درخت حوزه‌های تخصصی

فضاهای شهری به عنوان تجلی گاه کالبدی شهر باید نیازهای اجتماعی شهروندان را برآورده ساخته و بسترهای لازم را در دسترسی و تأمین خدمات مورد نیاز استفاده کنندگان فراهم سازد . در شرایط دنیای امروز دستیابی به یک جامعه پایدار و عادلانه ، بدون مشارکت و حضور فعال زنان امکان پذیر نیست و این حضور پذیری ارتباط تنگاتنگی با فضاهای شهری دارد. زنان از جمله گروه هایی هستند که توجه به ویژگی ها و نیازهایشان در طراحی عرصه های عمومی شهری، برای ایجاد انگیزش حضور و برقراری تعاملات متعارف اجتماعی، بیش از سایر گروه ها نادیده گرفته شده اند. حضور زنان در فضاهای شهری با عوامل متعددی محدود می شود. این موانع مشتمل بر مسائل کالبدی فضا ، شرایط فرهنگی ،اجتماعی و… است. برای تأمین عدالت و برابری ، جامعه باید با درک تفاوت در نیازها ، موقعیت و اهداف فرد ، موانع محدود کننده را رفع کند و به آن ها امکان حضور و مشارکت اجتماعی برابر را بدهد. این پژوهش با روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و ابزار کتابخانه ای و استفاده از نرم افزار های Office. Spss Auto Cad برای تحلیل داده ها هدف بررسی تاثیر کیفیت فضای شهری بر میزان حضور زنان در شهر اهواز نمونه ی موردی محله ی و به بازشناسی دلایل محدود کننده حضور زنان و تعاملات اجتماعی در کیانپارس می پردازد .

نوسازی معاصر در ابتدا بر این فرض استوار بود که با نوسازی کالبد خیابان ها و ساختمان ها بی نیاز از توجه به تاریخ و زمینه موجود، زندگی شهری نیز نو می شود. اما در کمتر از دو دهه بروز ناامنی و ناپایداری اجتماعی در محلات نوسازی شده، ضمن بطلان این فرض، این سوال را مطرح کرد که تحقق نوسازی کاملی که در آن امنیت و تعلق خاطر به عنوان شرایط اصلی سکونت مطلوب تأمین شود نیازمند چیست و چه نسبتی با هویت و زمینه شهری موجود دارد. در این راستا مقاله حاضر ابتدا به معرفی مفهوم هویت شهری می پردازد که در آن تداوم تاریخی و وابستگی به ذهن انسانی دو بعد اصلی معرفی می شوند. سپس تأثیر هویت بر ایجاد امنیت محیطی با استفاده از نتایج مطالعات اجتماعی انجام شده بررسی می شود. طبق این مطالعات هویت محله ای عاملی مناسب برای رشد و ارتقای تعلق خاطر، تعهد و مشارکت افراد در محله است و می تواند حس کنترل و نظارت اجتماعی را در محله ارتقا دهد. در نتیجه در محله هایی که هویت محله ای قوی تری دارند، نظارت اجتماعی و در نتیجه امنیت و گرایش کمتری به ناهنجاری ها وجود دارد. در بخش سوم ضمن تحلیلی کوتاه از رویکرد نوسازی کالبد محور (مدرن)، دو پروژه پروت ایگو در سنت لوئیس و پروژه نواب تهران به عنوان دو نمونه موردی، با معیارهای هویت و امنیت ارزیابی می شوند و فرایند ایجاد فضای ناامن و جرم خیز در آنها تحلیل می شود. نتایج این تحلیل بیان گر اینست که با نادیده گرفتن زمینه های تاریخی و فرهنگی موجود، فضایی با هویت ضعیف، تولید می شود که هیچ تعلق خاطری را در ساکنانش نمی انگیزد و باعث مهاجرت و تغییر ترکیب اجتماعی و کاهش انگیزه مشارکت و کنترل می شود. این دو عامل بر ایجاد ناامنی و جرم خیزی محیط تأثیر می گذارند. نتیجه نهایی مقاله اشاراتی به جایگاه هویت شهری در تهیه طرح نوسازی در راستای تحقق نوسازی کامل و تأمین امنیت محیطی خواهد داشت.

