تحقیقات جغرافیایی

تحقیقات جغرافیایی

تحقیقات جغرافیایی سال بیست و ششم بهار 1390 شماره 1 (پیاپی 100) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تحلیل زمانی و مکانی رویداد های بارشی سواحل جنوبی خزر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تحلیل زمانی و مکانی رویداد های بارشی گروه های بارشی سواحل جنوبی دریاچه خزر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 371 تعداد دانلود : 214
به منظور شناسایی الگوهای زمانی و مکانی رویدادهای بارشی سواحل جنوبی خزر، از روش تحلیل مؤلفه های اصلی(PCA) و تحلیل خوشه ای (CA) استفاده شد. در این تحقیق با استفاده از داده های روزانه بارش، شاخص های گرایش مرکزی، پراکندگی آماری و درصد فراوانی سه متغیر مدت، مقدار و شدت رویدادهای بارشی در 46 ایستگاه همدید، اقلیم شناسی و باران سنجی منطقه، طی دوره آماری سال 1336 تا 1383 محاسبه شدند. سپس پهنه بندی رویدادهای بارشی منطقه بر اساس این سه متغیر انجام شد و رژیم های بارشی نواحی مختلف به دست آمد. در ادامه، رویداد های بارشی هر ایستگاه، مبتنی بر داده های استاندارد شده این سه متغیر به چهارگروه بارشی سبک، متوسط، سنگین و فوق سنگین تقسیم و رژیم های بارشی آنها ارائه شد. نتایج نشان می دهندکه به طورکلی در سواحل جنوبی خزر، شش ناحیه همگن بارشی وجود دارد؛ به طوری که تغییرات نواحی در بخش میانی و همگنی نواحی در بخش های شرقی و غربی بیش تر است. شاخص های میانگین مدت بارش، واریانس مدت و مقدار بارش و چولگی وکشیدگی مقدار و شدت بارش رویداد ها در سواحل میانی و غربی بیش از سواحل شرقی و نواحی کوهستانی منطقه است. نتایج نشان می دهند با آنکه میانگین مقدار بارش رویدادها در نواحی مختلف در ماه های شهریور تا آذر بیشینه است، لیکن فراوانی آن ها، دارای الگوی متفاوتی است. رژیم فراوانی رویداد های بارشی در نواحی ششگانه این منطقه نشان می دهد که نواحی ساحلی وکوه پایه ها و کوه های غربی گیلان، در ماه های شهریور تا آذر، مناطق کوهستانی مازندران میانی از فروردین تا مرداد و بقیه مناطق کوهستانی در فصل زمستان، دارای بیشینه فراوانی رویداد های بارشی هستند. همچنین نتایج نشان می دهند که در همه گروه های بارشی، ماه تیر و فصل تابستان، کمترین فراوانی رویدادها را دارند. درگروه های بارشی سبک، متوسط و سنگین، ماه اسفند و فصل زمستان و درگروه بارشی فوق سنگین، ماه مهر و فصل پاییز دارای بیشترین فراوانی رویداد های بارشی هستند.
۲.

تحلیلی بر الگوی توسعه ناموزون تبریز(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تبریز روش های کمی پراکنش شهری مدل هلدرن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 612 تعداد دانلود : 238
ابزارهای تحلیل برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، دامنه گسترده­ای از مفاهیم و فنون مختلف را در بر می­گیرند. این مدل ها و فنون که برای درک و بیان ماهیت پیچیده شهرها و پیش­بینی پیامدهای آنها با اهمیت هستند، می­توانند ما را به درک هرچه بهتر سیستم های شهری و پیش­بینی رفتار این سیستم ها نزدیک کنند. در این زمینه، مدل هلدرن، یکی از مدل های کمی در تجزیه و تحلیل کاربری اراضی شهری است که برای مشخص نمودن رشد بی­قواره و ناموزون شهرها به کار می­رود. در این مقاله برآنیم با استفاده از این مدل و تجزیه و تحلیل های آماری، الگوی توسعه ناموزون تبریز را در خلال سال های(85-1335) در گستره فضایی آن مورد بررسی و مداقه قرار دهیم. نتایج بررسی و تحلیل فرایند توسعه کلانشهر تبریز در نیم قرن اخیر، گویای این واقعیت است که شهر با روند توسعه ناموزون درونی روبه روست. فضاهای باز و بویژه فضاهای سبز، باغ ها و اراضی کشاورزی اطراف آن، بیش از پیش در معرض تداخل با کاربری های دیگر و نهایتاً تخریب قرار گرفته و به لحاظ جمعیت پذیری، همواره بر تراکم های انسانی و ساختمانی آن، افزوده می­شود، تا جایی که طرح­ها و پروژه­های شهرسازی پاسخگوی تحولات و پیامدهای حاصله نبوده، نوعی شهرسازی نااندیشیده و ناموزون در حال وقوع است. چنین شکلی از توسعه، الگویی از یک شهر بیمار است که انسجام کالبدی- فضایی خود را از دست داده است.
۳.

