درخت حوزه‌های تخصصی

تزیینات جزء جدانشدنی و عمده در معماری اسلامی است و شاید کمتر بنای مذهبی وجود داشته باشد که تزیینی در آن نباشد....

در دهه اخیر، نگارش آثار تفسیری تاریخی درخصوص معماری معاصر ایران و دوران مدرنیزاسیون، رشد چشمگیری کرده است. عدم تفکیک چارچوب های متفاوت استدلال و تحلیل، توسل به گونه های ناهمخوان تحلیل و توجه نکردن به معیارهای استناد در پارادایم های مختلف تحقیق، موانعی را در برابر علمی بودن این پژوهش ها و اعتبار آن ها ایجاد کرده است. تبیین ساختاری این معضل، هدف این نوشتار است. در این مقاله، ابتدا رویکردها و مبانی فکری در این نوشتارها، از منظر پارادایم های سه گانه تحقیق و دو عرصه درون نهادی و برون نهادی معماری با رویکرد استدلال منطقی بررسی می شوند. این بررسی به صورت تطبیقی با تاریخ نگاری دوره مدرنیسم معماری و تاریخ نگاری معماری عام معاصر در غرب انجام گرفته و فضاهای غفلت شده و عرصه های تحقیقی وسیعی که در این زمینه باقی مانده است، معرفی می گردد. پس از این مقایسه در دو دسته تاریخ نگاری نخبه گرا و عام گرا، این نکته بیان می شود که رویکرد نوین پژوهش تفسیری تاریخی درباره دوران معاصر، چگونه از گرایش به تحلیل تاریخی معماری عامه در دوران نزدیک، به رغم وجود شواهد استنادی، غفلت کرده است. سپس یکی از نمونه های گرایش نخبه گرا «معماری دوره پهلوی اول» مصطفی کیانی در کانون بحث قرار داده می شود. این تحقیق، در تاریخ نگاری کلّی معماری ایران نیز با ارائه پژوهشی جامعه محور و نه طبیعی گرا یا باستان شناسانه که شیوه رایج این گونه بررسی ها در ایران است، مسیری متفاوت را پیش روی پژوهش های تفسیری تاریخی در ایران باز نموده است. بررسی نقادانه ای که در اینجا ارائه شده، در راستای بهسازی نگاه تحلیلی به معماری تاریخی ایران، به تحلیل ویژگی های شکلی و محتوایی آن می پردازد. در انتها راهکاری برای بهبود پژوهش تفسیری تاریخی در این حوزه ارائه شده است.

با افول نهضت معماری مدرن و وارد کردن انتقاداتی به طراحان این نهضت در کاربرد ناقص مدل انسان، رشته ای به نام «روانشناسی محیط» تأسیس شد. پس از آن، با توسعه مطالعات این رشته و کاربرد روزافزون واژه «محیط» توسط پژوهشگران حوزه های مختلف علمی، تشخیص معنای محیط مشکل شد. در ادبیات روانشناسی محیط، مدل ها و طبقه بندی های متفاوتی از محیط و مؤلفه های آن صورت گرفته است. مقاله حاضر، با مرورِ تحلیلی این مدل ها و با توسعه تعریف راپاپورت از محیط، چارچوبی برای فهم ماهیت محیط و مؤلفه های آن پیشنهاد می دهد. طبق چارچوب این مقاله، محیط یک سری رابطه بین اشیاء با اشیاء، اشیاء با انسان، و انسان با انسان است. بر این اساس، محیط دارای سه مؤلفه اساسی است : محیط طبیعی، محیط انسان ساخت و محیط تعاملات انسانی.