پدیده پست مدرنیسم به عنوان نتیجه منطقیِ دل زدگی جهان از سیاست های بوم ستیز مدرنیست ها از 1960 شروع به خودنمایی کرد. پست مدرنیست ها با اهمیت دادن به زمینه وقوع هر اتفاق، توجه به جغرافیا، تاریخ و فرهنگ جوامع را به عنوان عوامل هویت بخش پدیده ها در دستور کار خود قرار دادند. در عرصه معماری منظر نیز، زمینه گرایان از 1960 با جنبش هایی همچون هنر زمینی کیفیت جغرافیایی مکان را مورد توجه قرار دادند. از اوایل 1980 به تدریج توجهات به هنر باغسازی کلاسیک اروپا جلب شد. در فرانسه نیز این اتفاق با پشتوانه مطالعات نوگرایانه تاریخ نگاران تقویت می شد. باغ های باروک فرانسوی به عنوان سند زنده هنر باغ سازی فرانسوی، تبدیل به الگوی عده ای از معماران منظر این کشور شد. بی شک ؛ نوعی تفاخر فرانسوی و بالیدن به گذشته نیز در این گرایشات نهفته بود. ارزش این باغ ها تنها به خلق فضای باز نبود، بلکه جنبه حاصلخیزی آنها نیز اهمیت داشت. اصولاً باغبانی در تاریخ هنر فرانسه جایگاه والایی دارد و این باغبان ها بودند که به عنوان معمار منظر در دربار فعالیت می کردند. نقش مدرسه باغبانی ورسای را در احیای این هنر نمی توان نادیده گرفت؛ مدرسه ای که معماران منظری چون آلن پروو را در خود پروراند. آلن پروو بی شک در میان معماران منظر تاریخ گرا جایگاه ویژه ای دارد. او که در آغاز کار خود در 1960 به فضاسازی ارگانیک تمایل داشت، با طراحی پارک آندره سیتروئن و رویکرد دوباره خوانی معماری منظر کهن فرانسه، خالق نخستین پارک پست مدرن جهان شد. تأثیر تاریخ را می توان در دو بخش کالبدی و نمادین در پروژه های او جستجو کرد. عناصر شاخص باغ فرانسوی همچون هرس گیاهان، بازی با آب و نظم هندسی بخش جداناشدنی پروژه های پروو هستند که همواره توسط وی شخصی سازی شده و با چهره ای مدرن اجرا می شوند. آلن پروو در طراحی خود متأثر از مکتب مینیمالیسم با ایده حذف عناصر غیرضروری است، ولی برخلاف تفکر اصلی مینیمالیست ها، عوامل بیرونی همچون تاریخ سرزمین را زائد نمی داند و از نمادهای تاریخی به عنوان نشانه های هویتی استفاده می کند؛ نشانه هایی که اصالت مورد علاقه پاریسی را به مردم فرانسه یادآوری می کند و جلوه گر گذشته باشکوهشان است. پروو تنها تجمل، اغراق و کهنگی را از آنها می زداید، ضمن اینکه از به کارگیری مصالح مدرن نیز روی گردان نیست. شیوه کار وی را می توان نمونه ای شایسته از تداوم طراحی در معماری منظر یک سرزمین دانست. شیوه ای که از باغ های سلطنتی باروک آغاز شده و در باغ های پروو به کمال می رسد؛ باغ هایی شهری و مدرن، و همزمان غرورآفرین و در ستایش تاریخ.