ریزش برف و ارتباط آن با دما در استان کردستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: استان کردستان دما تحلیل فراوانی بارش برف نقطه شبنم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 579 تعداد دانلود : 108
به منظور تعیین دمای آستانه رخداد برف در نقاط مختلف استان کردستان، ابتدا زمان های رخداد بارش های برف در طول دوره آماری موجود هریک از هفت ایستگاه همدیدی استان، مختوم به سال 2006، به همراه دما و نقطه شبنم در همان ساعت دیدبانی استخراج شده است. سپس مقادیر فراوانی، فراوانی نسبی و فراوانی نسبی تجمعی ریزش برف غیر رگباری در گستره های مختلف دمایی هر ایستگاه مشخص شده است. با انجام تحلیل فراوانی، توزیع نرمال بهترین توزیع برای برازش به داده های دما شناخته شد. بر این اساس، احتمال ریزش برف، در دمایی معین و کمتر از آن نیز محاسبه شده است. برای پیش بینی نوع بارش، رابطه همبستگی بین دمای نقطه شبنم و کمبود اشباع، در زمان بارش برف، تعیین شده است. نتایج نشان می دهد به هنگام ریزش برف، دما به طور میانگین در بیشتر ایستگاه های مورد مطالعه، منفی است. به سبب گذر دما از فاز مثبت به منفی، فراوانی بارش برف در دماهای Cº 5/0-0 بیش از گستره های دیگر است. بارش برف در دماهای بیش از Cº 3 در سطح ایستگاه های استان به ندرت رخ می دهد. بیشینه احتمال بارش برف در دماهای مثبت، حدود 25 درصد، برای د ماهای بین Cº1 تا Cº 3/0 است.
۴.

تحلیل فضایی و برنامه ریزی نارسائی های مراکز خدمات شهری یاسوج(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تحلیل فضایی استانداردهای شهری برنامه ریزی خدمات شهری یاسوج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 799 تعداد دانلود : 788
شهر یاسوج از جمله شهرهای کشور است که در سال­های اخیر دارای رشد بسیار چشمگیری بوده است. به همین خاطر، هدف پژوهش حاضرکمک به توزیع بهینه خدمات شهری یاسوج با استفاده از برنامه­ریزی نارسائی­های مراکز خدماتی است. مسأله اصلی در برنامه­ریزی تأسیسات خدماتی شهرها تخمین زیرساخت­ها براساس پیش­بینی­های جمعیتی است، امری که در این پژوهش مدنظر قرار گرفته است. روش مطالعه پژوهش ترکیبی از روش­های همبستگی، تحلیلی و میدانی است. شیوه نمونه­گیری پژوهش به صورت سهمیه ای بوده و با توجه به نحوه تدوین متغیرها از مجذورکا و همبستگی پیرسون استفاده شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که شهر یاسوج به تناسب شدت­گیری توسعه کالبدی و افزایش جمعیت از نظر ارائه خدمات شهری دچار نارسائی است و نتیجه این نوع توسعه کالبدی پرشتاب انحراف از استاندارد شاخص­های خدماتی بوده اســت. در خاتمه برای حل این نارسائی­ها راهبردهایی ارائه شده است.
۵.

