۱.
یکی از کار های مصلحان دینی این است که اصالت و ماهیت واقعی دین را از افراط و تفریط حفظ کنند. کار دیگر آنان این است که با برنامه‌ریزی‌های دقیق و لازم، دین را با تحولات هر زمان همراه کنند. یعنی دین همیشه پویا و به روز باشد تا بتواند به نیازهای دینی هر عصر و زمان پاسخ دهد. به عبارت کوتاه خلوص و توانایی دین از دغدغه های مصلحان دینی است.
۲.
انسان در فطرت خداجوی خود همواره در جستجوی کمال مطلوب بوده و همیشه در پی مدینه فاضله یا شهر رویاهایش سیر می‌کند، خالق انسان که آگاه به خیر و شر اوست به‌واسطه بندگان برگزیده‌اش انسان‌ها را به سوی کمال، رهنمون می‌سازد. ادیان الهی به عنوان منبع خیر و نیکی همچون چشمه‌ای جوشان جان‌های مشتاقان را سیراب می‌کنند. اما ادیان الهی آن‌گاه که زمینی شوند و به مرور زمان همنشین آلودگی‌های انسانی همچون تحریف و التقاط، قشری‌گری و عوام‌زدگی و مشکلاتی از این دست شوند، دیگر نه تنها جوامع بشری را به سوی رشد و کمال رهنمون نمی‌سازند بلکه آنها را به ورطه نابودی و نیستی می‌کشانند.
۳.
یکی از منابع مهم و ارزشمند تاریخ‌نگاری، عکس است که همیشه در شناخت و درک عمیق دوره‌های تاریخی و مقایسه با حال وگذشته عکس و همچنین در نگاه مقایسه‌ای به نوشته‌ها و سفر نامه‌ها کمک زیادی کرده است. یکی از منابع ارزشمند دوره قاجار، عکس‌های هولستر است که نمود تاریخ زنده دوره قاجار است.
۴.
روز ملی خلیج فارس درست همان‌روزی است که ارتش ایران به فرماندهی امام‌قلی‌خان، حاکم فارس موفق شد پس از 130 سال به حضور پرتغالی‌ها در جزیره هرمز پایان دهد. جزیره هرمز تنها با 40کیلومتر مربع درست در دهانه خلیج‌فارس واقع شده و با نزدیکی‌ای که به سواحل ایران دارد، موقعیت مناسبی برای تجارت داشته و به دلیل جزیره‌ای بودن از امنیت کافی نیز برخوردار بوده است. املای صحیح آن هرموز یا هرمزد برگرفته از کلمات خورموز یا خورموغ به معنی لنگرگاه و بندر ایالت موغستان (میناب) بوده است که به واسطه کثرت استفاده امروزه هرمز خوانده می‌شود. ملوک هرمز که پس از ویرانی بندر میناب ناشی از حملات پی‌درپی جهان‌گشایان خود را به هرمز رسانده بودند، با استفاده از تساهل مذهبی و آزادی‌های تجاری این جزیره را به بندری آباد و مشهور مبدل ساختند که تجار سراسر جهان با حضور در آن به کار تجارت و بازرگانی اشتغال داشتند.
۵.
وقتی که بحث اصلاح‌گری دین مطرح شد برخی جریان‌های فکری نیز با هدف اصلاح در امور دینی به فعالیت مشغول شدند. این عده که ابتدا تنها شعار بازگشت به قرآن و رجوع به ویژگی‌های مذهبی سال‌های نخست اسلام را مطرح می‌کردند کمی بعد با طرح این موضوع ـ که یکی از مهم‌ترین زمینه‌های اختلاف موجود میان مسلمانان بحث تفاوت‌های مذهبی و گسترش خرافه است ـ کار خود را آغاز کردند و اندکی بعد شاخه‌ای از همین گروه با طرح این موضوع جعلی که خرافات در میان طیف‌های شیعه گسترش پیدا کرده بنا را بر مخالفت با اعتقادات شیعی گذاشتند. این مقاله درآمدی کوتاه بر چگونگی حضور این جریان در عرصه اجتماعی و فرهنگی ایران است.
۶.
در هندوستان اولین حکمرانی که شعار اتحاد بین مسلمانان را سر داد، تیپو سلطان بود. او در دوران حکومت 16 ساله‌ا‌ش منشأ تحولات و اصلاحات فراوان بود و مقاومت او در مقابل استعمار مثال زدنی است
۷.
تهران در ذیقعده سال 1313 هجری قمری مطابق با اردیبهشت‌ماه سال 1275 خورشیدی حال و هوایی دیگر داشت. در پچ‌پچ اهالی شهر شنیده می‌شد که شاه می‌خواهد در پنجاهمین سالگرد تاجگذاری خود ـ که در 23 ذیقعده 1264 ه.ق رخ داده بود ـ جشن مفصلی را ترتیب دهد و نمایندگان بسیاری از دولت‌های خارجی با هدایای روسای دولت‌های خود در این جشن شرکت خواهند داشت. قرار بود جشن از 18 ذیقعده آغاز شده و به 24 ذیقعده ختم شود. کارمندان ادارات سرگرم آذین‌بندی عمارات دولتی بودند و مقرر شده بود که بازار و خیابان‌های شهر با چلچراغ و لاله و آیینه و گل و سبزه تزیین شوند.1
۸.
