درخت حوزه‌های تخصصی

طی هشت سال دفاع مقدس ایران در برابر عراق ( 1367-1359 ) ، با آنکه صدمات انسانی و مادی جبران ناپذیری به کشور وارد شد ، تجربیات ارزنده ای در زمینه های گوناگون علمی ، از جمله معماری و شهرسازی ، به دست آمد . در این خصوص ، رشته های مختلفی در طراحی معماری دفاعی موثر با یکدیگر در تعامل بودند ، از جمله رابطه « ترس » در حوزه علم روان شناسی و « معماری » در حوزه علم فنی مهندسی . ...

اب بعنوان یکی از اساسی ترین عناصر منظر در شکل گیری فضاهای شهری تاثیر به سزایی دارد شناخت ویژگی های آب به تشخیص معیارهای مناسب برای ارتقا کیفیت آبنماها منجر می گردد ویژگی های ذهنی و بصری آب به صورت همزمان در طراحی اثر گذارند جلوه های متفاوتی از آب در پارک ها ارائه شده که هر کدام بر اساس بخشی از ویژگی های آن شکل گرفته است برای ارتقا کیفیت نمایش این جلوه ها به اصول تاثیر گذار در به وجود آمدن ویژگی ها مانند فرم رنگ و بافت ظرف در بر گیرنده آب توجه باید کرد در این طرح بررسی آبنماهای موجود در سه پارک جمشیدیه‘ ساعی و شهر مورد نظر بوده تا علاوه بر پرداختن به جزییات اجرایی عوامل تاثیر گذار در طراحی آبنماها نیز به صورت عام در پارک های شهری مشخص گردد

شهرهای امروزی، سرشار از عناصر و آرایه های نامناسب و آشفته هستند و شهروندان به نوعی غرق در این همه آشفتگی، نیازمند مواجهه با فضاهایی مناسب، زیبا و هماهنگ با محیط خود هستند. بی شک ورود هنر و به ویژه ""مجسمه های شهری"" به عرصه فضاهای شهری، یکی از مناسب ترین راه حل ها، جهت زیباسازی فضاهای محیطی و ساختن فضاهایی جهت تمرکز و تعامل شهروندان در شهرها می باشد. اگر این آثار هماهنگ و متناسب با فضای محیطی خود باشند، مجسمه در فضای شهری مورد نظر به شیوه ای هماهنگ قرار می گیرد و البته شهروندان هم می توانند به خوبی با آن ارتباط برقرار نمایند و به نوعی درک و سلیقه زیباشناسانه این مخاطبین نیز ارتقا می یابد. در این راستا، علاوه بر مهارت هنرمند در خلق یک اثر حجمی زیبا و متناسب، شناخت فضاهای شهری مورد بحث و تسلط هنرمند به آن نیز می تواند به توفیق هر چه بیشتر اثر بیانجامد. غرب، البته در این زمینه پیشتاز بوده است. در این مقاله فارغ از تمامی فضاهای متعددی که در شهرها یافت می شود، فضاهایی هنرمندانه و حاوی آثار زیبا و متناسب مجسمه های شهری پیشنهاد می شود.

در تبیین ویژگی های آثار یک تمدّن یا جامعه، توجّه به معیارهای برآمده از جهان بینی و فرهنگ آن تمدّن یا جامعه یکی از موضوعات لازم الرعّایه و در عینِ حال مغفول است. این غفلت سبب می شود که تحوّلات و برنامه ریزی ها و طرّاحی هایی که برای این آثار انجام می شوند نیز (بدون توجّه به معیارهای بومی) و با معیارهای بیگانه انجام شود. در نتیجه حاصل کار آثاری بیگانه خواهد بود. مقاله حاضر بر آن است تا به برخی موضوعات مرتبط با میادین ایرانی و دگرگونی مفهوم میدان یا به عبارتی به مقایسه مفهوم میدان های تاریخی و میادین معاصر بپردازد. در این روند پس از مقدّمه ای که به برخی کلّیاتِ مرتبط با موضوع اشاره خواهد کرد، مباحث اصلی تحت عناوین زیر مورد بررسی قرار خواهند گرفت. مفهوم میدان و سیر تغییر آن در فرهنگ ایرانی، سیر تغییر عملکرد(های) اصلی میادین، عناصر اصلی میدان، عناصر طبیعی در میدان ها، عوامل مؤثّر بر دگرگونی میدان ها، ویژگی های وضعیت حاضر، اقدامات اخیر در بازسازی و احیای میادین تاریخی، عملکردهای اجتماعی میادین شهری و نتیجه گیری.