الگوهای سینوپتیکی شدیدترین خشکسالی حوضه آبریز دریاچه ارومیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: تحلیل عاملی خشکسالی حوضه آبریز دریاچه ارومیه پشته و ناوه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 66 تعداد دانلود : 409
خشکسالی یکی از بلایای طبیعی است که هر ساله خسارات فراوانی به بار می آورد. این پدیده در نتیجه ناهنجارهای شدید و مکرر زمانی- مکانی در الگوهای گردش جوی بوجود می­آید. از این رو، مطالعه و شناسایی الگوهای سینوپتیکی پدیده مذکور ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در این مطالعه، ابتدا بارش های سالانه ایستگاه های منتخب سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه استاندارد زمانی شد. پش از تعیین آستانه زمانی- مکانی بارش، سال 1999 به عنوان شدیدترین خشکسالی سطح منطقه انتخاب شد. سپس داده­های ارتفاعی تراز 500 هکتوپاسکال واقع در محدوده­ بین صفر تا 70 درجه­ عرض جغرافیایی شمالی و 10 تا 70 درجه­ طول شرقی به صورت یک ماتریس S-mode برای روزهای بدون بارش تنظیم شد. در ادامه، به منظور شناسایی و طبقه­بندی الگوهای سینوپتیکی خشکسالی از روش آماریComponent Analysis و Cluster Analysis استفاده گردید و نهایتاً نقشه مرکب مربوط به هر خوشه تهیه و تحلیل سینوپتیکی شد. نتایج تحقیق نشان می­دهد که، به هنگام وقوع شدیدترین خشکسالی در سطح حوضه آبریز، عمدتاً چهار الگوی سینوپتیکی حاکمیت داشته است؛ به طوری که در اکثر روزهای دوره مرطوب در سطوح میانی جو معمولاً پشته­ای نسبتاً عمیق بر روی منطقه مستقر بوده و در نتیجه آن، زبانه پرفشاری نسبتاً قوی در سطح زمین بر روی حوضه کشیده شده است. این شرایط سبب پایداری هوا و عدم نزولات جوی و نهایتاً وقوع شدیدترین خشکسالی منطقه شده است.
۶.

آرای احزاب در هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در استان های کشور بر اساس سطح توسعه آنها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مشارکت سیاسی توسعه انتخابات مجلس شورای اسلامی احزاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 401 تعداد دانلود : 836
از ویژگی­ نظام های ­مردم سالار، مشارکت مردم در فرآیند انتخاب نخبگان سیاسی جامعه است که با انتخاب مستقیم یا غیر مستقیم خود بر تصمیمات ملی و اجرایی کشور نظارت و تأثیر دارند. در ایران از انقلاب مشروطه به بعد، مردم امر نظارت و اثرگذاری رای و اندیشه خود بر تصمیمات ملی و حکومتی را با انتخاب نمایندگان مجلس انجام داده­اند و در این فرآیند احزاب توانسته­اند کم و بیش نقش ایفا کنند. نقش احزاب با توجه به فراز و فرود حضور آنها در عرصه های سیاسی قبل و بعد از انقلاب، بعضی از استان ها را بیش از سایرین متاثر ساخته که بنظر می رسد سطح توسعه استان ها در اثر پذیری از احزاب به عنوان یک متغیر، قابل توجیه است. این مقاله، با مطالعه موردی روی هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در پی آنست که رابطه میان سطح توسعه هر استان را با آرای احزاب در آن استان با استفاده از آمارهای موجود و مقایسه آنها بررسی کند. یافته­های تحقیق نشانگر آنست که در استان های توسعه یافته احزاب به مفهوم واقعی آن، گستره­ی فعالیت دارند و عامل موثر در انتخاب نماینده در بسیاری از استان های ایران رویکردهای ایدئولوژیک، مذهبی، قومی و قبیله­ای است.
۷.

