فنون ادبی

فنون ادبی

فنون ادبی سال چهارم بهار و تابستان 1391 شماره 1 (پیاپی 6) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

نوعی خاص از ماضی نقلی در شاهنامه فردوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شاهنامه فارسی باستان فارسی میانه ماضی نقلی فارسی دری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 672 تعداد دانلود : 131
شاهنامه، حماسه جاویدان و گران سنگ فردوسی، در اقیانوس ادب فارسی، دریایی است عمیق و بیکران و آکنده از مرواریدهای درخشان فرهنگ ایرانی که کندوکاو درباره آنها از ابعاد مختلف ادبی، تاریخی، اجتماعی، اسطوره ای، آیینی، زبان شناسی، و ... می تواند سالها آبشخور پژوهشگران زبان و ادب فارسی باشد. مقاله حاضر به بخش کوچکی از مختصات زبانی شاهنامه؛ یعنی ماضی نقلی و انواع آن اختصاص دارد. ابتدا پیشینه تحقیق به اجمال بررسی شده، سپس الگوهای ساخت این فعل در زبانهای ایرانی باستان، ایرانی میانه و فارسی دری مورد اشاره قرار گرفته است. نهایهً براساس شواهدی از شاهنامه و آراء پراکنده پژوهشگران و جمع بندی آنها به معرفی و توصیف نوعی خاص از ماضی نقلی پرداخته ایم که سابقه ساخت و کاربرد آن علاوه بر زبانهای سغدی، خوارزمی و پهلوی، در برخی از گویش های ایرانی امروز نیز دیده می شود.
۲.

پژوهش های مساله محور در مطالعات ادبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: روش تحقیق مساله تحقیق مساله یابی آموزش محوری گونه شناسی مساله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 748 تعداد دانلود : 857
آگاهی از روش شناسی تحقیق موجب افزایش اثربخشی و کارایی پژوهش می شود. یکی از مباحث با ارزش و راهگشای روش تحقیق، بحث از اصول و مهارتهای پژوهش های «مساله محور» است که در مطالعات ادبی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. رواج و گسترش تحقیقات مساله محور در عرصه زبان و ادبیات فارسی، نیازمند توجه جدی به اصول و ضوابط آن، تغییر نگرش در پژوهشگران ادبی، تجدید نظر در برنامه های درسی مراکز آموزش عالی و بازنگری در شیوه ها و مراحل اجرای طرحهای پژوهشی در این رشته است. در این مقاله ضمن تاکید بر لزوم توجه بیشتر به مساله محوری در تحقیقات ادبی به معرفی ویژگی های این گونه تحقیقات پرداخته می شود، چیستی مساله تحقیق و خصوصیات مساله های ادبی بیان می گردد، شیوه ها و مهارت های مساله یابی در حوزه ادبیات تشریح می شود، گونه ها و انواع مساله های ادبی معرفی می گردند و توضیح داده می شود که یک پژوهشگر برای حل مساله های ادبی چه مراحلی را باید طی نماید.
۳.

«تعلیل» در معانی حروف جر عربی و حروف اضافه فارسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زبان فارسی تعلیل زبان عربی حروف اضافه حروف جر معانی حروف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 618 تعداد دانلود : 792
در پژوهش حاضر نگارندگان با تکیه بر دستور زبان عربی و فارسی و نیز بر اساس مطالعات دستورپژوهان و فرهنگ نویسان دو زبان، به بررسی مفهوم تعلیل به عنوان یکی از مهم ترین معانی مشترک حروف جر عربی و حروف اضافه فارسی پرداخته، با اتخاذ روش تحلیلی ـ تقابلی، حروف جر و اضافه بیانگر این مفهوم و ویژگی های آن ها را گزارده اند.از دستاوردهای قابل توجه این پژوهش آن است که حروف جر و اضافه همیشه در بیان یک معنی خاص، رابطه یک به یک ندارند به گونه ای که گاه یک حرف در یک زبان با رکن دستوری متفاوتی از زبان دیگر برابر یابی می شود. این مطلب در ترجمه متون عربی و فارسی حائز اهمیت است، ضمن آن که برای زبان شناسان و زبان آموزان نیز سودمند خواهد بود.
۴.