اشغال ایران در جنگ جهانی اول توسط روسیه تزاری و انگلیس که بر اساس قرار داد 1907 پترزبورگ صورت گرفت، با انقلاب بلشویکی سال 1917 به اشغالی یکطرفه مبدل شد که در آن انگلیسی‌ها در وسیع‌ترین حجم پیشروی‌های نظامی در این جنگ خود را به قفقاز و آسیای مرکزی رساندند. پیروزی بلشویک‌های کمونیست در روسیه، آنها را وادار به تشکیل کمربند امنیتی از افغانستان تا ترکیه کرد که در ایران نیز پس از ناکامی قرارداد 1919 ژنرال آیرون ساید ، سایر نیروهای فعال طرفدار انگلیس مانند سر اردشیر ریپورتر و سیدضیاءالدین طباطبایی فعالانه در تشکیل دولت مقتدری مشارکت کردند که حاصل آن کودتای سوم اسفند رضاخان میرپنج و سیدضیاءالدین طباطبایی و قدرت‌گیری حکومت سیاه در تهران بود.
۹.
جنبشی که علیه امتیاز تنباکو در ایران شکل گرفت از دو جهت قابل تامل و دقت است، از یک سو نقش رهبری علما در این حرکت عظیم اجتماعی و از سوی دیگر رودررو قرار گرفتن سلطنت و روحانیت شیعه. جنبش تنباکو به نظر اکثر صاحب‌نظران مسائل تاریخ ایران، پیش‌درآمدی بوده برای انقلاب مشروطه. اغلب منابعی که به بحث و بررسی در تاریخ مشروطه به طور سنتی پرداخته‌اند فصلی را به این مهم اختصاص داده‌اند.
۱۰.
واژه کاپیتولاسیون برگرفته از کلمه لاتین capitular به معنای انعقاد، قرارداد و عهدنامه است. سابقه کاپیتولاسیون به دوران روم باستان برمی‌گردد، اما به‌طور مشخص این اتفاق در دوره خلافت فرمانروایان عثمانی رخ داد.
۱۱.
در ساعت 22/40 شامگاه 11 اردیبهشت 1358 خورشیدی، آیت‌الله مرتضی مطهری از شاگردان و نزدیکان امام خمینی(ره) و عضو بلندپایه شورای انقلاب، در حالی که از جلسه این شورا در خانه دکتر یدالله سحابی خارج شده بود، هدف گلوله ناشناسی مسلح قرار گرفت و اندکی بعد، پس از انتقال به بیمارستان درگذشت.1
۱۲.
نیمه قرن سیزدهم اسلامی سرآغاز ظهور جنبش نوپدید اصلاحی در جهان اسلامی است. این موج جدید که در خاورمیانه ریشه دوانید به مدت کمی در ایران و مصر ، سوریه ، لبنان ، شمال آفریقا، ترکیه، افغانستان و هندوستان حضور فعال پیدا کرد و چهر‌ه‌های مصلحی مثل سید جمال‌الدین اسدآبادی، عبده، کواکبی، اقبال و ... اندیشه‌های اصلاحی خاصی را عرضه کردند. با بیدارسازی جهان اسلام که ناشی از تلاش‌های این مصلحان بود فضایی جدید در برابر هجوم استعمار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب فراهم آمد. سیر ماجرای اصلا‌ح‌طلبی در دنیای اسلام و تبارشناسی مصلحان بهانه‌ای برای مصاحبه با محمد جواد صاحبی محقق و پژوهشگر دینی شد.
۱۳.
غرب به عنوان یک هویت فرهنگی تاکنون گام‌های بلندی را در عرصه اسلام‌ستیزی برداشته است. باید در نظر داشت که شرق‌شناسی یکی از ابزارهای اصلی غرب برای اسلام‌ستیزی بوده و هست. مساله استشراق به عنوان یک پدیده سیاسی علمی با تاریخی نه‌چندان کوتاه تاکنون مطرح است، ولی تعریف جامع و مانعی از آن به عمل نیامده است بعضی‌ها استشراق را بررسی یک سلسله مفاهیم متداخل می‌دانند که در واقع نوعی علم است و موضوع آن تحقیق درباره جوامع شرقی از سوی اندیشمندان غربی است. بعضی‌ها آن را یک روش علمی برای شناخت نوع اندیشه‌های ایدئولوژی‌های قومیت‌ها، ملیت‌ها و نژادهای شرقی دانستند و سرانجام هم گفتند استشراق یعنی شرق‌شناسی به مفهوم عام و مستشرقین افرادی هستند که در مورد اندیشه، تمدن و تاریخ اسلامی و شرقی به تحقیق می‌پردازند.
