درخت حوزه‌های تخصصی

معیت قرآن و امام حسن (ع) نیز از دو جنبه بررسی می شود،یکی از جنبه ویژگی های مشترک قرآن و آن بزرگوار و دیگری از جنبه تجلی قرآن در وجود امام حسن(ع) و تطابق آن بزرگوار با آیات این کتاب شریف.امیرمؤمنان علی(ع) در مورد اهل بیت (ع) در نهج البلاغه می فرمایند:« فیهم کرائم القرآن و هم کنوز الرحمن»4 بنابراین مقاله در پی آن است که به وجوه اشتراک قرآن و امام حسن(ع) بپردازد و برخی از آن ها را بیان کند،ضمن اینکه در بخش پایانی مقاله جلوه هایی از قرآن در سخنان آن امام همام بیان شده است.

بینامتنی از مباحث جدید نقد ادبی است که به بررسی روابط بین متونی پرداخته و موجب آفرینش متن جدید می شود. بر اساس این نظریه، متون و گویندگان آنها متأثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از سرچشمه های ادبی و فکری یکدیگر بهره جسته اند. ظهور آیات قرآن کریم در صحیفه رضویه که در بردارنده ادعیه، زیارات و سخنان گهربار و گرانسنگ امام رضا علیه السلام است، قبل از هر امری نشانگر تأثیر کلام وحی بر شیوه ادبیات امام بوده است. روابط بینامتنی قرآن کریم با صحیفه رضویه، به گونه ای زیبا و هماهنگ صورت پذیرفته است و عمق این تأثیرپذیری لفظی و معنوی در صحیفه کاملا نمایان است. اجرای عملیات بینامتنی در ادعیه صحیفه رضویه وجود مکالمه ای مستمر میان صحیفه و قرآن کریم را به اثبات رسانده و با توجه به تعامل مستقیم حضرت با قرآن کریم و آموزه های دینی، به نظر می رسد نوع روابط بینامتنی از نوع نفی جزئی و متوازی باشد تا از نوع نفی کلی(معنای متن حاضر مخالف با متن غایب است). در حقیقت تبلور آیات قرآنی در صحیفه امام رضا علیه السلام زمینه ماندگاری این گوهر گرانسنگ را به وجود آورده است. این جستار به بررسی برخی از ادعیه صحیفه رضویه از منظر روابط بینامتنی می پردازد و پس از ارزیابی آنها بر اساس اصول و قواعد این نظریه، بر آن است تا میزان تأثیرپذیری امام رضا علیه السلام در ادعیه خود از آیات و روایات را تبیین کند.

قصص قرآن ظرفیت ویژه ای در تبیین مسائل تفسیر کلامی دارد که در متون روایی، تفسیری و کلامی فریقین نمونه هایی از آن وجود دارد؛ لیکن در عرصه تفسیر و استنباط کلامی از قرآن، پیش از هر امر دیگری باید کارآمدی و درستی این نحوه از استدلال به قرآن کریم ثابت شود لذا این نوشتار با توجه به گستره مباحث کلامی، در صدد آن است که ادله کارآمدی تفسیر کلامی از قصص قرآن را در باب امامت واکاوی نماید. لذا با بهره گیری از میراث علمی فریقین در ابتدا مهم ترین ادله کارآمدی استدلال به قصص قرآن در موضوع امامت بیان مى شود. در ادامه گونه های ارتباط قصص قرآن با مباحث کلامی امامت مورد بررسی قرار مى گیرد. افزون بر آنچه بیان شد گونه های استدلال به قصص قرآن در عرصه تفسیر کلامی در باب امامت پژوهی با عناوینی چون جواب نقضی، جواب حلی و مفهوم اولویت از دیگر مباحث این نوشتار به شمار مى رود.

