درخت حوزه‌های تخصصی

منابع مکتوب و مستند فارسی، برای شناخت ابعاد هنری و تاریخی هنر های نگارگری،‌ طراحی و خوشنویسی ایرانی، بسیار ارزشمند هستند. ‌این منابع نوشتاری شامل: کتاب‌ها، رساله‌ها، مرقعات(آلبوم)، نوشته‌های متن خود آثار و غیره می‌باشند. مرقعات هنری نسبت به دیگر منابع نوشتاری- رساله‌ها و کتاب‌ها- نقش مهمی در حوزه ی هنر های کتاب آرایی عهده دار هستند. دیباچه‌ی‌ بسیاری از مرقعات دارای مطالب فوق العاده مهمی ‌در ارتباط با هنر‌های کتاب آرایی شامل نگارگری و طراحی، تذهیب، خوشنویسی و جلد سازی ‌ایرانی، اعم ازجنبه‌های تاریخی، شناسایی هنرمندان، بیان روش‌ها، نام سفارش دهند و نام نویسنده می باشند. مجموعه آثار هنری تک ورقی که در این مرقعات گردآوری و نگهداری می شوند نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. این آثار هنری تک ورقی نمونه‌هایی از آثار هنری استادان گذشته بوده که هنرآموزان جوان از روی آثار مشق نظری ‌یا مثنی‌برداری می‌کردند. به همین جهت، سنت ساختن مرقعات نقش مهمی‌در توسعه و تداوم آموزش هنرهای نگارگری، طراحی و خوشنویسی داشته است.آشنایی عمیق و همه جانبه با اصول نگارگری ایرانی و با مطالعه آثار موجود درمرقعات، می تواند با هنر نقاشی عصر حاضر هماهنگی کاملی را فراهم سازد و قابلیت احیاء و بکارگیری صحیح شاخصه های نقاشی ایرانی را به وجود آورد.به همین منظور، این مقاله به بررسی ویژگی های نقاشی و طراحی موجود در چهار مرقع معروف از مجموعه مرقعات موجود در استانبول و مرقعات موجود در کتابخانه ملی برلین (معروف به مرقعات دیتس) می پردازد.

نقاشی اسلامی از قرن شانزدهم/ دهم به بعد به شدت تحت تاثیر جابجایی‌های نقاشان قرار دارد. در دوران حکمرانی سلاطین عثمانی مرزهای این کشور به روی هنرمندان و دانشمندان، به ویژه ایرانیان باز بود و از آن جا که عثمانی‌ها و ایرانی‌ها در آن زمان دارای یک زبان مشترک درباری بودند، این مسئله سهولت بیشتری می‌یافت. بنابراین عثمانی‌ها در جهت جذب شاعران، نویسندگان و هنرمندان توانا کوشا بودند و در زمانی که ایران در تلاطم و ناآرامی‌های سیاسی غوطه‌ور بود، بسیاری از هنرمندان ایرانی در پی یافتن حمایت و پشتیبانی هنری کشور را به سوی کارگاه‌های هنری عثمانی ترک ‌گفتند. این هنرمندان نه تنها با خود تجربیات و توانایی‌شان را همراه ‌بردند، بلکه بسیاری از نسخ خطی را هم به آن کشورها منتقل کردند.اما در خود دربار عثمانی و در مکتب بغداد نیز نسخ خطی بسیاری مصور شده است که به ویژه نسخ خطی مذهبی را در بر می گیرد. این نسخ عموماً شرح سرگذشت و وقایع زندگی پیامبر اسلام و امامان را بازگو می‌کنند.یکی از نسخ خطی ترکی که زندگی پیامبر و ائمه را به تصویر می‌کشد، «سیر النبی» است که از نسخه‌ی اصلی «عربی» آن اقتباس یافته است. این نسخه در سال 1003/981 توسط احمد بن نور بن مصطفی برای مراد سوم از نسخه ی قدیمی تری به تاریخ 1364/766تدوین یافت.این نسخه در آغاز شامل شش مجلد می شد، اما اکنون چهار جلد از آن باقی مانده است.این مقاله با اهداف: دستیابی به نوع مضامین نگاره های نسخه خطی سیر النبی شناسایی بستر ها و زمینه های ایجاد این نسخه به بررسی موضوعی نگاره های آن با استفاده از اسناد و مدارک و با روش توصیفی و تاریخی - تحلیلی می پردازد. سوالات این مقاله شامل موارد زیر می‌باشد: نسخه خطی سیر النبی دارای چه ویژگی‌هایی است؟بستر ها و زمینه های تهیه نسخه خطی سیر النبی کدامند؟ نگاره‌های این نسخه چه موضوعاتی را در بر می‌گیرند؟

مقاله حاضر به بررسی نحوه برقراری ارتباط انسانهای اولیه و انتقال خواسته ها و اندیشه ها می پردازد. سپس فرهنگ های ارتباط و انتقال اطلاعات مطرح می گردد و به ابزار ذخیره اطلاعات و نحوه دسترسی به اطلاعات می پردازد.

