منطق، فلسفه و کلام اسلامی

نمایش ۲٬۶۶۱ تا ۲٬۶۸۰ مورد از کل ۱۷٬۸۸۲ مورد.

۲۶۶۱.

حل معضل معقول ثانی فلسفی توسط صدرالمتألهین و ثمره آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید محمد موسوی بایگی مجتبی رحمانیان

منبع: آموزه های فلسفه اسلامی بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲۰

کلید واژه ها: اتصاف عروض معقول ثانی فلسفی معقول اول معقول ثانی منطقی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۷۰ تعداد دانلود : ۶۳۵

بحث از معقولات اولی و ثانوی، در ضمن مسائل پیرامون علم جا می گیرد، اما بین حکمای مسلمان بیشتر از جهت هستی شناسی مطرح شده است و آنان دغدغه تعیین نحوه تقرر این مفاهیم را داشتند. تقریباً همه حکما تا قبل از ملاصدرا تحقق خارجی این مفاهیم را محال دانسته، معتقد بودند هنگامی که یکی از این مفاهیم بر امری خارجی حمل می شود، در واقع بین یک امر ذهنی و خارجی ربطی برقرار شده است. ولی ملاصدرا بر این عقیده است که ربط میان امر ذهنی و خارجی محال است و طرفین ربط باید در ظرف تحقق ربط و اتصاف محقق باشند. اگر اتصاف در ذهن است، طرفین آن باید ذهنی باشند و اگر اتصاف در خارج است، طرفین آن باید در خارج باشند.

۲۶۶۲.

تحلیل چهره شناسی حضرت مهدی و نقد دیدگاه تعدد قائم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمد شهبازیان عزالدین رضانژاد مرضیه جولایی فروشانی

منبع: مشرق موعود سال یازدهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۴۳

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی مهدویت

تعداد بازدید : ۶۶۱ تعداد دانلود : ۴۳۸

۲۶۶۳.

نقش ژئوپلتیک غرف آسیا در نبردهای عصر ظهور؛ از منظر ادیان ابراهیمی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: امید وطن دوست محمدرضا برزویی

منبع: مشرق موعود سال یازدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴۴

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی مهدویت

تعداد بازدید : ۳۸۵ تعداد دانلود : ۴۴۳

۲۶۶۴.

پیوند شکاکیت و متافیزیک در فلسفه کانت و علامه طباطبایی

نویسنده: محمدرضا عبدالله نژاد علیرضا محمدزاده قبادلو

منبع: اندیشه علامه طباطبایی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۷ 445 - 72

کلید واژه ها: شکاکیت متافیزیک متعالی متافیزیک طبیعت علامه طباطبایی ایمانوئل کانت

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۵۱۷ تعداد دانلود : ۵۸۲

مقاله حاضر با تمرکز بر این سؤال که «آیا متافیزیک توان مقابله با چالش های شناختی را دارد یا نه؟»، به بحث تطبیقی درباره نحوه پیوند شکاکیت و متافیزیک در فلسفه کانت و علامه طباطبایی می پردازد. تفاوت شرایط تاریخی زمان کانت و علامه، تفاوت دیدگاه آن ها در باب متافیزیک و نیز تفاوت رویکرد فلسفی آن ها از جمله مواردی هستند که نوشته حاضر با تأکید بر آن ها سعی می کند به سؤال مذکور پاسخ دهد. گفتنی است که شرایط نامناسب علم، دین و اخلاق در زمان کانت و نیز علاقه وی به این سه حوزه، کانت را وادار نمود تا با تفکیک دو تلقی متفاوت از متافیزیک (یعنی متافیزیک طبیعت و متافیزیک متعالی)، و به تبع آن، با اتخاذ یک رویکرد متفاوت در فلسفه، به انتقاد از متافیزیک (متعالی) بپردازد و آن را در پاسخگویی به شکاکیت و چالش های آن ناتوان بداند. این در حالی است که شرایط تاریخی زمان علامه طباطبایی و تلقی خاص وی از متافیزیک (که ریشه در سنت فلسفه اسلامی دارد،) او را به طرح این ادعا کشانده است که متافیزیک نه تنها توان پاسخگویی به شکاکیت و چالش های موجود را دارد، بلکه همه علوم نیازمند متافیزیک هستند و در واقع، همه دانش های بشری بدون آن در معرض شکاکیت و تهدیدهای آن قرار دارند.

