پژوهش های اجتماعی اسلامی (اندیشه حوزه سابق)

پژوهش های اجتماعی اسلامی (اندیشه حوزه سابق)

اندیشه حوزه 1382 شماره 41 و 42 (مقاله ترویجی حوزه)

مقالات

۲.

درآمدی بر معرفت شناسی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: فلسفه علوم معرفت‏شناسی خاص معرفت‏شناسی مطلق معرفت‏شناسی مضاف معرفت‏شناسی پیشینی معرفت‏شناسی پسینی فلسفه‏ی مطلق فلسفه‏ی مضاف معرفت درجه‏ی اول معرفت درجه‏ی دوم روان‏شناسی ادراک وجودشناسی علم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 707
مقاله‏ی حاضر به پنج مبحث، که روشن گر اضلاع دانش معرفت‏شناسی هستند، می‏پردازد. 1 ) تفکیک معرفت‏شناسی به معنای عام و خاص، مطلق و مضاف و پیشینی و پسینی؛ 2 ) انواع معرفت؛ 3 ) جایگاه معرفت‏شناسی، به معنای عام، در جغرافیای علوم بشری؛ 4 ) تفکیک معرفت‏شناسی از دانش‏های متشابه؛ 5 ) شاکله مباحث و مسائل رایج معرفت‏شناسی. در بخش اول انواع کلی معرفت‏شناسی، به لحاظ اختصاص به معرفت بماهو معرفت یا معرفت خاص، تبیین می‏شود. در بخش دوم، پس از توصیف انواع معرفت، آن قسم از معرفت که متعلق شناسایی دانش معرفت‏شناسی است تعیین می‏شود. در بخش سوم پس از توصیف دسته‏بندی مجموعه‏ی دانش‏های بشری، براساس روش داوری، مختصات دانش معرفت‏شناسی بالمعنی الاعم، در مجموعه‏ی معارف بشری، تعیین می‏گردد. بخش چهارم به تعیین مرزهای دانش معرفت‏شناسی از برخی دانش‏های دیگر، که مسائل و موضوعاتی شبیه به آن دارند، اختصاص دارد، و در بخش پنجم محورهای محتوایی دانش معرفت‏شناسی، با اتکا به مسائل اصلی آن، براساس شاکله بحث‏های مختلفی که رایج هستند، تبیین می‏گردد.
۷.

بررسی معرفت شناسی دینی پلانتینگا(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 643
معرفت‏شناسی دینی، یک حوزه‏ی علمی میان رشته‏ای است. حوزه‏های میان رشته‏ای حاصل تأملاتی هستند که از برقراری ارتباط و نسبت میان دو قلمرو ایجاد می‏شوند و مسائل و موضوعات تازه‏ای را برای دانشمندان هر دو معرفت فراهم می‏کنند. «معرفت‏شناسی اصلاح شده»، عنوان مکتبی نوظهور در عرصه‏ی معرفت‏شناسی دینی معاصر و در عرصه‏ی عقلانیت باور دینی است که علیرغم عمر نسبتاً کوتاهش، توان رقابت با سایر گرایش‏های موجود در معرفت‏شناسی دینی را پیدا نموده است. این رویکرد در مقابل الهیات طبیعی، تفسیری دیگر از عقلانیت عرضه می‏کند و بر آن است که الهیات طبیعی بی‏جا و بی‏مورد است زیرا می‏خواهد که با بی‏ایمانی در سرزمین خودش یعنی عقل متعارف انسانی رودررو شود. آلوین پلانتینگا، بنیانگذار و از مهمترین طرفداران معرفت‏شناسی اصلاح شده است که با آثار و مقالات متعدد خویش نقش مؤثری در بسط و ترویج این نظریه داشته است. البته سهم نیکولاس ولترستورف و ویلیام پی‏آلستون در این زمینه قابل انکار نیست. دلیل نامگذاری این مکتب به معرفت‏شناسی اصلاح شده، تشابه دیدگاه طرفداران این مکتب به آراء مهم در شاخه‏ی اصلاح شده (یا کالوینیستی) پروتستانیسم می‏باشد؛ چرا که مبتنی بر آثار جان کالوین، عالم الهیات اصلاح شده، است که به اعتقاد این عالم الهیاتی، به برکت حسن خدایی، به هر جا بنگریم خداوند را می‏بینیم. پلانتینگا از این رهگذر، مسأله‏ی توجیه را در حوزه‏ای وسیعتر یعنی مابعدالطبیعه مطرح کرد. او در پرتو این دیدگاه که خداوند ناظم و طراح کارکرد اعتقادات است، تصویری جامع و پیچیده درباره‏ی نحوه‏ی توجیه اعتقادات ارائه کرده است و از این رهگذر، به صورت ترکیبی، دلیل مابعدالطبیعی و معرفت شناسانه‏ای را به نفع عقلانیت اعتقادات دینی اقامه کرده است.
۸.