شهرداری تهران در سال های اخیر دست به اقدامات متنوع و متعددی در انجام پروژه های شهری و در راستای محورهای مختلف توسعه زده که چهره و مناظر جدیدی را برای شهر ایجاد کرده است. آسیب شناسی انجام گرفته نشان می دهد ویژگی های مثبت و منفی بسیاری در این پروژه ها قابل بحث و بررسی است که می توان در چهار گام تعریف پروژه، برنامه ریزی و طراحی، اجرای پروژه و ارزیابی و بازنگری به آنها پرداخت. عدم توجه به اولویت ها و ضرورت های پیش بینی شده در طرح های بالادست و «برنامه ـ محور» نبودن روند تعریف پروژه از آسیب های موجود در طرح های تهران امروز است. همچنین عدم «نیازسنجی» در کنار امکان سنجی پروژه ها نیاز به لزوم یا ضرورت آنها را مشخص نمی کند. در برنامه ریزی و طراحی پروژه ها، آسیب هایی در روند انتخاب مشاوران برنامه ریزی و طراحی و همچنین نظارت بر عملکرد آنها وجود دارد. به علاوه، پیوست های مختلف اجتماعی، اقتصادی، و زیست محیطی در برخی موارد از استقلال و استحکام لازم برخوردار نیستند. روند تصویب پروژه های شهری و ضعف در مشارکت مردمی در فرایند تهیه و تصویب برنامه ها جزء نقاط ضعف پروژه های تهران است. در بخش اجرا، عدم تبیین نظام تحقق پذیری و شفافیت پروژه ها مورد تحلیل و نقد است. در نهایت نیز در مرحله بازنگری و ارزیابی عدم وجود شاخص های ارزیابی و نیز فقدان سازمان ناظر بر این بازنگری از دیگر مسائلی هستند که نقاط قوت و ضعف این پروژه ها را مشخص می کنند. در این میان نقد و تحلیلی ساختاری در این فرایند می تواند به راهکارهایی برای ارتقای کیفی پروژه ها کمک کند.

علیرغم کوشش های انجام شده و گفتگوی بسیار از توسعه پایدار و طراحی اکولوژیک در مجامع تخصصی کیفیت محیطی شهرهای بزرگ کشورمان به دلایلی از جمله عدم باور بسیاری از کارفرمایان برنامه ریزان و طراحان از وخامت شرایط کنونی محیط زیست و فقدان یک برنامه و سیاست جامع محیطی با افت روزافزونی مواجه شده است. به این موارد می باید فقدان مفاهیم و اصول روشن را در ارتباط با راه حل های پایدار اضافه نمود. به لحاظ اخیر هدف از این مقاله تاکید بر ملاحظات محیطی در جهت دستیابی به پایداری و سرزندگی و حیات شهری از طریق ارائه اصولی در طراحی خیابان های شهری است. بهسازی و سازماندهی معابر شهری نیاز به رویکردی جامع در ارتباط با برنامه ریزی مدیریت و طراحی فضا دارد. نقش طراحی از این جهت مهم و هدایتگرست که می تواند زمینه زندگی متعادل تر و خود کفاتری را از نظر منابع و بستر سرزنده تری را از نظر روح مکان ایجاد نماید. در همین راستا سه اصل کلی نظم دهی به محیط در یک چارچوب اکولوژیک توجه به محدودیت های مربوط به مصرف انرژی و الویت دادن به احیا مرمت و بازیافت به جای تعریض و احداث می توانند در پایداری شهری ارتقای کیفیت فیزیکی خیابان و نیزسرزندگی و حیات شهرها نقش مهی داشته باشند پس از بررسی اجمالی معضلات و مشکلات خیابان های شهر تهران به نکاتی در جهت ساماندهی مورد تحقیق با توجه به اصول فوق اشاره شده است.

در این مقاله سعی بر این است که به تبیین جایگاه دروازه در خاطره جمعی شهر معاصر و ریشه یابی «رشته های خاطره ای» آن پرداخته شود. دروازه ها در شهر قدیم به عنوان مکان های آستانه ای برای عبور و گذار مطرح بوده اند. در شهر امروز با فروریزی حصارها هرچند کالبد دروازه ها تغییر شکل یافته است، اما مکان آنها همواره تداعی کننده خاطره های جمعی شهروندان بوده و می تواند موجد خوانایی شهر و بیان کننده هویت مدنی و برانگیزاننده احساس غرور در مردم شهر گردد. چنین مکان هایی به همگان تعلق دارد، همان طور که در گذشته نیز چنین بوده است و هدف اصلی مرمت و نوسازی آن، باید ایجاد و ارتقاء حس تعلّق به مکان در راستای افزایش حس همبستگی و تعلّق اجتماعی باشد. به این ترتیب مقاله نخست به دروازه های شهر به عنوان مکان های ویژه نمادین می پردازد و سپس ضمن مروری بر دروازه های شهر قدیم شیراز و ریشه های خاطره ای آنها، قابلیت تعمیم چنین رویکردی به «آستانه» و «قلمرو»ی بافت قدیم در ارتباط با بافت جدید و ایجاد پیوند میان این دو را از طریق تقویت «حس مکان» و پرداختن به «تداوم رشته های خاطره ای» مورد توجه قرار می دهد.