۲۶۶۵.

مقایسه نظرات ملاصدرا، علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی درباره عالم ذر

نویسنده: محسن حبیبی محمدحسن مشکی

منبع: اندیشه علامه طباطبایی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۷ 93 - 118

کلید واژه ها: عالم ذر میثاق ربوبیت عالم فطرت عالم عقول علم الهی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۵۱۵۸ تعداد دانلود : ۸۹۶

بحث عالم ذر از دیرباز تاکنون از جمله مباحث پرچالش میان مفسران قرآن کریم، متکلمان و فلاسفه مسلمان بوده است. ریشه این مسائل هم مربوط به آیه 172 از سوره اعراف و احادیث وارده پیرامون آن می باشد. ملاصدرا آن را متعلق به عالَم عقول یا علم الهی می داند و معتقد است این عالم که در آن خداوند از همه اولاد آدم اقرار به ربوبیت خود را گرفته، مربوط به عالمی به نام عالم عقول مفارق است. به نظر صدرا، در عالم ذر همین وجودات نفسانی عالم دنیا به صورت بسیط و دارای وحدت جمعی موجود هستند و حقیقت توحید به انسان فهمانده شده است، اما علامه طباطبایی می گوید این عالم همان نشئه ملکوتی انسان است که در عین اینکه جنبه ملکی دارد، اگر به وجود ملکوتی خود از راه دلش توجه کند، آن معارف کلی توحیدی را درک می کند. جوادی آملی با وجود آنکه در مبانی فلسفی معتقد به حکمت متعالیه صدرایی است و خودش هم شاگرد بارز علامه طباطبایی است، اما در این زمینه، اندکی از استادان خود فاصله می گیرد و می گوید این عالم همان فطرت و سرشت انسان است؛ یعنی عالم ذر و میثاق، همان عالم فطرت و شهود قلبی است. به نظر او، هرگاه انسان به ساختار درون خود رجوع کند، چون خدا او را با سرمایه توحیدی خلق فرموده است، می تواند آن حقایق کلی توحید ربوبی را درک کند. به نظر نویسندگان، سخن هر سه نفر از باب حمل شایع و مصداق به یک چیز برمی گردد وآن وجود نشئه ای به نام ذر، بدون تقدم زمانی و واجد تقدم رتبی و مکانی نسبت به عالم طبیعت است که در آن حقایق توحیدی بر انسان عزضه شده است، ولی آنچه که با ساختار کلام وحی و اشهاد انسان ها بر نفوس خویش سازگارتر می نماید، بیان علامه جوادی آملی است .

۲۶۶۶.

نحوه تعلق علم حضوری خداوند به موجودات مادی از نظر سهروردی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رضا قاسمیان مزار

منبع: آینه معرفت سال هفدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۵۳ 55 - 66

کلید واژه ها: علم حضوری علم خداوند اضافه اشراقیه سهروردی هویت نوری

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۹۸ تعداد دانلود : ۷۳

از نظر سهروردی،خداوند علت موجودات مادی بوده و همانند هر علت دیگر به معالیل خود علم دارد؛ علم گرچه ممکن است گاهی پیشینی و گاهی همراه معلول و یا بعد از آن(پسینی) باشد اما در کلمات سهروردی از علم قبل الایجاد سخنی به میان نیامده و تنها علم مع الفعل مورد بررسی قرار گرفته است؛بر اساس نظر او،مادیات در دو دسته(مادیات موجود و مادیات معدوم )تقسیم بندی شده اند که مادیات معدوم، از طریق وجود شان در بدنه فلک و مادیات موجود،خود به وجود مادیشان، به صورت حضوری، متعلق علم پروردگار بوده و دفتر علم خداوند محسوب می شوند اما این به آن معنا نیست که در ذاتِ موجودات مادی و غواسق اقتضای حضور وجود داشته و آنها همانند مجردات به حسب ذاتشان می تواند متعلق علم خداوند واقع شوند بلکه تعلق علم به آنها از آن جهت است که نور الانوار با اضائه خود، آنها را مستنیر،ظاهر و قابل ادراک می کند زیرا حقایق نوری و در راس آنها نورالانوار نه تنها خود، ظاهر و نورانی هستند بلکه دارای خاصیت اناره واضائه نیز بوده و موجب ظهور موجودات دیگر (جواهر غاسق) می شوند بنابراین سرِّ حضور را باید در هویت نوری نور الانوار جست.