از ابتدای شکل گیری هر شهر، طبیعت آن، جزئی از تصویر ذهنی شهروندان و تاریخ و هویت آن شهر محسوب می شود. نمادهای طبیعی شهر حامل خاطرات جمعی شهروندان هستند و سبب ماندگاری شهر می شوند. تأثیر طبیعت در ایجاد حس مکان انکارناپذیر است و انسان همواره به فضاهای آمیخته با طبیعت احساس تعلق می کند و این علاقه مندی به انس با طبیعت در فرهنگ ایرانیان نیز از دیرباز وجود داشته است. عناصر طبیعی به عنوان نقاط عطف و سازنده خاطرات مشترک شهروندان هر شهر از اهمیت ویژه و استراتژیک برخوردار هستند. نه تنها ارتباط نزدیک شهروندان با مؤلفه های طبیعی اهمیت ویژه ای در ارتقای سطح زندگی شهروندان دارد، امکان دید به مؤلفه های طبیعی اسطوره ای و خاطره ای هر شهر نیز در ایجاد خوانایی و همچنین حس تعلق خاطر شهروندان به شهرشان حائز اهمیت است. شهر تهران به دلیل موقعیتش نسبت به دامنه های البرز امکانی ویژه در دید به نقاط عطف طبیعی دارد. اینکه چگونه می توان در برنامه ریزی شهر تهران و مدیریت آن حداکثر بهره را از مؤلفه ها و نشانه های طبیعی شهر در راستای دستیابی به اهداف کلان منظر شهر در خوانایی، هویت و زیباشناسی شهرها دست یافت، سؤالی است که این نوشتار تلاش می کند با بهره گیری از تجربه ای مشابه در شهر کیوتو به آن پاسخ دهد. حداقل در چهار بخش از هفت بخش سیاست منظر کیوتو، به صورت بسیار دقیق و موشکافانه به منظر شهری در ارتباط با منظر طبیعی پرداخته شده است. در شهر تهران نیز باید کریدورهای دید به مناظر طبیعی شناسایی شود. آنگاه برای ساختمان ها و بناهای موجود در پرسپکتیو دید، مقرراتی وضع شوند تا منظر شهری و منظر طبیعی در تلفیق با یکدیگر منظر جذابی را برای شهروندان و گردشگران فراهم کنند. در این صورت است که این مکان ها می توانند به نقاط شاخص شهر و محلی برای گذران اوقات فراغت و شکل گیری خاطرات جمعی تبدیل شوند.

بیان مسئله: معماری میان افزا در بافت تاریخی، رویکردی بین رشته ای است؛ به همین دلیل باید در چارچوبی که حاصل تعامل میان معماری، شهرسازی و مرمت است، مورد بررسی قرار گیرد. عدم توجه به این تعامل آسیب های جبران ناپذیری را به ارزش های بافت هایی تاریخی چون بازار تبریز وارد کرده است و مانعی برای تحقق انتظارات از معماری های میان افزا به آن می شود.هدف: هدف این پژوهش، تبیین معماری میان افزا در بافت تاریخی در چارچوبی تعاملی میانِ حوزه های شهرسازی، معماری و مرمت است تا منجر به بررسی چیستی آن و تدوین الگوی طراحی و ارزیابی در قالب دیدگاه میان رشته ای شود. در ادامه نیز مبتنی بر این الگو، مجموعه مشروطه واقع در بازار تاریخی تبریز مورد ارزیابی قرار می گیرد. روش تحقیق: روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی از جنبه کاربردی است؛ بنابراین در این تحقیق، با مطالعه نظریات مرتبط با مقوله معماری میان افزا در بافت شهری-تاریخی، الگویی که روابط بین رشته ای را تبیین می کند، ارائه شده و مبنای موردپژوهشی قرار گرفته است.نتیجه گیری: بررسی ها نشان می دهد معماری میان افزا در نگرش میان رشته ای در حوزه شهرسازی، معیارهای مطرح در توسعه هوشمند، پایدار و نوشهرگرایی، در حوزه مرمت، اهداف معین در مرمت شهری و مرمت معماری، و در حوزه معماری، طراحی محافظه کارانه، معاصرساز و اعتدال گرایانه را مدنظر قرار می دهد. نگرش میان رشته ای باعث تبیین معماری میان افزا در قالب الگویی رفت و برگشتی بین حوزه های مؤثر می شود. بررسی میان افزایی مجموعه تجاری مشروطه در بازار تاریخی تبریز نشان می دهد که این بنای میان افزا، از منظر حفاظت، رویکرد مرمت شهری، از منظر شهرسازی، رویکرد توسعه پایدار و نوشهرگرایی و از منظر معماری، رویکرد معاصرسازی دارد. تحلیل بر مبنای جدول سوات (SWOT) نیز نشان می دهد که افزودن این ساختار جدید در کنار نقاط قوت و پتانسیل ها، موجب ایجاد نقاط ضعف و تهدیدهایی نیز شده است که باید براساس راهبرد های قوت-تهدید، قوت-فرصت و ضعف-فرصت رفع شوند.

