درخت حوزه‌های تخصصی

ابن‌ سینا در بررسی‌ یقین‌ علمی، نخست‌ حوزة‌ بحث‌ را به‌ علم‌ اکتسابی‌ محدود می‌کند، و پس‌ از تقسیم‌ آن‌ به‌ علم‌ تصوری‌ و علم‌ تصدیقی، به‌ توضیح‌ معنای‌ یقین‌ درباب‌ هر دوگونه‌ علم‌ می‌پردازد. او در ادامة‌ بحث‌ نحوة‌ تحصیل‌ تصورات‌ یقینی‌ و موانع‌ موجود در این‌ راه، و سپس‌ چگونگی‌ روش‌های‌ رسیدن‌ به‌ تصدیقات‌ یقینی‌ را بطور مفصل‌ توضیح‌ می‌دهد. در ضمن‌ بحث‌ روشن‌ می‌شود که‌ ابن‌ سینا قول‌ به‌ وجود معلومات‌ باصطلاح‌ فطری‌ را نمی‌پذیرد و حتی‌ چگونگی‌ اکتساب‌ اولیاتی‌ از قبیل‌ اصل‌ عدم‌ تناقض‌ را نیز نشان‌ می‌دهد. نقش‌ ادراک‌ حسی‌ در تحصیل‌ علم‌ یقینی‌ و چگونگی‌ نگاه‌ ابن‌ سینا به‌ معرفت‌ تجربی‌ و بعضی‌ نکات‌ مربوط‌ به‌ چگونگی‌ وقوع‌ خطا در معرفت‌ تجربی‌ و در اقامة‌ استدلال‌های‌ مفید یقین، که‌ برهان‌ نامیده‌ می‌شوند، و نیز شرایط‌ اینگونه‌ استدلال‌ها از مطالبی‌ است‌ که‌ در این‌ مقاله‌ مطرح‌ می‌شود.

در این‌ نوشتار، ابتدا دریافت‌های‌ حسی‌ و احساسات‌ انسانی‌ همچون‌ درد و لذت‌ به‌عنوان‌ برخی‌ از مصادیق‌ علم‌ حضوری‌ برمبنای‌ فلسفة‌ اشراقی‌ تبیین‌ می‌شود و سپس‌ جهات‌ تمایز و اشتراک‌ آنها با «معرفت‌ از راه‌ آشنایی» راسل‌ و «شهود» برگسون‌ مورد بررسی‌ قرار می‌گیرند و ادامة‌ بحث، اختصاص‌ دارد به‌ بررسی‌ تطبیقی‌ این‌ نحوه‌ از علم‌ حضوری‌ با برخی‌ دیدگاههای‌ ویتگنشتاین‌ و جمع‌بندی‌ نهایی‌ و تاکید نویسنده‌ بر رویکرد اشراقی‌ مذکور.

مقاله حاضر به معرفی مدلی می پردازد که پلیتینگا آن را برای نشان دادن برخورداری اعتقادات دینی از جواز معرفتی ارائه داده است. مراد وی از جواز معرفتی داشتن اعتقادات دینی این است که اعتقادات دینی محصول قوای ادراکی ای هستند که واجد چهار شرطند: درست کار می کنند، در محیطی که برای آن طراحی شده اند کار می کنند، هدف آنها وصول به غایت تولید باورهای صادق است و در وصول به غایت خود قرین توفیق بوده اند. پلیتینگا می گوید اگر اعتقادات دینی را صادق بدانیم، آنگاه، محتملتر آن است که معتقد شویم این اعتقادات جواز معرفتی دارند، یعنی محصول قوای ادراکی ای هستند که شروط پیش گفته را واجدند و اگر این اعتقادات صادق باشند، آنگاه چنان که خدایش می خوانیم در واقع وجود دارد و قطعا قصد کرده است که ما او را بشناسیم.

چکیده منازعه بر سر ماهیت معرفت و تعیین شرایط لازم و کافى حالات مثبت معرفتى فاعل شناسا به دو گونه نظریه‏پردازى درون‏گرایانه و برون‏گرایانه انجامیده است . نظریه‏پردازان درون‏گرا بر درونى‏بودن شرایط لازم و نظریه‏پردازان برون‏گرا بر بیرونى‏بودن آن پاى مى‏فشارند . ابهام در مفهوم درونى وبیرونى و چگونگى ارزیابى اهمیت و جایگاه مؤلفه‏هاى درونى و بیرونى تحلیل معرفت قلب تپنده بحث درون‏گرایى و برون‏گرایى در دو دهه اخیر تاریخ معرفت‏شناسى معاصر است

این‌ مقاله‌ ابتدا به‌ تعریف‌ معرفت‌ از دیدگاه‌ معرفت‌شناسی‌ غربی‌ معاصر می‌پردازد و عناصر سه‌گانه‌ این‌ تعریف‌ یعنی‌ باور، صدق‌ و توجیه‌ را تبیین‌ و بررسی‌ می‌کند و ریشه‌های‌ این‌ تعریف‌ را در آثار افلاطون‌ جستجو می‌کند. در ادامه‌ به‌ بحرانی‌ که‌ با مثالهای‌ نقض‌ گتیه‌ برای‌ عنصر توجیه‌ ایجاد گردیده‌ و نیز تلاش‌ معرفت‌شناسان‌ معاصر برای‌ حل‌ آن‌ می‌پردازد. از سوی‌ دیگر، ضمن‌ تعریف‌ معرفت‌ براساس‌ دیدگاه‌ فیلسوفان‌ اسلامی‌ و تلاش‌ برای‌ یافتن‌ نقطة‌ تقاربی‌ میان‌ فلسفة‌ غرب‌ و فلسفة‌ اسلامی‌ در این‌ باب، نشان‌ می‌دهد که‌ مثال‌ نقض‌ گتیه‌ به‌ هیچ‌ روی، متوجه‌ تعریف‌ معرفت‌ در فلسفة‌ اسلامی‌ نیست‌ و براین‌ اساس‌ تنها معرفت‌شناسی‌ غربی‌ است‌ که‌ باید راهی‌ برای‌ خروج‌ از این‌ بحران‌ بیابد.

زمینه‌گرایی‌ معرفت‌شناختی‌ از راه‌حلهایی‌ است‌ که‌ برای‌ پیوند میان‌ باور و صدق‌ پیشنهاد شده‌ است. پیش‌ از این، مقاله‌ و یا نوشته‌ای‌ در این‌ باب‌ به‌ زبان‌ فارسی‌ یا وجود نداشته‌ و یا اشاره‌وار به‌ آن‌ پرداخته‌ شده‌ است. اینکه‌ آیا زمینه‌گرایی‌ می‌تواند خود را از اتهام‌ نسبیت‌ و حتی‌ شکاکیت‌ برهاند یا نه، مطلبی‌ قابل‌ تأمل‌ و توجه‌ است‌ که‌ این‌ مقاله‌ تا حدی‌ بدان‌ پرداخته‌ است، ولی‌ نیاز به‌ بحث‌ و بررسی‌ بیشتری‌ دارد.