند آن هم با معیارهای هنرمندانه تا مشتریان بیشتری برای رستورانها جذب کنند، بیآنکه به اصلیترین موضوع یعنی روایت ""خوردن"" نپردازند. اکنون تبلیغات نیز نیازمند آن است تا در پرتو چهارراه علم، جلوهی تازه ای به ابعاد و اضلاعش بدهد. یکی از این ابعاد و اضلاع، درک دقیق از مفهوم خوردن است؛ نخست باید ""خوردن"" را برای انسان این عصر تحلیل کرد. بدون این تحلیل، نگاه تبلیغات بیشتر حالت بزک کرده ای است که عمدتاً در تیزرهای تلویزیونی یا کاتالوگها و بروشورها از رستورانها دیده میشود. اثر پیش رو در باب ""خوردن"" و مفهوم دقیق آن برای انسان امروزی، کوششی است قابل تأمل. بر این پایه میتوان نمونه های تبلیغاتی را سراغ گرفت. برای ساخت تبلیغات در این باره، ضروری و الزامی است ""روایت خوردن"" گفته شود و سپس معنای تبلیغات در این باره کشف شود.

بازارپردازی (Merchandising) از جمله فعالیتهایی است که نیاز آن در ایران روزبه روز بیشتر میشود. چون فروشگاهها بویژه فروشگاههای زنجیره ای در حال افزایش هستند. همچنین با بازارپردازی میتوان از تعداد فروشندگان فروشگاهها کاست که در جای خود هزینه های سنگینی را به فروشگاه تحمیل میکنند. به رغم این نیاز، و سودمندی بازارپردازی، مرکز یا مراکزی که مختص آموزش و پرورش این نیروی حرفه ای باشد، نداریم. ادبیات پژوهشی گسترده ای نیز در این باره نداریم. گو آنکه اخیراً مؤلفان و مترجمان ایرانی اهتمامی به خرج داده اند و در این باره کتابهایی را تدوین کرده اند که از سوی ناشران چاپ و منتشر شده است. آن روی سکه، صاحبان فروشگاهها بویژه فروشگاههای زنجیره ای است که تا چه اندازه تمایل دارند تا به این حرفه یعنی بازارپردازی اهمیت دهند. میزان تمایل آنان، امتیاز یا نمره ای است که خریداران اجناس فروشگاهی به آنان میدهند. توسعه مهندسی بازار در شماره های پیشین به تناوب مقالات، گزارشها، و اخبار و یا مصاحبه ای دربارهی بازارپردازی درج کرده است نظیر نقش و وظایف بازارپردازان و بازارپردازی (شمارهی 15، مهر و آبان 1389، سال چهارم.) با وجود این، همچنان علاقه مندیم میزبانی مقالات، گزارشها، اخبار و مصاحبه هایی را بر عهده گیریم که در حوزهی بازارپردازی و بازارپردازان است؛ این اثر که پیش رو دارید، ویژگیاش در انتخاب یک بعد از بازارپردازی است؛ بازارپردازی بصری. مهمتر از آن، تدوین چارچوبی است که مشخص میکند در بازارپردازی بصری چه موضوعاتی باید دقت شود و چه نتایجی به بار خواهد آمد.

مصرفکنندگان برای حل مشکل اطلاعات نامناسب و ناهمگون در مورد کیفیت کالا که دربرگیرندهی خصوصیات درونی و بیرونی است، ناگزیر به علائم و نشانه های کالا توجه میکنند. در این مقاله به بیان نحوهی ادراک مصرفکننده از علائم، نشانه ها، نوشته ها و اسامی رنگی، اشکال در برچسبهای محصول و تأثیر آن بر ادراک مشتری از کیفیت کالا میپردازیم. بر اساس نظریهی ثبات علائم (cue consistency ) در تصمیم گیری، منابع مختلف اطلاعاتی زمانی مفیدتر واقع میشوند که آنها نتایج اثبات شده ای را فراهم کنند که به نتایج مختلف ختم شوند. در این مفهوم رنگهای خاص و ترکیب اشکال در یک محصول میتواند باعث بالاتر رفتن ادراک مشتری از کیفیت یک محصول و در محصول دیگر باعث کاهش این ادراک شود.

