درخت حوزه‌های تخصصی

آثارالسلاطین تألیف میرسید ناصرالدین، نسخه ی خطی ارزشمندی است که درباره ایران، هند و به ویژه ماوراءالنهر در دوران حکومت صفویه و قاجاریه حاوی مطالب درخور توجهی است. مؤلف دراین اثر در مورد حکومت سلاطین شیبانی در سمرقند و بخارا سخن گفته است و به اجمال به تشریح رقابت صفویان و ازبکان به منزله ی دو نیروی قوی در تعیین سرنوشت ماوراءالنهر پرداخته است. همچنین زمینه درگیری و نبردهای دو حاکم مغولی؛ شیبک خان ازبک و ظهیرالدین محمدبابر را در ماوراءالنهر که سرانجام به تسلط شیبک خان بر آن ناحیه، شکست بابر و رفتن او به هندوستان و تأسیس سلسله تیموریان هند انجامید، بررسی کرده است. این مقاله نگاهی اجمالی به تحولات این منطقه و علت مهاجرت بابر به هندوستان و تأسیس سلسله تیموریان هند با تکیه بر منابع اولیه به ویژه کتاب آثار السلاطین دارد.

ایجاد رابطه حسنه با پاکستان همسایه شرقی ایران، همواره از دغدغه های مسئولان و سیاستگذاران ایران بوده است. ایران نیز به عنوان کشور هم مرز پاکستان، از موقعیت ژئوپلتیک بالایی برخوردار است و با توجه به ویژگیهای ژئواستراتژیک خود کشور مهمی در منطقه محسوب می شود، جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی و امنیت ملی پاکستان دارا می باشد. اما نکته مهم این است که در سالهای اخیر روابط دو کشور در منطقه بلوچستان دو سوی مرز با چالش هایی روبرو بوده است. این پژوهش می کوشد به بررسی تهدیدات امنیتی موجود در منطقه بلوچستان و اثرات آن در روابط بین دو کشور ایران و پاکستان با تکیه به مفاهیم امنیتی مکتب کپنهاگ بپردازد. سؤال اساسی این تحقیق این است که با توجه به مفاهیم امنیت در مکتب کپنهاگ چه موانع در روابط دو کشور می تواند دخیل باشد؟ فرضیه اصلی این پژوهش این است که منطقه بلوچستان بر امنیت دو کشور و در حوزه های نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی تهدید ایجاد می کند. از این رو، در این پژوهش به تبیین تهدیدات منطقه بلوچستان و تأثیر آن بر روابط ایران و پاکستان با تکیه بر مکتب کپنهاگ می پردازد.

مذهب تشیع و اندیشه های شیعی در نخستین سال های ورود مسلمانان به اندلس و هم زمان با فتوحات اسلامی یا اندکی پس از آن، وارد این منطقه گردید. زمینه مناسب و پیدایش موانع گوناگون سبب گردید که تشیع در این منطقه، گسترش پیدا نکند. علل و عوامل گوناگونی سبب ناکامی شیعیان در نشر باورهای خود در این سرزمین بود. علل سیاسی مانند قیام های منسوب به شیعیان و رقابت امویان اندلس با حکومت های ادریسیان و فاطمیان و علل مذهبی مانند نفوذ مذهب مالکی و پیوند آن با سیاست و ارتباط تنگاتنگ فقهای مالکی با حاکمان، مهم ترین موانع بر سر راه اندیشه های شیعی بودند. این مقاله با اشاره به شرایط سیاسی و مذهبی اندلس در سال های نخستین ورود اسلام به آن جا، نقش این دو عامل را در جلوگیری از نشر تشیع در اندلس بررسی می کند.

