روش ابوالوفای بوزجانی برای محاسبه فاصله بغداد تا مکه معظمه
منبع:
فرهنگ ۱۳۷۶ شماره ۲۴
حوزه های تخصصی:
ریاضیدان و منجم بلند آوازه ایرانى، در دو جنبه نظرى و عملى ریاضیات متبحر بود و همین تبحر موجب ورود او به دستگاه شاهان بویه شد.چرا که سلاطین این سلسله-بویژه عضد الدوله دیلمى-غالبا مى کوشیدند تا از علوم و فنون علماى عصر خود براى پیشرفت و بهبود زندگى خویش بهره جویند. بوزجانى نه تنها کتاب هندسه و حساب عملى خود را بدین منظور تدوین نمود، با نگارش چند اثر کوتاه نجومئ راه را براى کاربرد عملى علم نجوم هموار کرد و رساله فى معرفة الأبعاد بین المساکن یکى از آنهاست، او در این رساله، که موضوع بحث ماست، با دو روش متفاوت فاصله شهر بغداد تا مکّه معظّمه تعیین کرده و سپس این روش را براى تعیین فواصل سایر شهرها تعمیم داده است.این رساله نیز همچون آثار دیگر وى، از وسعت دانش و دقت محاسبات دانشمند بزرگ حکایت مى کند. رساله بوزجانى*از طریق یک مجموعه از دستنوشته هاى نجومى به دست ما رسیده است. محرّر این مجموعه، که یکى از اعضاى فرقه اسماعیلیّه بوده است، در اوایل قرن ششم هجرى قمرى مقالاتى را در زمینه هاى نجوم، تقویم و احکام نجوم از علماى مختلف گرد آورده و به همراه نام آنان در مجموعه خود، که آن را دستور المنجّمین فرهنگ نامیده، درج نموده است. 1 از دستور المنجّمین، یک نسخه خطى(به شماره B.N.Ar.8695 در کتابخانه ملّى پاریس موجود است که استاد کندى مقاله ابو الوفا-درباره تعیین فاصله بغدا تا مکّه معظّمه-را به انگلیسى ترجمه کرده و در 1984 م.انتشار داده است. 2 ما نیز در این مقاله، با استفاده از ترجمه مذکور، روش بوزجانى را در دو بخش مورد بحث و بررسى قرار مى دهیم.