مقاله حاضر به بررسی تطبیقی توسعه فضاهای پیاده بازار قدیم و خیابان پیاده تربیت شهر تبریز می پردازد. اهمیت این موضوع، بیشتر از آن روست که با بررسی مقایسه ای فضاهای پیاده بازار سنتی به عنوان محصول طراحی دوره گذشته و خیابان خرید پیاده تربیت به عنوان محصول طراحی دوره جدید علاوه بر شناخت محاسن و معایب موجود هریک می توان به جهت گیری های آتی در توسعه فضاهای تجاری و تفریحی کمک نمود. این مطالعه از نوع توصیفی – تحلیلی و روش نمونه گیری آن هدفمند بوده است. 244 نفر مراجعه کنندگان واجد شرایط حجم نمونه را تشکیل می دادند و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود. تحلیل اطلاعات موجود نشان داد که بر اساس نتایج آزمون tوابسته، در سطح تفاوت میانگین امتیازات مربوط به عوامل اجتماعی و اقتصادی، دسترسی و آمد و شد، عوامل کالبدی و فیزیکی فضاهای پیاده بازار قدیم با خیابان پیاده تربیت، معنی دار می باشد. به بیان دیگر با وجود این که فضاهای پیاده بازار قدیم از قدمت معماری و تاریخی خاص برخوردارند لیکن فضاهای پیاده خیابان تربیت از دید بازدیدکنندگان مقبولیت بیشتری دارند. بنابراین فضاهای مزبور (قدیم) بایستی به لحاظ برنامه ریزی و طراحی مورد بازبینی قرار گیرند و با کاهش تقابلات زمانی، عملکردهای تجاری، اجتماعی و تفریحی بافت سنتی شهر معاصر گردند.

در سال های اخیر با توجه به رشد روزافزون و وسعت تغییرات روش های آموزشی، سازگار نمودن بستر یادگیری با تمامی جوانب نیازهای یادگیرنده، در کانون توجه متخصصین آموزش قرار گرفته است. چرا که محیط فیزیکی به سبب ساختار خود می تواند تعاملات و در پی آن فرآیند یادگیری را تقویت و یا تضعیف نماید. از آن جا که "تعاملات مداوم انسان ها با یکدیگر و با منابع محیطی" و الگوی "یاد گیرنده-محوری"، جوهره نظام های آموزشی جهان امروز و فردا را شکل می بخشد، این اعتقاد وجود دارد که رویکردهای جدید، نیازمند حرکت، کار گروهی و پویایی دانش آموزان است. از این رو تعریف نیازها و چگونگی سازماندهی بستری که چنین نحوه یادگیری، در آن قابلیت ظهور داشته باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نوشتار حاضر با تکیه بر ذات جستجو گر و تجربه پذیر جهان کودک و به منظور پاسخگویی به تحولات گسترده روش های آموزشی، ضرورت بهره گیری از عامل انعطاف پذیری در محیط های یادگیری را مورد تأکید قرار داده و در این رابطه برخی از راهکارهای انعطاف پذیر نمودن یک محیط یادگیری، قابلیت ها و مزیت های این عامل ارائه می گردد. در این راستا برای تبیین دقیق این ایده، برخی از مطالعات در زمینه فرآیند رشد کودکان و سیر طراحی محیط های یادگیری به سمت محیط های انعطاف پذیر، مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه ضمن بررسی نیازهای یک کلاس ایده آل، الگوی کلاسی انعطاف پذیر به عنوان "ساختاری پاسخگو" ارائه می گردد. در نهایت چنین استنتاج می شود که خلق یک محیط یادگیری انعطاف پذیر، که همیشه در حال طراحی توسط کاربران آن است، به نوعی، سازگاری با تجربه پذیری جهان کودک و همسویی با تغییرپذیری روش های آموزشی نو به نو را سبب می گردد.