۲۶۶۷.

تفاوت های اساسی در رویکرد استاد مطهری و علامه جعفری به مسئله معنای زندگی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدعلی اخگر علیرضا فارسی نژاد

منبع: آینه معرفت سال هفدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۵۳ 93 - 114

کلید واژه ها: معنای زندگی هدف زندگی مطهری جعفری

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۲۶۵ تعداد دانلود : ۱۱۹

معنای زندگی به عنوان مساله ای بسیار مهم، مورد توجه استاد مطهری و علامه جعفری قرار گرفته است. بررسی توصیفی- تحلیلی دیدگاه این دو متفکر مسلمان، مبین این حقیقت است که علی رغم وجود مشابهت های قابل توجه، تفاوت های اساسی در رویکرد آن ها نسبت به این مساله وجود دارد . این تفاوت ها در سه محور اصلی قابل صورت بندی است: 1- رویکرد کلامی و نقلی استاد مطهری به این مساله برخلاف رویکرد عقلی و فلسفی علامه جعفری به آن 2- نگرش غیراستقلالی و معنای زندگی و بدیهی انگاری آن در مقابل توجه جدی علامه جعفری به مقام پرسش معنای زندگی و تلاش برای استخراج پاسخ این مساله از درون تحلیل پرسش. این تفاوت های اساسی خود نشان دهنده ی دو گونه ی متفاوت بحث از معنای زندگی تحویل گرایانه ی استاد مطهری به مساله ی معنای زندگی در مقابل نگرش استقلالی و محوری علامه جعفری نسبت به این مساله 3- عدم توجه استاد مطهری به پرسش در ساحت اندیشه ی اسلامی- ایرانی است.

۲۶۶۸.

جایگاه روایات در تفسیر اطیب البیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: زینب وطنی حمیدرضا مستفید

منبع: آینه معرفت سال هفدهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۵۳ 115 - 149

کلید واژه ها: اطیب البیان روایات تفسیری حجیت اخبار در غیر احکام معصوم مصادیق معنای باطنی کلام

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۱۰۰ تعداد دانلود : ۷۴

اطیب البیان فی تفسیرالقرآن تفسیری شیعی وبه زبان فارسی است نوشته آیت الله سیدعبدالحسین طیب متوفی تیرماه سال1370( هشتم محرم 141ه ق).هرچندازنظرمؤلف،برخی اخبارتفسیری مفید یقین نیست ونیز حجیت اخبار آحاددرغیراحکام از نظروی معلوم نیست؛بااین حال درجای جای این تفسیرروایات وارده ازائمه معصومین علیهم السلام به گونه ای گسترده به چشم می خوردو مفسر ذیل بعضی آیات،شأن نزول و قصه های مربو ط به آن راذکر میکندواز بیان روایات نامعتبر پرهیز می نماید .وی در تفسیر آیات ظاهرالدلاله که شامل نصوص و ظواهر می باشند،به همان ظاهراکتفا میکندودربیان آیات غیرظاهر الدلاله وبرای دستیابی به بواطن آیات قران از بیانات خاندان نبوت و عصمت و طهارت بهره می برد وچنانچه درابتدای کتاب تفسیری خود ذکر می کند ،روایات وارده ازمعصومین رابه عنوان منبعی معتبر برای تفسیرخودقرارداده واز روایاتی که موافق باظاهرآیه هستند دربیان معنای واژگان یابیان مرادآیه ونیزدرتفسیروبخصوص طرح مباحث کلامی استنادمیکند.روایات تفسیری ظاهرأمتعارض باآیه ازنظرایشان شامل مصادیقی ازمفهوم آیه،حمل بر معنای باطنی (تأویل)، تقیید، تخصیص وتبیین آیه میباشند،بااین همه معتقدست که دربیشتر مواردروایات تفسیری ناظر به مصادیقی از مفهوم آیه می باشد و به روایات تفسیری به عنوان رافع ابهام ومبین متشابهات استناد می نماید و در مجموع آنچه از بررسی کتاب اطیب البیان به دست می آید اینست که مرحوم طیب را نمی توان در زمره مفسرین روایی محض محسوب نمود. برخورد مفسرباروایات ورویکردهای خاص وی نسبت به روایات تفسیری وروایات کلامی موضوع موردبحث وبررسی دراین مقاله می باشد.