هنر نقاشی با راه یافتن به زندگی مسلمانان همه جوانب آن را در بر گرفت و محدود به یک بخش نماند. هنر نگارگری به تدریج توانست راه خود را به سوی والاترین و بالاترین جایگاه در زندگی اسلامی بگشاید و به تصویر کردن حوادث زندگی پیامبران و به ویژه پیامبر اسلام دست یا زد.همچنین، بهانه ای یافت تا به باز نمایی همه احساسات و عواطفی که در سینه های نگارگران موج می زد، بپردازد و باز نمایی این عواطف از طریق تصویر را کاری شایسته و بایسته دانست.نگارگری اسلامی پس از برداشتن گام های لرزان نخستین، سرانجام جای خود را استوار نمود و جایگاه شایسته خود را کم و بیش در میان هنرهای دوره ایلخانی پیدا کرد و گنجینه گرانبهایی از تصاویر در موضوع های گوناگون را فراهم آورد؛ چرا که در آمدن مغولان ایلخانی به آئین اسلام و کوشش آنها برای جلوه دادن دولت مغول به عنوان ادامه دولت اسلام مستلزم این بود که عرصه را برای فعالیت های مسلمانان و از جمله هنرمندان مسلمان باز بگذارند. تاسیس مرکزی به نام ربع رشیدی در تبریز توسط یکی از وزرای این حکومت گواهی بر این مطلب است. ربع رشیدی مرکزی فرهنگی - هنری بود که هنرمندان از جمله نگارگران را گرد هم آورده و از فعالیت های آنان حمایت می کرد. هنر نگارگری دوره ایلخانی نیز در این مرکز رشد و گرایش یافت. نسخ خطی بسیاری در ربع رشیدی تالیف، کتابت و یا مصور شدند. آثار الباقیه بیرونی یکی از این نسخ است. موضوع این نسخه تاریخ و نجوم است و جزو اولین نسخی است که تصاویری از پیامبران در آن دیده می شود. از این کتاب چند نسخه در کتابخانه های جهان موجود است. یکی از نسخه های این کتاب در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری در ایران نگه داری می شود. این نسخه در سال 1057 کتابت شده و دارای 164 صفحه و 26 تصویر است. هدف این مقاله، معرفی این نسخه و بررسی تکنیکی و محتوایی تصاویری از آن است. سوالاتی که این مقاله در پی پاسخ دادن به آنهاست به شرح ذیل می باشد:ویژگی های نسخه آثارالباقیه ی موجود در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری کدام است؟ این نسخه تحت چه شرایطی مصور شده است؟تکنیک های به کار رفته در نگاره های آثار الباقیه کدامند؟ محتوای نگاره های این نسخه را چه مضامینی تشکیل می دهند؟روش گرد آوری مطالب در این مقاله روش اسنادی و کتابخانه ای است و تنظیم مطالب به شیوه توصیفی_ تحلیلی صورت گرفتهاست.

خط به عنوان یکی از مهم ترین شاخصه های هنر در دوران اسلامی، جایگاه والایی داشته و بر روی پارچ هها نیز کاربرد داشته است. این مقاله بر این راستاست که جایگاه و اهمیت خط نوشته را بر روی منسوجات ایران قرون 4 هجری تا 12 هجری از دیدگاه بصری و گرافیکی مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور با بررسی های تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و هنری ادوار مورد نظر و نیز با توجه به پژوه شهای انجام شده درباره خط و پارچه در ایران اسلامی و تحلیل تصاویر بدست آمده از این ادوار مشخص شد که خط در پارچه ها علاوه بر کاربرد مفهومی و زیبایی شناسانه، به لحاظ گرافیکی درترکیب بندی پارچه ها از جایگاه مهمی در کنار نقش برخوردار بوده است.