کمک های حاکمان اوده (1274-1132/1858-1719) به عتبات و موقوفه اوده که ریشه در آن کمک ها داشت و از هر دو با عنوان «پول هندی» یا «پول هند» و یا «فلوس الهند» نیز یاد می شود، به طور کلی به پیامد پدیده مهاجرت ایرانیان به هند و در این مورد خاص به پیامدهای پدیده ی مزبور در دوره ی پس از سقوط صفویه تا عصر ناصری/به تقریب همزمان با دوره ی مغولان متأخر در هند، باز می گردد. مهاجرت در این دوره که چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است، از جمله به علت افول قدرت های سنتی هند از یک سو و اهمیت یافتن قدرت انگلیسیان از سویی دیگر، یک دوره ی انتقالی در تاریخ مهاجرت ایرانیان به هند به شمار می رود. اگر به دوره های انتقالی توجه نشود، بویژه در فهم و تفسیر برخی پدیده ها در دوره های بعدی اشکالات و کاستی هایی پدید می آید. به نظر می رسد که شناخت و تفسیر «پول هندی» با وجود پژوهش هایی ارزشمند که درباره آن انجام شده، از آن اشکالات و کاستی ها برکنار نمانده است. هدف مقاله ی حاضر بازنگری مفهوم این پول در پرتو توجه به پدیده ی مهاجرت ایرانیان به هند، حمایت های مهاجران قبلی از مهاجران بعدی و پیامد مالی ـ مذهبی آن مهاجرت در ایران و مراکز مذهبی مربوط به آن و توجه به تأثیر تحولات ناشی از تکمیل فرایند افتادن هند به دست انگلیسیان بر آن پیامد است. این کار از طریق تمرکز بر حاکمان اوده، نقش مهاجران ایرانی در ایجاد و ادامه ی حکومتشان و حمایت های آنان از آن مهاجران و نیز حمایتشان از تأسیسات شیعی عراق صورت گرفته است. بدین ترتیب، سیر تحول پولی که امروزه از آن در پژوهش ها به «پول هندی» یا «پول هند» یاد می شود، ارائه و از جمله نشان داده شده که تنها برجسته کردن آن پول از دوره ی حکومت آصف الدوله یا از دهه هایی پس از آن به بعد و محدود کردن تاریخ آن به یک دوره ی خاص شناختی کامل از آن به دست نداده است. ناگفته نباید گذاشت که تأکید بر نقش مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند در پیدایش «پول هندی» و سخن از پیشینه و تحول مفهوم آن به معنی نفی نقش سایر عوامل در پیدایش و تحولات آن نیست.

رشد جریان های شیعی همواره یکی از دل نگرانی های حکومت ها در منطقه راهبردی شامات شامل سرزمین های فعلی سوریه، لبنان، فلسطین و اردن از قرون نخست اسلامی به این سو بوده است. حاکمان این منطقه از زمان اتابکان زنگی (521 624ه .ق) تا پایان عصر ممالیک (650 922ه .ق) بخشی از سیاست خود برای تقویت مذاهب اهل سنت را در قالب مدرسه سازی دنبال کردند. این امر به رشد علوم نقلی و به دلیل فقدان پویایی لازم به رواج سلفی گری انجامید. در این دوره زمانی، شیعیان نیز با استفاده از همین روش مدرسه سازی توانستند زمینه رشد اندیشه های شیعی و گسترش آن در مناطق دیگر را فراهم آورند. این نوشتار در پی آن است با واکاوی منابع دست اول تاریخی، سیاست های مذهبی و سپس وضعیت علمی و آموزشی شامات را در این مقطع زمانی بررسی کند.

یورش های ویران گر چنگیز باعث نابودی زنجیره ای از شهرها و آبادی های ماوراءالنهر شد که پیش از آن از رونق و شکوفایی کم نظیری برخوردار بودند. در تقسیمات خاندان چنگیزی، این منطقه به خاندان جغتای اختصاص یافت که بین سال های 624ه .ق/ 1227م تا 763ه .ق/1362م بر آن حکم راندند. جغتاییان مظهر و نماینده مغولان صحراگرد و وفادار به سنن اجدادی خود به شمار می آمدند که زندگی شان در پناه یاسا معنا می یافت. جغتای (حک. 624 640ه .ق/ 1227 1242م) در دوران حکومت چنگیز، مأمور اجرای دقیق یاسا و دستورات چنگیزخانی بود. او به واسطه اتخاذ سیاست ضد اسلامی و تحمیل یاسای مغولی بر مردمان تحت قلمرو حکومتی خود، به دشمن سوگندخورده مسلمانان معروف شد. پس از او، شاه زادگان مغولی «اولوس جغتای» با کنار گذاشتن دین آبا و اجدادی خود، به اسلام روی آوردند. با اسلام آوردن جغتاییان، برخی آداب و رسوم شمنی نیز به چالش کشیده شد و نفوذ گروه های مسلمان، به ویژه صوفیان، گسترش یافت. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی، روند اسلام پذیری خان های اولوس جغتای در ماوراءالنهر را بررسی کرده، اثرات آن را بر جامعه آسیای مرکزی ارزیابی می کند.