۲۶۶۹.

عذاب جاویدان: عدالت و عشق الهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: غزاله حجتی

منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال نوزدهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۷۱)

کلید واژه ها: مطهری عدالت الهی آکویناس عشق الهی آنسلم آدامز عذاب جاویدان

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۹۹۸ تعداد دانلود : ۱۷۸۲

براساس آموزه هایِ دینیِ ادیان بزرگ توحیدی، خداوند در جهان دیگر و در روز داوری بر اعمال و نیات همگان داوری خواهد کرد و این داوری عادلانه است. او به هر عملی، حتی کوچک ترین آن ها، رسیدگی خواهد کرد و جزای همگان را خواهد داد و از جمله، برخی گناهکاران را به عذاب جاویدان محکوم خواهد کرد. در مورد این آموزة دینی دست کم دو اشکال مهم طرح شده است: 1. عذاب جاویدان با عدالت الهی ناسازگار است؛ 2. عذاب جاویدان با عشق الهی ناسازگار است. متفکرانی چون آنسلم و جاناتان ادواردز سعی کرده اند سازگاری عذاب جاویدان با عدالت خدا را نشان دهند و آکویناس هم بر سازگاری عذاب جاویدان و عشق الهی استدلال کرده است. در سنت اسلامی نیز تلاش هایی برای طرح بحث از امکان سازگاری عذاب جاویدان اخروی با عدل الهی شده است که از نمونه های برجسته و متأخر آن دیدگاه مرتضی مطهری در عدل الهیاست. در این مقاله، استدلال می کنم که گرچه همة این استدلال ها میزان قوت و ضعفشان یکسان نیست، همة آن ها در پاسخ اخلاقی موجه به اشکال های طرح شده، ناکام می مانند.

۲۶۷۰.

بدن اخروی از دیدگاه صدرالمتألهین و مقایسه آن با دیدگاه علامه طباطبایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید حسن بطحایی

منبع: حکمت صدرایی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۱۱)

کلید واژه ها: علامه طباطبایی صدرالمتألهین بدن اخروی بدن مثالی بدن دنیوی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۳۸۱ تعداد دانلود : ۷۳۴

کیفیت بدن اخروی از مباحث مهم معاد جسمانی است. پرسش این است که آیا بدن محشور در آخرت، عنصری یا مثالی است و یا به طور کلی با بدن دنیوی و مثالی تفاوت دارد؟ ملاصدرا بر اساس مبانی عقلی، از جمله اصالت وجود، تشکیک در وجود، تشخص وجود، حرکت جوهری و تجرد خیال، درصدد اثبات عینیت بدن اخروی و دنیوی برآمده است ولی آنچه موفق به اثبات آن شده است بدن اخروی به وجود ملکوتی مثالی است. علامه طباطبایی که خود پیرو حکمت متعالیه است، با استناد به برخی از دلایل وحیانی و مبانی عقلی، از جمله قاعده حکم الامثال، تلازم نفس و بدن، تبعیت جسد از نفس و اصیل بودن نفس در هویت آدمی، معتقد است آنچه در قیامت برای پاداش کیفر ضروری است همانندی در انسان بودن است که با وجود نفس محقق می شود و لازم نیست بدن اخروی در همه اجزا و صفات، عین بدن دنیوی باشد. از این رو بدن اخروی مثل بدن دنیوی است، اگرچه از نظر نفسانی، انسان محشور در قیامت عین انسان دنیوی است. پایبندی به مبانی حکمت متعالیه و استناد به دلایل نقلی از مشترکات این دو حکیم در تبیین بدن اخروی است ولی اعتماد بیشتر علامه به دلایل نقلی و حضور و تبعیت بدن از نفس در عالم آخرت، مطلبی است که دیدگاه علامه را از ملاصدرا متمایز می کند. در پژوهش حاضر این تمایز با توجه به آثار فلسفی و تفسیری این دوحکیم مورد تحلیل و نقد و ارزیابی قرار می گیرد.

