درخت حوزه‌های تخصصی

ورود اسلام به ایران و گسترش این دین، به تدریج، الگوهای گوناگون فرهنگی رایج در این سرزمین را تغییر داد. در این میان، ایرانیان به دلایل گوناگونی چون تعریب یا عربی سازی نام ها، امید به کسب ثروت و قدرت، ترس از فاتحان و بیم جان، و سرانجام از سرِ عقیده و باور به دین جدید اندک اندک نام های ایرانی خود را کنار گذاشتند و الگوهای نام گذاری عربی اسلامی را برگزیدند. این پژوهش به روش تحلیل کیفی انجام شده و نمونه های فراوانی از نام های عربی و اسلامی را از زمان ورود اسلام به ایران تا سال 400 ق بررسی کرده است.

یورش های ویران گر چنگیز باعث نابودی زنجیره ای از شهرها و آبادی های ماوراءالنهر شد که پیش از آن از رونق و شکوفایی کم نظیری برخوردار بودند. در تقسیمات خاندان چنگیزی، این منطقه به خاندان جغتای اختصاص یافت که بین سال های 624ه .ق/ 1227م تا 763ه .ق/1362م بر آن حکم راندند. جغتاییان مظهر و نماینده مغولان صحراگرد و وفادار به سنن اجدادی خود به شمار می آمدند که زندگی شان در پناه یاسا معنا می یافت. جغتای (حک. 624 640ه .ق/ 1227 1242م) در دوران حکومت چنگیز، مأمور اجرای دقیق یاسا و دستورات چنگیزخانی بود. او به واسطه اتخاذ سیاست ضد اسلامی و تحمیل یاسای مغولی بر مردمان تحت قلمرو حکومتی خود، به دشمن سوگندخورده مسلمانان معروف شد. پس از او، شاه زادگان مغولی «اولوس جغتای» با کنار گذاشتن دین آبا و اجدادی خود، به اسلام روی آوردند. با اسلام آوردن جغتاییان، برخی آداب و رسوم شمنی نیز به چالش کشیده شد و نفوذ گروه های مسلمان، به ویژه صوفیان، گسترش یافت. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی، روند اسلام پذیری خان های اولوس جغتای در ماوراءالنهر را بررسی کرده، اثرات آن را بر جامعه آسیای مرکزی ارزیابی می کند.

فرامانروایان آل بویه به عنوان دولتی شیعی و برخوردار از سنت های سیاسی و میراث فرهنگی ایرانی، صمیمانه به پیشرفت علم و تمدن اسلامی خدمت کردند. صبغه ایرانی و رنگ مذهبی شیعه آنان، خاصه تسامح و تساهل ایشان که ناشی از تفکر عقلانی شیعه است، دو جرم بزرگ و گناه نابخشودنی از نظر نویسندگان کتاب های خیانات الشیعه و اثرها فی هزائم الامه الاسلامیه و حیاه العلمیه فی العراق خلال العصر البویهی، است. با آنکه عهد آل بویه را دوران شکوفایی علمی و عصر طلایی توصیف کرده اند، ولی آثار مزبور، ضمن نفی نقش خاندان حکومتگر بویه در ایجاد نشاط علمی، عظمت حیات علمی در این روزگار را نتیجه روند طبیعی خلافت عباسی به حساب آورده اند و تسلط آنان را بر بغداد و خلافت اسلامی و مذاهب اهل سنت، خطر بزرگ دانسته اند و تلاش آنان در گسترش فرهنگ و آموزه های شیعی را خیانت به تاریخ اسلامی و دلیل نابودی عقیده، فکر و میراث امت اسلامی گفته اند. در این مقاله، برخی آرای تاریخی درباره آل بویه و شیعه در ارتباط با خلافت عباسی، مذاهب اهل سنت و اوضاع علمی و فرهنگی این دوره با محوریت آثار فوق، مورد نقد و تحلیل تاریخی قرار گرفته است.

مردم کوفه مهم ترین یاران امام علی(ع) در دوران پنج سال خلافت ایشان بودند، اما اطاعت آنها از امام همیشگی نبود و بعد از پیکار بزرگ صفین، اطاعت از حضرت علی(ع) در بین کوفیان سستی یافت. این تحول ناشی از تفکرات افراطی و تفریطی بود که در بین گروهی از آنان شیوع یافت و به سرعت، نگرش آنان را در مورد جنگ با شامیان تحت الشعاع قرار داد. مردم عراق قبل از حرکت برای نبرد با شامیان و معاویه تقریباً در جنگ با قاسطان یک دل بوده و بزرگانشان در ضرورت اقدام به جنگ با بازماندگان احزاب مخالف پیامبر(ص) سخنرانی نمودند و مردم هم تقریباً همدل و هماهنگ بودند و مخالفان که تعدادشان کم بود، جرأت و جسارت مخالفت نداشتند؛ اما بعد از جنگ صفین، کار به جایی رسید که گروهی از همین مردم دچار تغییر موضع شدند. در نوشتار حاضر در پی پاسخ گویی و علت یابی این مسئله هستیم که چه چیز باعث این تغییر نگرش شد؟ به گونه ای که در نهایت تعدادی از یاران امام، ابتدا به پذیرش حکمیت تن دادند و سپس شخصی مثل ابوموسی اشعری را که مخالف این گونه جنگ ها بود، به عنوان حَکَم بر امام تحمیل کردند؟

با عنایت به اینکه اخوان المسلمین به عنوان جنبشی تأثیرگذار و پرطرفدار، در بیش از هفتاد کشور فعالیت فکری، فرهنگی و سیاسی داشته و دارد، شناخت مبانی فکری و از جمله مبانی انسان شناختی آنها اهمیت فراوانی دارد. انسان در تفکر اخوان المسلمین آفریده خداوند، موجودی دوبعدیِ مرکب از جسم و روح، دارای توانمندی های عظیم و برخوردار از کرامت ذاتی است. از این رو متفکران اخوانی به برخورداری انسان ها از حقوقی همچون تساوی و برابری، آزادی و احترام متقابل باور دارند. به تبع این باور، پیشگامی در تقریب مذاهب و اجتناب از تکفیر سایر فرق اسلامی از دستاوردهای اخوان المسلمین است که پایه گذار این جریان، حسن البنا، از مؤسسان «دارالتقریب بین المذاهب» بود. نوشتار حاضر با بررسی منابع کتابخانه ای و گردآوری داده های مرتبط با موضوع و تحلیل آنها به روش توصیفی تحلیلی مبانی انسان شناختی این جنبش و نقش آن در دستاورد مسئله «تقریب» را بررسی کرده است.

طی قرنهای دوم و سوم و چهارم ، انبوهی از عوامل فرهنگی – اجتماعی – علمی ایرانی به جهان اسلام راه یافت. این عوامل ، علاوه بر انکه درتفکر مسلمانان و زمینه های اجتماعی و هنری شان اثر می گذاشت، گاه نامهای فارسی خود را به دوش کشیده تقدیم زبان عربی می کرد. در این باب ، رساله تبصر جاحظ سندی پربهاست که هم نحوه برداشت مسلمانان را از امر بازرگانی آشکار می سازد و هم انبوهی کلمه فارسی معرب در بردارد.