در دنیای مدرن که اکثر فضاهای درمانی تنها به تکنولوژی و پیشرفتِ متدهای پزشکی متکی است، طبیعت و نقش آن به عنوان عاملی مؤثر بر درمان و سلامتی انسان کمتر مورد توجه قرار گرفته و در نتیجه محوطه بیمارستان ها به فضاهایی خشک و بی روح تبدیل شده است. پروژه بیمارستان فیونا استنلی در غرب استرالیا، یکی از نمونه های موفق در طراحی منظر با رویکرد شفابخش در استرالیا به شمار می آید. این مقاله درصدد معرفی تحلیلی و تبیین رویکردهای حاکم بر طراحی یکی از بزرگ ترین و مهم ترین پروژه های استرالیا است. برای تهیه آن به منابع مختلف ازجمله مقالات درزمینه طراحی فضاهای درمانی و شفابخش، استناد شده است. در بررسی این پروژه این سؤال مطرح می شود که مهم ترین ویژگی های منظر شفابخش که در بیمارستان فیونا استنلی به عنوان یک نمونه موفق و معاصر وجود دارد، چیست؟ راهکارها در طراحی و ایجاد منظر شفابخش در این مجموعه فراتر از یک ایده فرمالیستی و صرفاً توجه به ویژگی های عینی سایت است و ظرفیت آن را دارد به عنوان یک ایده منظرین واحد در نظر گرفته شود. این امر موجب ایجاد بستری مناسب برای هم زیستی سازگار بین زندگی انسان و دیگر گونه های حیاتی می شود که همه از منابع مشترکی برای ادامه حیات خود استفاده می کنند. در این پروژه برای ایجاد منظری شفابخش، با توجه به ویژگی های زمینه و الگوی رفتاری انسان ها، منظر به عنوان یک رویکرد کل نگر، در طراحی و برنامه ریزی مورد توجه قرار گرفته است. همچنین اقداماتی مانند تعریف مقیاس انسانی برای فضاها، ایجاد فضاهای یکپارچه و متنوع، منظر بومی آشنا با استفاده از طراحی های مفهومی و چشم اندازهای طبیعی، ساختار کلی بیمارستان فیونا استنلی را شکل داده است. تجربه های تاریخی نیز نشان می دهد طبیعت سبز، نور خورشید و هوای تازه از ملزومات شفابخشی در محیط های درمانی محسوب می شود. به همین دلیل یکی از راهکارهای مهم در راستای ارتقاء کیفیت محیط مراکز درمانی، ایجاد ارتباط بیمار با طبیعت است. 

ساختار واژه ای پیچیده است که با معانی مختلفی به کار می رود. در این مقاله تلاش شده با بررسی ریشه شناختی و تاریخ تحول مفهوم ساختار، معانی و کاربردهای آن در حوزه مطالعات شهری شناسایی و بر اساس آن در چگونگی شناسایی ساختار شهر ایرانی در پیش از دوره مدرن بحث شده و نمونه ای از کاربرد آن در شناسایی ساختار اصلی شهر تهران در درون حصار طهماسبی نشان داده شود. این بررسی نشان می دهد که در معماری و شهرسازی زیست همزمان ساختار با معانی مختلف، سبب چندگانگی مفهوم آن شده است؛ هرچند معماران و شهرسازان مدرن آن را چنان به کار می برند که به نظر می رسد دلالت بر چیزی می کند. چنین چیزی در مطالعات مربوط به ساختار کالبدی فضایی و به ویژه در قالب مفهوم ساختار اصلی شهر در سالیان گذشته مورد نظر بوده و هست. چنین ساختاری نه تنها در شهر معاصر بلکه در شهرهای پیش از دوران مدرن ایران نیز جستجو شده است. شناسایی چنین ساختاری با استفاده از تحلیل ساختار فضایی که ترکیبی از رویکردهای گونه شناسانه، ریخت شناسانه و معناشناسانه است و مفاهیم مختلف ساختار را(چنان که در حوزه های مختلف مطرح شده) در خود می گنجاند می تواند بخش اصلی شهر را معین سازد که شالوده نمادین و بخش پایدار آن را تشکیل داده و بخش های دیگر شهر از آن تبعیت می کنند و به این ترتیب شکل شهر را مشخص کند. چنین رویکردی نشان می دهد که صورت ثابت ساختار اصلی شهر ایرانی اسلامی(چنان که در مطالعات پیشین مطرح شده)، واقعیت ساختار شهر ایرانی را در همه دوره ها و به ویژه دوره های متأخر(صفویه و قاجاریه) نشان نمی دهد. ضمناً در ترکیب تحلیل فضایی با ساختار معنایی می توان ساختارهای دیگری را در شهر ایرانی قبل از دوره مدرن جستجو کرد که متمایز از ساختار اصلی آن است.