مفهوم دوگانه ترکیب اصطلاحی «از بُنِ دندان»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: اشتقاق اضداد ترکیب سازی از بن دندان ترکیب کنایی قیدواره متون نظم کهن متون نثر کهن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 628 تعداد دانلود : 368
در بیشتر فرهنگ های فارسی؛ اعم از فرهنگ های عمومی یا فرهنگ لغات و تعبیرات خاص یک اثر یا واژگان و اصطلاحات یک شاعر و نویسنده حتی در شرح هایی که بر برخی از متون کهن نظم و نثر نوشته شده، ترکیب کنایی «از بن دندان» را به معنی «از صمیم دل، از دل و جان، و از روی میل و رغبت» معنی کرده اند؛ یعنی در حقیقت تنها به یک وجه از معنای آن توجه داشته اند. از آن جا که این مفهوم با توجه به بافت جمله و انسجام معنایی در برخی بیت ها و عبارت های شرح شده، درست به نظر نمی رسید، به بررسی و استخراج نمونه هایی مختلف از متون نظم و نثر کهن پرداخته شد. نتیجه حاصل شده از این پژوهش تبیین می کند که باید ترکیب کنایی مزبور را در عداد «اضداد» زبان فارسی به شمار آورد؛ زیرا در شاهد مثال ها و نمونه های گردآوری شده برخلاف معنای غالب و رایج این ترکیب ـ با مفهومی متضاد مواجه می شویم که از دید فرهنگ نویسان و شارحان متون پنهان مانده است. در این کاربرد معنایی دوگانه، ترکیب کنایی «از بن دندان» به مفهوم «انجام کاری از روی اضطرار و ناچاری یا از سر طوع و تسلیم» به کار رفته است. این ترکیب از دید دستوری در حُکم قید واره یا متمم قیدی و گروه حرف اضافه ای است.
۵.

تخلص در شعر فارسی و عربی(بررسی تطبیقی نام های شعری در نزد شاعران فارسی زبان و عرب)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تخلص لقب نام های شعری نام مستعار شعر فارسی و عربی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 600 تعداد دانلود : 432
یکی از ویژگی­های اصلی شعر فارسی، تخلص شعری است. این موضوع دست­کم تا پایان عصر مشروطه، دغدغه ذهنی بخش گسترده­ای از شاعران محیط­های فارسی­زبان در مشرق زمین بوده و از طریق شعر فارسی در میان دیگر ملل مسلمان نیز رواج یافته است. تخلص، بدان گونه که در میان ایرانیان گسترش داشته، در میان عرب شهرت نیافته است و با نام لقب ­شعری در نزد آنان شناخته شده و از این راه بر میراث شعری شاعران عربی تاثیر گذاشته است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به مقایسه نام­های شعری شاعران فارسی زبان و عرب ذیل «تخلص و القاب شاعرانه» در شعر فارسی و عربی پرداخته ، ویژگی­های آن را در دو فرهنگ بررسی کرده است. سوال اصلی پژوهش این است که «نام های شعری شاعران فارسی زبان و عرب از لحاظ نوع نام، جایگاه و اهمیت آن تا چه حدی با یکدیگر شباهت و تفاوت دارند؟» نتیجه پژوهش نشان داد تخلص به­ دلیل گسترش شگفت­انگیز آن در شعر فارسی، در شعر عربی نیز تاثیر گذاشته است. در کنار عوامل موثر، در گزینش نام های شعری اعم از تخلص، لقب و نام مستعار، گاه عوامل بیرونی مانند حوادث، ممدوحان، ولی نعمتان و اوضاع اقلیمی جامعه و گاه عوامل درونی مانند عقاید باطنی شعرا موثر بوده­اند.
۶.