از هنرمندان طراز اول و بدایع نگار هنر و نادره کار نقاشی ایران ،‌نقاش بی بدل و قدوه المصودین دوره ی تیموری ، استاد کمال الدین بهزاد است . او که از لحاظ بدایع نگاری و نیروی خلاقه و خامه سنجی طاق شده است در عصری پا به عرصه نهاد که قابلیتهای فرهنگی دوره اش و نیز حمایتهای هنری پادشاهان از نخبگان ،‌فزونی یافته بود . بهزاد و آثارش از نشانه های افتخار و فرهنگ درخشان عصر تیموری بود که این خصیصه نیز توسط صفویان مورد بهره برداری قرار گرفت چنانکه او در هر دو حکمت مقتدر بارها عناوین ریاست کتابخانه ها خصوصآ کتابخانه های سلطنتی را به عهده گرفت و بر همه ی امور غلبه داشت ...

آداب و رسوم هر کشور از جمله پوشش، نقش مهمی در شکل گیری و تغییر فرهنگ هر کشور دارد و پرداختن به آن ارج نهادن به ارزش های پیشین می باشد. دوره قاجار از جمله دوره هایی است که مورد توجه اکثر ایرانیان می باشد. دخالت های گسترده دول روس و انگلیس در تمام مسایل حکومتی ایران، تمایل شدید شاهان ایرانی در این دوران به مد و فرهنگ اروپایی و ممانعت شدید از جانب روحانیت و مردم عامه، را می توان از جمله دلایل اصلی در تغییرات فرهنگ پوشاک مردم در این دوره دانست. در این تحقیق به توضیحاتی مختصر درباره پوشاک ایران و شرایط اجتماعی جامعه در این عصر پرداخته شده است و سپس مطالبی کلی در زمینه پوشش پائیزه و نگرش جامعه جوان ایرانی نسبت به مد و پوشاک حاضر جمع آوری گردیده است که در نتیجه باحفظ اصالت و زیبایی پوشش ایرانی آن را با شیوه ای جدید و هماهنگ با سلیقه متغیر جوانان امروزی ارائه داده است.

زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان به عنوان «اهل کتاب» همواره در سرزمین های اسلامی و در کنار مسلمانان زیسته­اند. این همزیستی از آغاز منوط به شروطی بوده که در قرارداد مربوط به «اهل ذمه» مورد پذیرش آن ها قرار گرفته است. در این قرارداد برای اقلیت ها در ایجاد فضاهای شهری و آثار معماری شروطی معین شده است. اینکه شروط قرارداد ذمه چگونه و تا چه میزان در شکل معماری و فضاهای شهرهای ایران بازتاب یافته، پرسش اصلی این تحقیق است. بنابراین، دو محلة تاریخی یهودی نشین (جوباره) و مسیحی نشین (جلفا) انتخاب شده و مورد بررسی های نظام مند نگارندگان قرار گرفته است. انتخاب این دو محله به این دلیل است که از دورة صفوی تا کنون پیوسته مورد استفاده بوده و فضاهای معماری آن ها تقریباً سالم و قابل مطالعه باقی مانده است. در تحلیل داده های میدانی روشن شد که درپی افزایش قدرت فقیهان در دورة صفوی، اقلیت های ساکن در شهرهای ایران چاره ای جز اجرای شروط مطرح در قرارداد ذمه را نداشته اند. تفاوت های موجود در بافت معماری و فضای شهری دو محلة جلفا و جوبارة اصفهان نشان می دهد در کنار مسائل مذهبی، شرایط متفاوت سیاسی پیروان این دو مذهب سبب شده که در دورة صفوی، جوباره تنزل کند و جلفا دورة اوج خود را بگذراند. همچنین، با تیکه بر داده های تاریخی می توان گفت میزان اعمال شروط یادشده به عوامل متعددی از جمله جایگاه سیاسی یهودیان و مسیحیان و نقش حامیان بین المللی آن ها بستگی تام داشته است.