مکان یابی سد زیر زمینی درحوضه رودخانه گرماب «ایستگاه تحقیقات گلستان»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکان یابی سد زیر زمینی انتخاب ساختگاه ذخایرشنی رودخانه گرماب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 162 تعداد دانلود : 972
مکان یابی سد زیرزمینی درحوضه رودخانه فصلی گرماب در محل ایستگاه تحقیقات گلستان انجام گردید. این طرح به منظور بررسی و شناخت مکان های مناسب برای احداث سد زیر زمینی، با هدف کنترل و ذخیره سازی جریان آب زیر سطحی رودخانه، به منظور تامین آب مورد نیاز ایستگاه و عرصه های تحقیقاتی پژوهشگران، اجرا شد. این تحقیق برپایه مطالعه اسناد، منابع، پژوهش های صحرایی، حفاری و نمونه برداری از آب وخاک و انجام آزمایش های لازم به انجام رسید. بررسی گسترش برونزدهای سنگی حوضه، وجود پی سنگ نفوذ ناپذیر میکاشیست را نشان دادکه در حوضه باعث هدایت جریان زیر سطحی بر روی آن گردیده و عامل اصلی تغذیه چشمه های گرماب با دبی متوسط 5/8 لیتر بر ثانیه در انتهای خروجی حوضه است. مکان یابی ساختگاه برپایه میزان آب زیر سطحی و محل های مناسب برای تشکیل مخازن طبیعی آب در طول آبراهه اصلی و بر اساس خصوصیات پی سنگ، تغییرات حجم آبرفت، تخلخل موثر و شیب بستر صورت گرفت. این بررسی ها نشان داد که انباشتگی رسوبی در طول رودخانه اصلی در سه محل مشاهده میگردد. این سه نقطه به عنوان گزینه های پیشنهادی به شکلی دقیق تر بررسی شد و بر اساس درجه اهمیت، اولویت بندی و برای اجرا پیشنهاد شدند؛ به طوری که حجم آب قابل کنترل و ذخیره سازی در گزینه های I، II، III به ترتیب 147000، 158400، 196000 متر مکعب در سال محاسبه گردید. بهره برداری، کنترل و ذخیره سازی آب در مخازن این سدها می تواند مشکل کمبود آب در ایستگاه را برطرف سازد.
۸.

ربع قرن جغرافیای ایران در آینه «فصلنامه تحقیقات جغرافیایی»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تحلیل محتوا جغرافیای ایران فصلنامه تحقیقات جغرافیایی مجلات علمی- پژوهشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 19 تعداد دانلود : 239
انتشار مجلات جغرافیایی که بیشتر به وسیله دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی و بعضاً از سوی بخش خصوصی در کشور انجام می گیرد؛ نقش مهمی در ارایه دستاوردهای علمی این رشته داشته و نشان دهنده وضعیت جامعه جغرافیایی کشور و نیز از ابزارهای ارزشیابی و بررسی وضعیت مقاله ها، نویسندگان و چگونگی نمایه شدن آنها در پایگاه های استنادی است. پژوهش حاضر، با هدف ارزیابی وضعیت فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، در آستانه انتشار یکصدمین شماره این مجله انجام شده است. روش تحقیق توصیفی - تطبیقی است که با بررسی مقاله های چاپ شده در شماره های 1 تا 100 فصلنامه طی سال های 1365 تا 1390، انجام شده است. جامعه آماری 812 مقاله چاپ شده طی زمان مذکور در این مجله است. نتایج نشان دهنده آن است که؛ میانگین تعداد مقاله های چاپ شده در یک شماره 7/8، مقاله بوده و روندی نزولی داشته است. از 812 مقاله چاپ شده در فصلنامه 2/94% تألیف و 8/5% ترجمه بوده که نسبت چاپ مقاله های ترجمه ای در دوره های اخیر فصلنامه به صفر رسیده است. از نظر موضوعی 9/48% مقالات مربوط به جغرافیای انسانی، 40% مقالات به جغرافیای طبیعی و 1/11% مقالات، شامل مقالات با عناوین و موضوع های جانبی بوده است. در زمینه مشارکت نویسندگان، از کل مقاله های چاپ شده 5/65% مقاله ها یک نویسنده، 4/24% مقاله ها دو نویسنده و 1/10% بیش از دو نویسنده داشته اند. شایان ذکر است که طی دوره های اخیر درصد مقالات با نویسندگان بیش از دو نفر رو به افزایش بوده است. از نظر وضعیت نمایه در پایگاه های استنادی نیز بر اساس آمار منتشر شده از سوی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی طی سال های 1385 و 1386، از نظر استناد و ضریب تأثیر از موفق ترین مجلات جغرافیایی کشور بوده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۹۱