بقعه پیربکران از نظر تنوع آرایه های معماری در کشور ایران کم نظیر است. تکنیک های مختلف آرایه گچی، آجری، سنگی، کاشی کاری، دیوار نگاری و طلاکاری در این بنا به چشم می خورد که در نوع خود، از نظر تاریخی، هنری و فنی بسیار ارزشمند است. معماری این بقعه و آرایه های آن در دوره های مختلفی ساخته شده است که استفاده از مصالح گوناگون، قرارگیری لایه ها بر روی یکدیگر، کتیبه های تاریخ دار و ... شواهدی بر این ادعا هستند. کتیبه گچی طلاکاری شده در اتاق مقبره، یکی از زیباترین و مهم ترین کتیبه های این بناست که از نظر فنی مورد مطالعه قرار گرفته است. حین بررسی این کتیبه، آثاری از کتیبه ای دیگر نمایان گشت که تلفیقی از گچ و کاشی بود. در این مقاله، آرایه های معماری اتاق مقبره، معرفی شده و همچنین کتیبه ی گچی و کاشی کاری ضلع شمالی مورد بررسی قرار گرفته است

رویکردهای مختلفی در خصوص مفاهیم سیما و منظر شهری وجود دارد. این رویکردها ماهیت مفهوم منظر را گاه تا حد زیباسازی تنزیل داده و گاه آن را معادل هرگونه ارتباط و تعامل انسان و محیط و عامل هویت بخشی به آنها دانسته اند. تبعات مختلفی در نتیجه هر تعریف از منظر شهری برای برنامه ریزی و مدیریت آن به وجود می آید. نکته حایز اهمیت آن است که در یک گونه بندی عمومی، چگونه می توان طرح های توسعه شهری را بر مبنای رویکرد آنها نسبت به موضوع برنامه ریزی و مدیریت منظر شهری دسته بندی نمود.بدین منظور، این مقاله تجارب جهانی و اسناد توسعه شهری تهران را مورد بررسی قرار می دهد. در چارچوب تجارب جهانی و به عنوان نمونه های مطالعاتی، طرح راهبردی جده (به عنوان نمونه ای از کشورهای در حال توسعه با شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مشابه ایران) و طرح لندن (به عنوان نمونه ای از کشورهای توسعه یافته و پیشرو در حوزه برنامه ریزی و مدیریت شهری در جهان) بررسی می شود، سپس به روند طرح های جامع تهران (در سه طرح جامع تهیه شده توسط فرمانفرماییان، آتک و بوم سازگان) می پردازد. روش بررسی، روش تحلیل محتواست که بیشتر برای بازخوانی متون مورد استفاده قرار می گیرد.بر این اساس، یافته های این پژوهش نشان می دهد که روند تکمیل اسناد توسعه شهری تهران در گذر زمان در جهت ارتقای جایگاه مفهوم منظر شهری بوده است، این موضوع همچنین در تجارب کشورهای توسعه یافته به چشم می خورد. در کشورهای در حال توسعه نیز، تغییرات اسناد توسعه شهری به سمت ایجاد نگاه هویت گرایانه به مفهوم منظر بوده است. با این وجود در تجارب موجود در طرح های توسعه شهری تهران، تاکنون راه حل های عملیاتی موثری در جهت پیاده سازی آرمان های تصویر شده در این اسناد طراحی و تدوین نشده است. اگرچه تجاربی مانند سند مکمل طرح لندن با نام «چارچوب مدیریت دید لندن» می تواند راه کارهای عملیاتی مناسبی را برای تحقق اهداف و راهبردهای طرح های جدید توسعه شهری تهران در حوزه منظر شهری پیش روی کارشناسان و مدیران شهری تهران قرار دهد.