۲۶۷۱.

دیدگاه دوانی دربارة علم حصولی و لوازم معرفت شناختی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمود آهسته عین الله خادمی

منبع: پژوهش های معرفت شناختی پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱۴

کلید واژه ها: علم حصولی صورت ملاصدرا دوانی معلوم ذهن و عین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۴۵۳ تعداد دانلود : ۴۱۷

مسئلة علم حصولی یکی از مسائل مهم و مورد توجه در فلسفة اسلامی به شمار می رود. فلاسفه و متکلمین در مورد علم و ماهیت آن نظرات متفاوتی ارائه نموده اند. ازجمله دیدگاه های بدیع در مسئلة علم، دیدگاه علامه دوانی است. علامه دوانی برخلاف جمهور حکما علم حصولی را از مقولة کیف نمی داند و معتقد است عقیدة کسانی که علم را کیف نفسانی شمرده اند، مستلزم تشبیه و تسامح در تعبیر است.این دیدگاه مورد انتقاد متأخرین بزرگی چون ملاصدرای شیرازی واقع شده است. نگارندگان با بررسی و تتبع در آثار مختلف محقق دوانی و پیگیری اندیشه او در آثار ملاصدرا، به تبیین دیدگاه علامه دوانی و لوازم معرفت شناختی آن پرداخته اند. مهم ترین لوازم عبارتند از: انکار دیدگاه اضافه، تحقق و ایجاب معدومات، مغالطه کاربرد عرفی به جای کاربرد حقیقی، ردّ دیدگاه اشباح محاکی، ارتباط مدرَک با محکی و مقوله بودن علم، ارجاع علم حصولی به حضوری.

۲۶۷۲.

روش شناسی حل مسئله انتظار بشر از دین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسین مطیع

منبع: اندیشه نوین دینی سال سیزدهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۴۸ 63-76

کلید واژه ها: دین انتظار بشر راهکار حل مسئله درون دینی برون دینی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۴۴۵ تعداد دانلود : ۲۷۱

یکی از مشکلات مبحث انتظار بشر از دین در کشور ما عدم تحریر محل نزاع و نپرداختن به راهکارهاست. از آنجا که شیوه و چگونگی یافتن پرسش مهم تر از پاسخ به آن است این مقاله می کوشد تا با نقد دو راهکاری که برای حل این مسئله (راهکار برون دینی و راهکار درون دینی) مطرح شده, خود راهکار سوم و جدیدی را پیشنهاد دهد. روش حل سوم مبتنی بر تقسیم انتظارات بشر به اولیه (برون دینی، پیشینی و گزارشگرانه) و ثانویه (درون دینی، پسینی. اصلاح گرانه) می باشد. به نظر نویسنده این راهکار کلیدی برای فیصله دادن به پاره ای از نزاع ها در این موضوع می باشد. در پایان با ارائه دو جدول به تفکیک دیدگاه های پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی در موضوع فوق بر حسب ملاک مذکور طبقه بندی می شود.

۲۶۷۳.

بررسی تطبیقی هستی شناسی و توجیه شرور در الهیات فلسفی یهود و اسلام (با تکیه بر آرای ابن میمون و نظریات انتقادی شهید مطهری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید محمدحسن صالح

منبع: اندیشه نوین دینی سال سیزدهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۵۰ 97-114

کلید واژه ها: شرور دلاله الحائرین ابن میمون مرتضی مطهری نظام احسن

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی

تعداد بازدید : ۵۳۳ تعداد دانلود : ۳۶۲

رابطه شرور و کاستی های عالم با عدالت خداوند از دیرباز مورد توجه متفکران ادیان ابراهیمی بوده است. در دو دین یهودیت و اسلام نیز فیلسوفان به فراخور بهره عقلانی و فلسفی خویش به هستی شناسی و توجیه شرور پرداخته اند. نگارنده در این مقاله با مراجعه مستقیم به آثار ابن میمون اندلسی و شهید مرتضی مطهری به مقایسه این دو سنت عقلانی در مسئله شرور پرداخته است. نتایج این تحقیق در بحث هستی شناسی شرور آنست که هم در یهودیت و هم اسلام، الهیات عقلی پایبند به اصول فلسفی بوده و شر را امری عدمی می داند. اما در مورد توجیه شرور تفاوت هایی به چشم می خورد که ناشی از تکون و سیر تاریخی الهیات در دو دین مذکور است به گونه ای که در الهیات عقلی یهود صحبتی از نظریه جبران و یا تعالی روحی انسان ها نیست، اما در اسلام به آنها اشاره شده است.