یکی از قرائن مهم در فهم هر آیه، توجه به سیاق آن است. مفسران آنجا که پیوستگیِ نزول آیات ثابت گردد، در حجیت سیاق و تأثیر معنائیِ آیات در یکدیگر هم داستانند. اما آنجا که پیوستگی اثبات نشود، یک آیه یا یک مجموعه ایات را مستقل از سیاق شمرده و بدون توجه به بافت، تفسیر می کنند. گذشته از این دو، مقالة حاضر به شاخة سومی پرداخته که هر دو قسم فوق را شامل می شود. این پژوهش با روش تحلیلی ثابت می کند که در پرتو تعالیم اهل بیت(ع) هر پاره و بخشی از یک آیه، می تواند فارغ از کلِ آیه، مفید معنای دیگری هم باشد؛ و نیز هر آیة مرتبط با مجموعه ای از آیات که با هم نازل شده اند، می تواند علاوه بر مفادی که در کنار مجموعة خود دارد، مفیدِ معنای مستقل دیگری هم باشد. البته در هر دو مورد، عدم تناقض معنای جدید با قرآن و سنت شرط اساسی است. این نظریه، که خود یک اصل و قاعدة تفسیری مهم است، توسط اهل بیت(ع) طراحی و آموزش داده شده، و شواهد روائیِ فراوان دارد و عرصة تازه و بدیعی را در مباحث وجوه قرآن و باطن آن می گشاید. اگرچه سازوکارهائی دارد که باید مراعات شود و لذا در همه جا و همة گزاره ها، نمی توان چنین تعمیمی داد

شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی در قرن پنجم هجری و در فضای ویژه آن روز بغداد تفسیری نگاشته که از هر حیث با تفاسیر شیعی پیش از خود متمایز است. یکی از ابعاد برجسته آن، میزان و چگونگی بهره گیری شیخ طوسی از گونه روایات تأویلی در حق اهل بیت است. جستار حاضر به طور مشخص در پی بررسی و پاسخ گویی به این مسئله است که دلیل تغییر رویکرد شیخ طوسی در این زمینه خاص نسبت به پیشینیان خود چه بوده است و به چه علت از ذکر بسیاری از روایات تأویلی که مفاهیم برخی آیات را بر اهل بیت تطبیق داده اند، اجتناب کرده و آن ها را محل توجه و نظر قرار نداده است؟ پاسخ این سؤال در گام نخست، مبانی شیخ طوسی در گزینش روایات تأویلی و در گام بعدی عامل مؤثر در تغییر این مبانی نسبت به پیشینیان را برای ما روشن خواهد ساخت.

در مجموعه های فقه و سنن،روایات متعددی در موضوعات گوناگون از امام حسن(ع) نقل شده است که دست مایه و سرچشمە صدور فتوا در همه مذاهب قرار گرفته است. روایاتی که حاکی از مکارم اخلاق، زهد، پارسایی، عبادت و شیوه های انسانی امام حسن(ع) است در کتاب هایی چون حلیه الاولیاء ابونعیم اصفهانی،صفه الصفوه ابن جوزی و تحف العقول ابن شعبه حرانی آمده است.سخنان کوتاه حکمت آمیز و آموزه هایی دل انگیز از امام حسن(ع) در متون عرفانی و آثار صوفیانه و اخلاقی که به زبان فارسی فراهم آمده و یا ترجمه شده،نقل شده است. برای شناخت بیشتر عظمت امام حسن(ع) ، دل به کلام شیوای او می سپاریم و سخن خویش را به زیور آن می آراییم و چون بحث ما در مورد گفتارهای قرآنی امام حسن(ع) می باشد،فقط به این جنبه سخنان امام(ع) می پردازیم.

از موضوعات مورد غفلت در مباحث گواهان روز قیامت، بحث ناظران دنیوی است. خداوند نظارت را به عده ای از عاملان دنیوی از جمله پیامبران به ویژه پیامبراکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) تفویض نموده است. مقاله حاضر با بررسی واژه قرآنی نظارت و معادل آن و دیدگاه های تفسیری و ادله روایی و قرائن سیاقی آیات مربوطه بر آن است که هر قومی ناظری برگزیده از سوی خدا دارد که بر اعمال امت خود نظارت می کند. گستره نظارت پیامبر(ص) بر تمام اهل بشر از آغاز تکون عالم امکان تا آخر عالم است. مفسران اهل سنت ناظران بعد از پیامبر(ص) را با روش اجماع پذیرفته اند، اما مفسران شیعه با در نظر گرفتن قرائن و شواهد آیات و ادله روایی، ائمه اطهار(ع) را به عنوان ناظر بر اعمال مردم معرفی کرده اند که نظارت آنان تا روز قیامت در حال حیات و ممات بر امت اسلام گسترده است. در این مقاله آراء اهل سنت بررسی و در نهایت رأی صحیح بیان شده است.