برون از پرده؛ «جستاری در تصاویر بر ساخته نظامی با ابزار موسیقی در پنج گنج»(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
نظامی از جمله شعرای مشهور در ترکیب سازی است. از میان واژگانی که در خمسه برای آفریدن تصاویر بکر مورد توجه قرار گرفته نام آلات و اصطلاحات مربوط به موسیقی است. نظامی ضمن آشنایی کامل با ابزار و اصطلاحات موسیقی، آنها را در سه زمینه بزم، رزم و مسایل عرفانی و زاهدانه- متناسب با محتوای هر یک از مثنوی های خمسه- به خوبی به کار گرفته است. در مخزن الاسرار این ابزار در خدمت زهد و عرفان قرار گرفته اند، حال آنکه محتوای بزمی خسرو و شیرین ایجاب می کند ترکیبات در خدمت بزمها و عاشقانه ها باشد. همچنین از آنجا که لیلی و مجنون داستان عشقی نافرجام است این ابزار برای بیان لحظات درد آلود و اندوهبار دو عاشق به کار رفته اند، از سوی دیگر چون هفت پیکر دنیایی هوس آلود را مصور می کند، بنابراین ابزار موسیقی، هوس و شور و تمایلات نفسانی را به اوج می رسانند. در شرفنامه نیز که داستان کشور گشاییهای اسکندر است، موسیقی رزمی کاربرد بیشتر و بهتری دارد. نظامی در اقبالنامه دوباره مجال پیدا می کند مانند مخزن الاسرار به اخلاق بگراید و موسیقی را به خدمت مضامین حکمی درآورد بنابراین نظامی با مهارتی که از خود به خرج داده با این ابزار متناسب با موضوع تصاویری بکر آفریده است.