یکی از مصادیق تفکر توحیدی شیعیان در فرهنگ عاشورا و ارزش های نهفته در آن متجلی شده است. حسینیه ها و تکایای ایرانی گویاترین تجلی کالبدی ماهیت و پیام چنین فرهنگی در ساختار فضای شهری می باشد. بر اساس این فرضیه در مقاله حاضر پس از بررسی اهمیت مراسم ماه محرم و شناسایی اجمالی مکانهایی با عملکرد یکسان در سایر جوامع شیعه نشین، به تحلیل ویژگی های خاص حسینیه ها و تکایای ایرانی تحت عناوینی از قبیل مفاهیم نمادین و کیفیات فضائی و بصری واهد پرداخت. حسینیه ها و تکایای ایرانی که مظهر پیوند بین زمان، مکان و مردم می باشند به دلیل ویژگی «فضای شهری بودنشان» نه تنها در قیاس با مکانهای هم عملکرد خویش در سایر کشورها ، هویتی متمایز می یابند. بلکه به عنوان تنها فضاهای بازشهری با عملکرد مذهبی در فرهنگ شهرسازی مسلمین منحصر بفرد می باشند.با شناخت و بکارگیری هرچه بیشتر اصول طراحی چنین فضاهایی از قبیل مکانیابی،انعطاف پذیری در فرم و عملکرد و مفاهیم غنی نمادین می توان به تداوم بیان کالبدی یک فرهنگ در محیط و هویت بخشی به شهر ایرانی کمک مؤثری نمود. کلیدواژگان: برنامه ریزی کالبدی، مکانیابی، توسعه صنعتی، عوامل موثر، مناطق، تمرکز زدائی، کارگاههای بزرگ صنعتی

در فرانسه با پیشینه غنی باغسازی، باغ های تاریخی به عنوان عظیم ترین میراث فرهنگی بشر، بخش قابل توجه و مهمی را در میان سایت های تاریخی این کشور به خود اختصاص داده است. در 100 سال اخیر نظریات و رویکرد های متنوعی در برخورد با سایت های تاریخی مطرح شده و به لحاظ رویکردی و تکنیکی در احیای سایت های تاریخی تضارب و تشابه فراوانی از احیای حداقلی تا بازسازی حداکثری مورد توجه مسئولان و طراحان بوده است. در این میان در دهه های اخیر بحث مناظر فرهنگی و حفاظت از باغ های تاریخی بخش عمده ای از مباحث حفاظتی و احیای سایت ها و میراث های فرهنگی_ تاریخی را به خود اختصاص داده است. ایکوموس (ICOMOS)، کمیته بین المللی ابنیه و سایت های تاریخی، 3 کنفرانس مهم منشور ونیز (1966)، منشور بورا (1981) و منشور فلورانس (1982) را در خصوص احیای محوطه های تاریخی برگزار کرد. در منشور فلورانس بحث احیای باغ های تاریخی مورد تأکید و توجه قرار گرفته است. این منشور، باغ های تاریخی را به عنوان یادبودهای تاریخی معرفی می کند و تمام ویژگی های طبیعی و فرهنگی را مورد توجه قرار می دهد. باغ های تاریخی بخشی از منظر فرهنگی هستند که در نتیجه همپوشانی و تعامل میان فرهنگ و طبیعت پدید می آیند، بنابراین در احیای آنها، تنها نگهداری و حفاظت از کالبد باغ به معنای تداوم ارزش های ناملموس منظر نیست و سبب از بین رفتن این ارزش های فرهنگی می شود. باغ ها به عنوان شاخص ترین مصداق منظر که در زمینه های مختلف فرهنگی و تاریخی نمودهای متفاوتی یافته اند، در هر زمینه مخاطب خاص خود را دارند و علاوه بر لایه های طبیعی و زیست محیطی دارای لایه های ارزشمند تاریخی و فرهنگی هستند، بنابراین نمی توان به احیای آنها در چهارچوبی محدود و با تبصره های مشخص پرداخت. این امر نیازمند رویکردی انعطاف پذیر است که معمار منظر با مطالعه منظر فرهنگی و تاریخی سایت و شناخت جنبه های مختلف شکل دهنده به منظر باغ در ابعاد مختلف، در کنار توجه به اصول و قواعد احیا و حفاظت به مرمت باغ بپردازد. این نوشتار تلاش می کند از ورای تحلیل و معرفی پارک ویلارسو (villarceaux)، رویکرد منظرین آلن پروو در برخورد با باغ تاریخی و احیای آن را مورد توجه قرار دهد.