بررسی روند تحول یک عنصر معماری بدون تحول جزئیات آن امکان پذیر نیست و بازگشت به زمان و مکان تولید اثر زمینه کافی را در درک از اثر بدست می دهد. در این متن تلاش بر آن است مراحل شکل گیری گنبد و معناهای دیروزین عین دیروز درک شوند. نگرش بر عنصری چون گنبد در چارچوب دانش معماری به طور عام و دانش مرمت به گونه خاص با زمینه و ابعاد مختلف روبرو می گردد، در بعد معماری فهم سویه های شکل و معنای این عنصر بر حسب زمان و مکان و در قلمرو دانش مرمت چگونگی برخورد با این عنصر از پیچیدگی برخوردار است، این پیچیدگی بستری را به منظور پژوهش درموضوع رویارویی پژوهنده قرار می دهد. طرح موضوع از آنجا ناشی می شود که عنصر گنبد از بعد شکل نسبت به نوع دیروزین خود دارای تفاوت چندانی نیست و در بعد معنایی نیز در موقعیت ا و مقیاس های متفاوت در بنا مرکز ثقل فضاهای معماری حکومتی و عمومی بوده است، برای مثال اگر عبادت در هر فضای عبادی را غیر واحد ندانیم موقعیت گنبد در مقیاس بزرگتر در بنا، نقطه عطف و قطب و محراب و قبله در معابد بوده است. در تعریف هندسی، گنبد مکان هندسی نقاطی است که از دوران چغدی مشخص حول یک محور قائم بوجود می آید،در زبان معماری گنبد پوششی است که بر روی زمینه ای گرد برپا شود از نقطه نظر فنی سیستم هایی هستند که در آنها انتقال نیروی وزن و سایر نیروها با مکانیزم فشاری و کمی نیروی خمشی توسط عناصر گوه ای شکل آجری یا خشتی یا سنگی انجام می گیرد. در این نوشتار نگارنده ضمن عبور از مراحل شناخت عنصر مورد بررسی به دنبال تدوین مبانی نظری مرمّتی در رابطه با خلق فضا و نحوه استفاده جدد از شکل عنصر معماری می باشد. کلیدواژگان: افریز ,بشن ,جنبذ ,چپیره ,سکنج ,فیلپوش ,کمبیزه ,گنبد

سازمان نوسازی شهر تهران مطالعات گسترده ای را بر روی خصوصیات مختلف بافت های فرسوده انجام داده است که مشکلات آنها را می توان به دسته های مختلفی مانند مشکلات فضایی، اجتماعی، محیط زیستی، قانونی و اقتصادی تقسیم کرد. این مشکلات با اینکه در دسته بندی های مختلف طبقه بندی می شود، اما هریک روی دیگری تأثیر می گذارد. فارغ از نظریاتی که سازمان نوسازی در سال های اخیر ارایه کرده ، اساسی ترین رویکرد این سازمان در برخورد با این بافت ها، تغییر شبکه بندی معابر و تعریض آنها جهت تسهیل ترافیک درون شهری بوده است. این مقاله سعی دارد تأثیر این روند را بر فضاهای باز بافت های فرسوده و زندگی اجتماعی جاری در آنها و در نتیجه هویت تاریخی و اجتماعی حاکم بر آنها بررسی کند. در این راستا خیابان و زندگی خیابانی بافت های فرسوده مورد توجه بیشتری قرار می گیرند.