درخت حوزه‌های تخصصی

اُری رُبین، از اسلام پژوهان غربی، با طرح سؤالاتی، ارتباط داشتنِ اسباب نزول مطرح شده از سوی مفسران مسلمان را با آیه نخست سوره «المسد»، رد می کند. او به این نتیجه شگفت انگیز دست می یابد که این آیه مربوط به سرقت غزال طلایی کعبه است که ابولهب پیش از بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم انجام داده است و مفسران مسلمان که تربیت یافته فرهنگ بت شکنی رایج در قرن نخست هجری بودند و نمی توانستند مذمت شدن ابولهب برای نابود کردن چنین غزالی را بپذیرند، تفسیر این آیه را تغییر دادند و آن را با دشمنی ابولهب نسبت به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم پیوند زدند. در مقاله حاضر نویسندگان برآنند که ضمن گزارش دیدگاه رُبین دراین باره، با استفاده از منابع علمی به نقد دیدگاه او پرداخته و مواضع ضعف و نارسایی استدلال وی را نشان دهند. حقایقی از تاریخ اسلام، ظرایف ادبی قرآن کریم و ناکارآمدی منابع و نااستواری روش وی در ارائه نظریه اش، ازجمله دلایلی است که در روند این مقاله بر عدم صحت دیدگاه رُبین اقامه شده اند.

خبرها و احادیثی درباره زمینه ها و موجبات نزول آیات قرآن نقل شده که اسباب نزول نامیده می شوند. بعضی از مفسران و نویسندگان علوم قرآنی از «نقش مؤثر اسباب نزول در تفسیر قرآن» سخن گفته اند، ولی برخی کتاب خدا را در تفهیم مقاصد خود بی نیاز از اسباب نزول دانسته اند. طرفداران تأثیر، معترفند که بیشتر اخبار اسباب نزول ضعف سندی دارند و تعدد، تعارض و تنافی نیز گریبانگیر آنهاست، ولی تلاش کرده اند تا ضعف سندها را جبران و تعارض ها را حل کنند، ولی مخالفان چاره جویی ها را مفید نشمرده اند. از آنجا که به نظر رسید مجموع ادله، قوت نظر مخالفان تأثیر سبب نزول در تفسیر و فهم قرآن را نشان می دهد و از سویی ملاحظه شد که نظریه تأثیر در متون درسی طلاب حوزه علمیه گنجانده شده و ترویج می شود، بر آن شدیم که نظریه فوق را نقد کنیم تا در ذهن طلاب، اصلی مسلم تلقی نشود. این پژوهش تحلیلی انتقادی است.