۲۶۷۴.

تحلیل تطبیقی ویژگی های تجربه و استقراء در فلسفه ابن سینا و پوپر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: قدرت الله قربانی

منبع: پژوهش های معرفت شناختی بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱۳

کلید واژه ها: تجربه ابطال پذیری استقراء قاعده اتفاقی اصل انتقال قیاس خفی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۶۷ تعداد دانلود : ۷۷۷

استقراء و تجربه از مسائل مهم فلسفه علم در جهان معاصر است که در فلسفه ابن سینا و پوپر همواره مورد توجه بوده است. ابن سینا با استناد به مواردی چون اخذ ذاتی، قاعده اتفاقی و قیاس خفی، تلاش نمود تا تجربه را از استقراء جدا کند و برای آن یقین و کلیت مشروط خاصی را لحاظ کند؛ ضمن اینکه تقسیم او از استقراء به تام و ناقص نیز اهمیت خاص خود را دارد. پوپر با نظر به مشکل عدم امکان استنباطات کلی در استقراء، تلاش نمود با طرح اصل انتقال و نشان دادن همسانی نگرش منطقی و روانشناسی گری، مشکل استقراء را حل کند و سپس با معرفی معیار ابطال پذیری، معیاری کلی و تجربی برای تأیید نظریات علمی ارائه دهد. شباهت دیدگاه ابن سینا و پوپر، مواجهه نقادانه با مسئله استقراء و تجربه و تلاش برای تبیین ابعاد معرفتی آنها در علم و زندگی عملی بشر است، اما درنهایت ضمن اینکه هر دو، روش علمی را در تجربه و استقراء محدود نمی کنند، پوپر درحالی تجربه را بعنوان یکی از معیارهای تفکیک علم از غیر علم می داند که برای تجربه هیچ مبنای محکمی درنظر نمی گیرد، ولی ابن سینا تأکید دارد که تجربه از بدیهیات اولیه است و بنابراین در شکل گیری مجموعه معرفت بشری نقش مهمی دارد. در نوشتار حاضر، با تبیین و تحلیل تطبیقی دیدگاه های ابن سینا و پوپر درباب تجربه و استقراء، تلاش می شود توانمندهای رویکرد ابن سینا نشان داده شود.

۲۶۷۵.

ناکامی تئوری های بازنمودگرایی مرتبه ی اوّل در تبیین خصیصه ی سوبژکتیو تجربه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی همازاده ابیانه

منبع: اندیشه دینی دوره هفدهم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۶۳

کلید واژه ها: پدیدارشناسی بازنمودگرایی خصیصه ی سوبژکتیو خودبازنمودگرایی مسأله ی دشوار

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۷۹۸ تعداد دانلود : ۸۳۸

این مقاله، کارآمدی تئوری های بازنمودگرایی مرتبه ی اوّل برای تبیین خصیصه ی سوبژکتیو تجربیات پدیداری را موردبررسی قرار می دهد. نویسنده پس از توضیحی کوتاه درباره ی بازنمودگرایی، به سراغ توضیح مسأله ی این مقاله می رود: تبیین خصیصه ی سوبژکتیو تجربیات که علاوه بر خصیصه ی کیفی، معضل دشوار فیزیکالیسم برای تقلیل پدیدارشناسی به حیث التفاتی است. نویسنده به تئوری های کارکردگرایانه ی شومیکر و خودبازنمودگرایانه ی کریگل برای تبیین خصیصه ی سوبژکتیو اشاره می کند و اشکالات وارد بر آن ها را شرح می دهد. سپس به داعیه ی سایر بزرگان بازنمودگرایی می پردازد که تأمین خصیصه ی سوبژکتیو را در قالب همان فرایند بازنمایی و بی نیاز از تئوری پردازی مجزا، در نظر می گیرند. وی با توضیح و بررسی فرایند بازنمایی، نتیجه می گیرد که فرایند مذکور، از عهده ی تبیین خصیصه ی سوبژکتیو تجربه برنمی آید و همان مسأله ی دشوار و شکاف تبیینی، عود می کند.

