تاریخ علم

تاریخ علم

تاریخ علم بهارو تابستان 1385 شماره 5

مقالات

۱.

دستاوردهای ابن سینا در حوزه علم و خدمات او به فلسفه آن

نویسنده:

کلید واژه ها: خدمات ابن سینا به علوم گوناگون فلسفه اسلامی علم بهداشت و طب در اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 724 تعداد دانلود : 846
خدمات ابن سینا که عموماً به عنوان یکی از مهم ترین فلاسفه و اطبا شناخته می شود، به علم و فلسفه موضوع بسیاری از پژوهش ها قرار گرفته است. این مقاله طرحی کلی از فلسفه علم وی، که تعیین گر چارچوب نظریِ دریافت او از فلسفه طبیعی است، به دست می دهد. این نوشتار بدون پرداختن به علائق تاریخی استدلال می کند که فلسفه علم ابن سینا سرآغازی مفید برای توسعه فلسفه اسلامی علم معاصر است. این مقاله همچنین اهمیت ابن سینا در فلسفه بهداشت و طب را مورد بحث قرار می دهد.
۲.

توصیف مقدماتی نظریه های صبح کاذب در نجوم دوره اسلامی

کلید واژه ها: صبح کاذب صبح صادق نور منطقه البروجی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 684 تعداد دانلود : 976
در نجوم دوره اسلامی، بین الطلوعین نجومی را «صبح صادق» می نامیدند. در احکام اسلامی، رؤیت این پدیده، شاخص شروعِ وقت نماز صبح است. همچنین گزارش هایی درباره رؤیت پذیر بودن هاله ای کم نور به شکلی کشیده پیش از صبح صادق، که «صبح کاذب» نامیده می شد، [از دوره اسلامی] بر جای مانده است. اخترشناسی جدید علت صبح کاذب را بازتاب نورخورشید از ذرات غبار بین سیاره ای می داند و آن را نور منطقه البروجی می نامد؛ زیرا در راستای دایرهالبروج امتداد می یابد. بیشتر منجمان دوره اسلامی منشأ این پدیده را همانند صبح صادق، بازتاب نور خورشید در جو زمین پنداشته اند. البته برخی از آنان، بنا بر شواهد به دست آمده از رصدهایشان دریافته بودند که منشأ صبح کاذب نمی تواند پراکندگی نور خورشید در جو زمین باشد؛ اما نتوانسته بودند نظریه علمی جدیدی را برای تبیین منشأ واقعی آن جایگزین نظریه های موجود کنند. در این توصیف مقدماتی، نظریه های گوناگون درباره منشأ و ویژگی های ظاهری صبح کاذب، از بین متون چاپ شده و چاپ نشده نجوم دوره اسلامی، انتخاب و عرضه شده است.
۳.

آرا و آثار حنین بن اسحاق

نویسنده:

کلید واژه ها: کتابشناسی حنین بن اسحاق دانش های یونانی ترجمه های عربی آثار جالینوس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 740 تعداد دانلود : 750
حنین بن اسحاق (194-260ق) یکی از پرکارترین دانشمندان دوره اسلامی است. او در طب، فلسفه، منطق، اخلاق، علوم طبیعی و کلام مسیحی آثار فراوانی تألیف و ترجمه کرده است. در این مقاله ضمن معرفی مهم ترین آثار او در طب و فلسفه و منطق، گزارشی مختصر از آرای وی در کلام مسیحی عرضه می شود. جدول شماره 2 نیز تلخیصی سودمند از رساله حنین درباره آثار جالینوس است که حاوی فهرست نسبتاً کاملی از ترجمه های پزشکی حنین و یاران اوست. این مقاله در حقیقت بخش دوم جستاری است که در شماره پیشین مجله تاریخ علم با عنوان «مدرسه ترجمه حنین بن اسحاق» به چاپ رسیده است.
۴.