منافع شهروندان"" بویژه تأمین سلامت آنان اکنون به اصلیترین ویژگی بازاریابی در عصر کنونی و دهه های اخیر تبدیل شده است. شرکتهای غذایی که در جستجوی فروش و بازاریابی بیشتر هستند، به الزام باید به اصلیترین ویژگی بازاریابی در عصر کنونی بیش از پیش پایبند و وفادار بمانند؛ حتی اگر هزینه های سهمگینی را به آنان تحمیل کند. شهروندان یا مشتریان روزبه روز و لحظه به لحظه آگاه تر میشوند. افزایش دانش بشری دربارهی ""سلامت"" به سرعت در اختیار شهروندان و مشتریان قرار میگیرد و این دو عامل یعنی تغییرات سریع در دانش ""سلامت"" و توجه روز افزون شهروندان یا مشتریان به سلامت، تار و پود شرکتهای غذایی را که آینده نگر نیستند، در هم میپیچد و از آن سو برای شرکتهایی که با آینده نگری به استقبال هزینه های سهمگین ""تأمین سلامت"" رفته اند، مشتریآفرین خواهدبود. شرکتهای پیشتاز غذایی با آگاهی از ""افزایش اطلاع عموم شهروندان از معنا و مفهوم سلامت"" پیش از آنکه قوانینی تصویب شود، یا سازمانهای دولتی بنا به ملاحظات ملی یا جهانی محدودیتهایی را اعلام کنند، یا افکار عمومی فشارهایی را پدید آورند، فعالانه به استقبال موضوعاتی میروند تا آیندهی کسب وکارشان را تداوم بخشند. در شرایط کنونی کشورهایی نظیر ما، هنوز تفاوت ""قیمت"" باعث میشود برای خرید محصولات ارگانیک، شرکتهای بازاریابی موادغذایی با تعیین بازار هدف، تشخیص سلیقه های افراد و گروههای این بازار، برای افزایش جمعیت علاقه مند به این بازار، هزینه هایی نظیر تغییر نگرش و باورها را نیز متحمل شوند. اما به نظر میرسد در آینده و به احتمال، شرکتهایی که دارای محصولاتی غیر از محصولات ارگانیک باشند، دچار آسیبهای فراوانی شوند. دلیل آن نیز چیزی نیست بجز افزایش توجه به سلامت از سوی شهروندان و وضع قوانین از سوی دولتها، و گاه تأثیرهای جهانی که افکار عمومی را به استفاده از محصولات ارگانیک فرا میخواند. اثر حاضر برای شرکتهای موادغذایی در شرایط فعلی بسیار سودآفرین است بویژه آنکه هم به موضوعات بازاریابی به معنای مصطلح آن توجه کرده است نظیر بازار محصولات ارگانیک، قدرت خرید، رفتار خریداران، جمعیت خریداران ارگانیک، و هم به رفتار مصرفکننده بویژه نگرش مصرفکنندگان توجه کرده است که سیمای بازاریابی را بشدت تحت تاثیر قرار خواهدداد. چون ظاهراً شهروندان یا مصرفکنندگان حرف نخست را در بازارها میزنند.

بازاریابی آثار هنری"" همچون بازاریابی سایر کالاها و خدمات است. با این توجه که مخاطبان این نوع محصولات نسبتاً متفاوت از دیگر مخاطبان کالاها و خدمات هستند. بنا بر آنچه مازلو در تئوری سلسله مراتبی نیازها میگوید، تا زمانی که افراد و جوامع، در بند نیازهای پایه و اساسیاند، سایر نیازها نظیر امنیت، احترام به خود، عزت نفس، توجه به دیگران، کم اهمیت تر میشود.پس از تأمین نیازهای پایه و نیازهای بالاتر نظیر امنیت، احترام به خود، عزت نفس، توجه به دیگران، نیازهای عالی نظیر هنر، ادبیات، معنا و مفهوم مییابد و از نان شب برای این گروه، واجب تر میشود. چنین نگاهی، فعالیت بازاریابی آثار هنری را با محدودیتها و دشواریهای خاص خودش روبه رو میسازد. چرا که خواهان چنین محصولاتی، عموم مردم نیستند پس طبعاً علایق و سیقه های کاملاً متفاوتی از دیگران خواهند داشت که توجه به آن یک الزام بایسته است.