بدون تردید در مطالعات باستان شناسی مذهبی عصر ساسانی، آتشکده ها و چهارتاقی ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آتش که در تعالیم دین زرتشت از عناصر مقدس و مورد احترام یکتا پرستان زرتشتی بود، در مدت نزدیک به پنج قرن حکومت ساسانی با احداث آتشکده ها و چارطاقی ها در سراسر امپراطوری تقدس ویژه ای یافت. چارطاقی نو یافته خانه دیو از جمله چهارتاقی های ارزشمند عصر ساسانی است که برخی محققین خارجی و باستان شناسان ایرانی به استناد متون پهلوی بندهشن و یشت های اوستا آن را به عنوان آتشکده آذر برزین مهر - یکی از سه آتشکده شاخص دوره ساسانی - معرفی نموده اند. اگر چه در پژوهش های باستان شناختی انجام شده در این بنا مدرک معتبری در تایید این مساله بدست نیامد، لیکن مطالعه انجام شده در این بنا بیانگر آن است که این چهارتاقی، هسته اصلی باقیمانده از بنای بزرگتری است؛ متشکل از چهار جرز سنگی، راهروی طواف، پادیاو، بقایای سکوی آتشدان، اتاق انتظار، که با توجه به موقعیت قرارگیری چهارتاقی در یک پشته سنگی کم وسعت و در بین کوه های سر به فلک کشیده ریوند در نوع خود منحصر به فرد بوده و از اهمیت فوق العاده ای در شناخت آتشکده های ساسانی برخوردار است. نظر به اهمیت موضوع و جایگاه آتشکده ها در مطالعات مذهبی عصر ساسانی و به ویژه از آن جهت که این بنا تاکنون به طور علمی از منظر باستان شناختی مورد کاوش قرار نگرفته بود؛ هیات باستان شناسی ایران - لهستان برای نخستین بار طی دو فصل به مطالعه و کاوش در چارطاقی خانه دیو پرداخت. در این راستا مقاله پیش رو با هدف تکمیل مطالعات باستان شناختی بناهای مذهبی عصر ساسانی بر مبنای داده های باستان شناختی ضمن معرفی عناصر و فضاهای معماری مکشوفه چهارتاقی خانه دیو، نکاتی را نیز بر مبنای متون پهلوی در خصوص اهمیت و جایگاه آتشکده اذربرزین مهر ارایه می نماید.

یکی از حوزه های مهم تحقیق در معماری ، تاریخ معماری است . نویسنده این مقاله تحقیق در تاریخ معماری را از نوع تحقیق تفسیری ـ تاریخی می داند و می کوشد ، متناسب با مجال مقاله ، این نوع تحقیق را تعریف و حدود و راهکارها و قوت ها و ضعف های آن را آشکار کند . بدین منظور ، در مقدمه مقاله درباره تحقیق تفسیری ـ تاریخی سخن می گوید . این تحقیق نوعی از « تحقیق تفسیری » است که موضوع آن در گذشته روی داده است . ...