تصحیح و شرح باب فی معرفه سمت القبله لابی ریحان البیرونی (د. 440 ق)

نویسنده:

کلید واژه ها: اسطرلاب سنت های نجومی نجوم و دین سمت قبله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 950 تعداد دانلود : 237
این مقاله به معرفی بخشی از یک کتاب منتشر نشده از ابوریحان بیرونی به نام کتاب فی علم الاسطرلاب می پردازد. این بخش درباره یافتن سمت قبله با استفاده از اسطرلاب است. همچنین از این رهگذار، ارتباط سنت های مختلف نجومی با عنصر دینی و تأثیر متقابل دین اسلام و اخترشناسی بررسی شده است. نقشه های مربوط به یافتن سمت قبله و اضافاتی که دانشوران مسلمان به منظور کاربردهای دینی بر اسطرلاب انجام داده اند، به عنوان نشانه هایی از این ارتباط دوسویه بالنده ذکر گردیده و توضیحات هندسی و ریاضی لازم برای توضیح مطلب افزوده شده است.
۵.

نگاهی به کتاب التعریف بطبقات الامم ، از قاضی صاعد اندلسی (420-462 ق)

نویسنده:

کلید واژه ها: تاریخ علم تاریخ نگاری قاضی صاعد اندلسی التعریف بطبقات الامم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 766 تعداد دانلود : 637
قاضی صاعد اندلسی دانشمند و مورخ قرن پنجم هجری در کتاب نامدار خود التعریف بطبقات الامم رویکردی خاص به مقوله علم دارد که بر پایه آن می توان این کتاب را در رده کتاب تاریخ علم قرار داد . در این مقاله با معیارهای امروزین تاریخ نگاری جایگاه این کتاب در دو حوزه تاریخی و علمی به طور مستقل و با هم بررسی می شود .
۶.

مقایسه روشها و معادلات مختلف برای اعمال کبیسه های گاهشماری هجری خورشیدی در منابع مختلف

نویسنده:

کلید واژه ها: تقویم گاهشماری تقویم هجری شمسی گاهشماری هجری خورشیدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 502 تعداد دانلود : 345
اکنون هشتاد سال از رسمی شدن گاهشماری هجری خورشیدی می گذرد. مبدأ این گاهشماری هجرت پیامبر اکرم (ص) و ماهیت آن خورشیدی است و نام ماه های آن از گاهشماری یزدگردی رایج در ایران پیش از اسلام گرفته شده که شش ماه اول آن 31 روز بوده، پنج ماه بعدی 30 روزه و ماه دوازدهم در سال های عادی 29 و در سال های کبیسه 30 روزه است. این سال در نوروز و در لحظه اعتدال بهاری نو می شود. این گاهشماری با آن که دقیق ترین گاهشماری موجود جهان خوانده شده، اما در تبیین ترتیب اجرای کبیسه های آن بر مبنای هر چهار سال یک بار، غفلت می گردد و فاصله سال کبیسه با سال بعدی به پنج سال می رسد؛ یعنی اجرای دوره منظمی برای این کبیسه ها اندیشیده نشده یا دست ِکم رسمی نگردیده است. بحث درباره چگونگی قرار گرفتن این کبیسه ها از زمان پیدایش گاهشماری جلالی در قرن پنجم هجری مطرح بوده است. در این مقاله به مهم ترین این بحث ها و راه حل های ارائه شده برای آن می پردازیم.
۸.

How to Write the History of Modern Surgery in the Arab and Muslim Wrold? Methodological Problems and Epistemological Issues(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 414 تعداد دانلود : 335
This article depicts the difficulties met while dealing with the history of modern surgery in the Arab and Muslim world. Some of these obstacles are linked to the lack of organized archives, the rarity of secondary literature and tentative syntheses in the field. Others are of more epistemological nature, such as the lack of elaborated problematic and interpretative framework. The author suggests some means to circumvent the listed obstacles. More positively, the history of modern surgery, far from being reducible to a succession of innovation transfers between centers and their peripheries, yields a complex picture of scientists interacting (in local communities as well as diasporas), and is highly revealing of a variety of cultural and religious issues, more or less specific to every society. Finally, such a study promises new venues on the history of the modern body, explored, repaired, restored and potentially reshaped by surgical technics

معرفی کتاب ها

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۳