راه های حصول معرفت دینی(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: عقل تفسیر معرفت حقانیت مخاطب گزاره‏های دینی روشمندی معناشناختی وجود شناختی زبان شناختی متن درک رموز مکاشفات اجتهاد، مقدس عتبارشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 144
در این نوشتار به راه‏های کشف مقاصد دین و مفاهیم و گزاره‏های آن پرداخته شده است. در آغاز نوشتار مفهومی از معرفت دین و معرفت دینی ارائه شده، سپس به روشمندی درک مفاهیم در سه شاخه‏ی کلی معناشناسی گزاره‏های دینی، وجود شناسی و زبان‏شناسی دین اشاره شده است؛ به این مفهوم که باید گزاره‏های دینی، ماهیت کلی دین، و زبان آن، متعلق معرفت قرار گیرند و فرد، به معرفتی جامع از این سه شاخه‏ی کلی دست یابد. در بخش اصلی و بعدی نوشتار، راه‏های دریافت معرفت دینی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و به دو راه کلی پرداخته شده است. یکی از این راه‏ها طریق داده‏های متن وحیانی، یعنی فهم کلام تبیین کننده‏ی دین است. در همین خصوص، نیز گونه‏های دست‏یابی به معرفت دینی از طریق متن مورد توجه قرار گرفته که به چهار وجه باید توجه داشته باشد؛ یعنی متن، کلیدهای درک رموز، واسطه‏ی تفسیر، ابلاغ به مخاطب، این چهار وجه به گونه‏هایی قابل دریافت است. گونه‏ی اول: از طریق عقل است. در این بخش، استدلال گردیده که امر قدسی وحی و گزاره‏ها و مفاهیم آن به وسیله عقل قابل دریافت است. گونه‏ی دوم: از طریق نقل است. که در این بخش، مفاهیم تبیین شده در متون دینی، وسیله‏ی معرفت دین قرار می‏گیرند، از قبیل کتاب و سنت. گونه‏ی سوم: از طریق مکاشفات درونی و باطنی است که به معنای معرفت‏های شهودی و دریافت‏های باطنی است که بر اثر ارتباط با مفاهیم دینی و حقایق نهفته در آن حاصل می‏شود. طرق دیگری همچون پیش‏فهم‏ها، بهره‏وری از علوم دیگر، و... طرقی هستند که در حصول معرفت دینی نقش آفرینند. در پایان این مقاله، به اعتبار معرفت دینی پرداخته شده، و معرفت دینی را تصدیقی تام و جازم دانسته که دارای اعتباری مطلق و شکوهمند است.
۹.

تجربه دینی و رابطه ی آن با معرفت دینی(مقاله ترویجی حوزه)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 790
نیروی عقل در نهاد انسانی او را به باور عمیق به وجود چیزهایی می‏رساند که در زندگی وی تأثیر می‏گذارند اما محسوس نمی‏باشند. راه‏های مختلفی برای این کار وجود دارد، همچون تجربه‏ی حسی، دریافت گزارش حسی دیگران، حکم به همگونی اشیاء و سپس حکم واحد را در همه اعمال نمودن و... اما همه‏ی این‏ها اطمینانی بالاتر از گمان راجح یا حدس علمی نمی‏بخشد، در حالی که آنچه اشباع کننده‏ی انسان است، رسیدن به حالتی از یقین در معرفت است که از راه شهود به دست می‏آید و عالی‏ترین نوع شهود، وحدت فاعل شناسایی با متعلق شناسایی است که به وسیله‏ی تجربه‏های روحانی و عرفانی به دست می‏آید و از این روی، برای شناخت خدا و امور الهیاتی بهترین راه را تجربه‏ی دینی دانسته‏اند که گاهی نیز در فرهنگ عرفانی به نظام معرفت آیه‏ای از آن یاد می‏شود. تجربه‏ی دینی چه ارتباطی با بصیرت دارد؛ و چگونه به معرفت تبدیل می‏شود؛ و آیا حجیت آور و ایمان آور است؛ آیا حاصل معرفتی آن به غیر نیز سرایت می‏کند و اصولاً جایگاه اصلی طرح این مسأله در کجاست؟ مطالبی به عنوان پاسخ به این سؤالات در این مقاله آمده است. آنچه به این مقاله ویژگی می‏بخشد، عطف نظر به دیدگاه معرفتی اسلام در این خصوص می‏باشد.
۱۱.

قبض و بسط تئوریک شریعت در ترازوی نقد(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 145
نوشتار را با سخنی از نویسنده‏ی مقاله «رازدانی و روشنفکری» آغاز می‏کنیم و بر این باوریم که این نوشتار هدفی جز آنچه که در کلام صاحب مقاله‏ی ذکر شده به رشته‏ی تحریر درآمده است به همراه نخواهد داشت، زیرا که به اعتقاد نویسنده یاد شده «باری نهضت روشنفکری در دیار ما مدیون همین تلاش‏های کامیاب و ناکام است و امروزیان هم اگر از سر نقد در آنها می‏نگرند نه برای تقبیح و سرزنش، که برای تکمیل و پیرایش است». با این چند جمله‏ی کوتاه نیز می‏توان به هدف این نوشتار که در حقیقت نقدی است بر آنچه که دکتر سروش در بیان نظریه‏ی «تکامل معرفت دینی» اظهار می‏کند، و هدف و غرض از این نظریه را چاره جویی برای حل مشکل روشنفکران مسلمان و مصلحان دینی برای جمع بین ثبات و تغییر در دین و عقب نماندن از چرخ زمانه می‏دانند پی برد. اما اینکه این نظریه چقدر می‏تواند به ادعای صاحب نظریه جامه‏ی عمل بپوشاند چیزی است که این نوشتار به تحلیل و ارزیابی آن می‏پردازد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۵