رشد و گسترش شهر تهران و تغییر مداوم ابعاد شهری ضرورت ایجاد شبکه ای منسجم و به هم پیوسته از راه های شهری را به صورت سلسله مراتبی معین و تعریف شده ایجاب می کند. شبکه ای منطبق با ضوابط و آیین نامه های موجود که در آن ترتیب قرارگیر و ارتباط راه های دسترسی از راه های فرعی تا جمع کننده ها و در نهایت بزرگراه های درون شهری کاملا رعایت شده باشد. در چنین مجموعه ای بزرگراه به عنوان بیرونی ترین عنصر شبکه راه های درون شهر در نظام سلسله مراتب (مبتنی بر تعاریف موجود در آیین نامه) بیشتر واحد ارزش و نقش جابجایی و دسترسی خواهد بود. بدین ترتیب بزرگراه های درون شهری باید بتواند سواره ها را از مکانی به مکانی دیگر منتقل کند و وظیفه تامین دسترسی را بر مبنای سلسله مراتب شبکه به خیابان های شریانی واگذار نماید. اما مسئله ای که اغلب از نظر طراحان شبکه راه ها به دور می ماند این است که با توجه به وضعیت فعلی شهر تهران شبکه راه های شهری باید با تغییرات درونی محله ها ساماندهی گردد. نه اینکه مانند یک نقشه از پیش تعیین شده بر روی نقشه فعلی شهر قرار گیرد بلکه به مقتضای وضعیت پیشنهادیش تغییر حالت ها و اتفاقات ناگهانی را در زمینه و بافت شهر سبب گردد. برای رسیدن به این هدف نکاتی باید مد نظر طراحان قرار گیرد که نقطه مشترک کار طراحان شهری و طراحان بزرگراه ها می باشد. از اصلی ترین این نکات مسئله حریم راه و ارتباط آن با بافت مجاور است که به طور کلی در قالب مسائلی مثل آلودگی ها و ایمنی و دید بصری موضوع منظر شهری بزرگراه ها را شکل می دهد. بنابراین در این مقاله که با همکاری خانم مهندس غزال کرامتی تهیه شده است سعی گردیده با این نکات که برای رسیدن به طراحی مناسب بزرگراه و همخوانی آن با زمینه بافت شهری باید مد نظر طراحان بزرگراه از سویی و طراحان راه از سوی دیگر قرار گیرند بررسی و تحلیل شده و منظر بزرگراه های شهری موجود در تهران نیز بر این مبنا ارزیابی شود.

بوم به عنوان بستر شهر پس از مطرح شدن مسئله تغییر اقلیم جهانی، در علوم مرتبط با شهرسازی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. بنیان بوم شهر نادیده گرفته شدن سامانه زیستی و بستر طبیعی شهرها در شهرسازی دوران مدرن و بحران های محیط زیستی و انسانی ناشی از آن است که راه حل را در صورت مسئله جستجو می کند. مبانی نظری بوم شهر همچون دیگر مباحث پایداری، مقوله ای میان رشته ای است. بر این اساس گستردگی دامنه موضوع، ابهامات فراوانی را درزمینة تحقق پذیری آن برای تصمیم سازان، برنامه ریزان و طراحان شهری و سایر تخصص های مرتبط با موضوع ایجاد می کند. در این راستا پرسش هایی در رابطه با شاکله بوم شهر بدین صورت مطرح می شود : آیا معیارهای مشخصی برای تعریف شکل شهر از منظر نظریه بوم شهر وجود دارد؟ شاخصه های منحصر به فرد بستر بومی چگونه بر معیارهای مذکور تأثیر می گذارد؟ هدف اصلی این پژوهش تدقیق معیارهای شاکله بوم شهر است تا از این طریق مبنایی برای تحقق پذیری صحیح آن در بستر بوم شناسانه خود، حاصل شود. روش انجام تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعه اسنادی نظریه های موجود و مقایسه تطبیقی نظریات مختلف در حوزه بوم شهر است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که انطباق محیط مصنوع با بستر طبیعی، بوم و اقلیم، مشهود بودن سرانه بالای فضای سبز در سطح شهر، پرهیز از گستردگی شهری، اختلاط کاربری، اولویت دسترسی پیاده و دوچرخه و حمل و نقل عمومی، نمود استفاده از انرژی های تجدید پذیر در سطح شهر، سلامت جریان ها و منابع آبی در سطح شهر، مشهود بودن تنوع زیستی در شهر، وجود نمادهایی در شهر به منظور ارتقای حس تعلق به مکان در شهروندان معیارهای اصلی شاکله بوم شهر است که به عنوان طرحی بالادست لحاظ شده و قابلیت انطباق با شاخصه های بستر بومی خود را داشته و در آن بازتعریف می شود.