نمود استمراری در فارسی معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فعل فارسی معاصر نمود استمرار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 906 تعداد دانلود : 373
از زمانی که موضوع نمود بطور خاص و به عنوان یک مقوله متمایز از زمان دستوری به وسیله برخی از دستورنویسان و زبانشناسان مطرح شده است، تحلیل ها و نظرات متفاوتی در خصوص آن ارائه گردیده است. در این مقاله بحث ما محدود به یک نوع نمود؛ یعنی نمود استمراری است. استمرار بیانگر تداوم و یا در حال انجام بودن یک عمل است. در این جستار ضمن اشاره به پیشینه نمود استمراری در کتاب های دستور و آثار زبانشناسان نشان خواهیم داد که پیشوند فعلی می- بویژه در زمان حال- بتنهایی نمی تواند نشانه استمرار باشد؛ بلکه این پیشوند در فارسی معاصر علاوه براستمرار بیانگر مفاهیم دیگر نظیر نمود ناقص و تکراری نیز هست. در این جستار ما در وهله نخست به دنبال بررسی نمود استمراری در زبان فارسی به عنوان مقوله ای تصریفی مرتبط با فعل خواهیم بود . با این حال اشاره ای نیز به راهکارهای معنایی برای بیان استمرار خواهیم نمود. از دیگر یافته های این تحقیق این است که نمود استمراری به دو شیوه صوری؛ یعنی استفاده از پیشوند فعلی می و فعل کمکی داشتن تظاهر می یابد. در این نوشتار در کنار نمود استمراری به عنوان مقوله ای دستوری به برخی راهکارهای معنایی نیز اشاره می شود. همچنین نشان داده خواهد شد که برخی از افعال زبان فارسی نمی توانند در صورت استمراری به کار روند. به عنوان نمونه افعال ایستا نظیر افعال حسی و عاطفی و افعال لحظه ای فاقد نمود استمراری هستند. در این نوشتار نشان خواهیم داد که مفهوم استمرار همچون دیگر مفاهیم زبان به شیوه های مختلفی تظاهر می یابد که برخی از آنها دستوری و برخی واژگانی و معنایی است. البته فقط راهکارهای صوری را می توان به عنوان نمود دستوری در نظر گرفت.
۷.

جنبه های نمادین رمان سووشون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: سووشون رمز دانشور لایه روایی لایه رمزی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 292 تعداد دانلود : 443
سووشون رمانی است تاریخی، هنری، حماسی، رمزی و رآلیستی با رگه هایی از رمانتسیم. بُعد رمزی آن عمق تاریخی- فرهنگی و جنبه فلسفی خاصی به آن داده است. لایه روایی آن داستانی جذاب با مظاهر فرهنگ و تمدن ایرانی و با اوصاف شاعرانه است؛ اما لایه زیرین و رمزی آن کودتای 28 مرداد 32 و شکست جبهه ملی، و خدمت و خیانت تعدادی از رجال موثر در این واقعه و واکنش برخی از روشنفکران را پس از این واقعه، بازگفته است. نویسنده برای گستردن لایه زیرین، به برخی از شخصیت های داستانی، حیوانات و اشیا کارکرد رمزی داده است. در عین حال برای بازشناسی رمزها قرائنی را به شیوه های متنوع پرورده است. در این نوشته در صد هستیم که کم و کیف، شیوه ها، انواع و نمونه های رمز پردازی دانشور را در این رمان بررسی کرده، برای گشودن چند رمز بکوشیم. به همین منظور برخی راهنمایی های نویسنده و قرائن موجود در رمان و مشابهت حوادث رمان با وقایع تاریخی را مبنای بازشناسی رمز قرار داده ایم .
۸.

ماخذ شناسی قصص و حکایات جامع التمثیل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: داستان جامع التمثیل محمدعلی حبله رودی ماخذشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 897 تعداد دانلود : 966
کتاب جامع التمثیل نوشته محمد علی حبله ­ رودی (زنده 1054) از جمله قدیم­ترین کتاب­های امثال و حاوی ناب­ترین تمثیل­های ایرانی است که طی چهار قرن از پرخواننده ­ ترین کتاب­های اخلاقی و داستانی بوده؛ چنان­که بیش از پنجاه بار چاپ شده است. این کتاب ارزشمند و پرفایده، با آمیختن مثل و تمثیل با آیه و حدیث و شعر داروی پند و موعظه را برخواننده شیرین و گوارا می­سازد. نویسنده با شاخ و برگ دادن داستان­ها و گاه تغییر در آن­ها می­کوشد، داستان را دل­انگیزتر و با پند و موعظه همراه­تر سازد. در این مقاله پس از معرفی اثر و نویسنده و سبک وی، روش­های حبله ­ رودی را در قصه­پردازی معرفی می­کنیم، سپس ریشه­های داستانی قصه­ها را باز می­نماییم. ماخذشناسی این داستان­ها که از جمله معروف­ترین قصص ادبی است، گامی برای قصه­شناسی ایرانی است. حبله ر­ودی در این اثر از 153 داستان برای مثل­ها یا داستان­ آن­ها بهره می­جوید که در این تحقیق ماخذ 100 داستان را یافته و ضمن ارجاع به منابع آن، اختلاف روایت­ها را نشان داده­ایم.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۱