۲۶۷۶.

معناداری صفات ذاتی خداوند از منظر ابن سینا و شیخ احسائی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمود هدایت افزا حسن قنبری

منبع: حکمت سینوی (مشکوه النور) سال بیست و یکم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۵۷

کلید واژه ها: حقیقت محمدیه نفی تشبیه ترادف مفهومی صفات گزاره های الهیاتی کمالات ذات تنزیه ذات

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۱۸ تعداد دانلود : ۷۰۹

شاذترین نظریه در باب صفات ذاتی واجب تعالی، ایده «اتحاد مفهومی و مصداقی صفات با ذات» است که در آثار گونا گون ابن سینا و شیخ احسائی، بدان تصریح شده است. اینان بر پایه برخی مبادی نظری خاص، از جمله «اعم بودن مفهوم صفت از عرض» و «امتناع انتزاع مفاهیم متفاوت از بسیط حقیقی»، چنین دیدگاهی را اتخاذ کرده اند. اما از آن رو که هر ایده مستقل در باب اوصاف الهی، متضمن گونه ای خاص از معناداری است و نظریه «ترادف مفهومی صفات» نیز، بیش تر از حیث کارکرد معنایی، دچار چالش است؛ پژوهش پیش رو در پی تبیین و تحلیل وجه معناشناختی صفات ذاتی در پرتو ترادف مفهومی آن ها می کوشد، چه هر دو قائلِ نظریه مزبور، به کارکرد مفهومی صفات ذاتیِ مترادف در گزاره های الهیاتی توجه داشته اند. ابن سینا پس از پذیرش «وجود» به عنوان نخستین صفت واجب تعالی، فهم دقیق تر هر یک از صفات ذاتی را، منوط به لحاظ وجود خداوند با یک مفهوم «سلبی»، «اضافی» یا مرکب از آن دو دانسته است؛ اما احسائی به نحو دیگری، ثمرات معنایی صفات ذاتی را حول یک امر ایجابی و دو وجه سلبی بیان می دارد: نفی خلوّ ذات از کمالات، تنزیه ذات اقدس از مقابلات صفات و نفی تشبیه صفات الهی با صفات مخلوقات. البته او برای هر یک از کمالات ذاتی خداوند، صفات فعلیِ متناظر با آن قائل است و حقیقت محمدیه را حامل و جامع آن صفات فعلی می داند.

۲۶۷۷.

بازگشت علیت به تشأن، چالشها و پاسخها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: روح الله سوری محمدمهدی گرجیان

منبع: حکمت صدرایی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۰)

کلید واژه ها: صدرالمتالهین علیت تشأن وجودرابط وجودرابطی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۱۰۰ تعداد دانلود : ۷۲۳

وجود رابطی، «فی نفسه لغیره» است. جهت «فی نفسه» آن حاکی از ذات ویژه اش، و جهت «لغیره» آن نمودار تعلق و ربط این ذات به شیئی دیگر است. بنابراین او هویتی جدا از طرف ربط خود دارد که ربط، عارضِ هویت (ذات) اوست. اما وجود رابط، تنها «فی غیره» و فاقد «فی نفسه»گی است؛ یعنی تمام هویت او همان ربط و تعلقش به دیگری است. درنتیجه وجودی جدا از طرف ربط خود ندارد. معلول از دیدگاه صدرالمتالهین دارای وجود رابط، و فاقد تحققی مستقل است. برهان او در سه گام خلاصه می شود: 1) نفی عروض خارجی: براساس اصالت وجود، وجودِ معلول، معلول (نیازمند) است؛ یعنی گونه ی وجودی و هویت او چنین است. و این تمام هویت اوست. 2) نفی عروض تحلیلی: تصور حقیقت معلول (که چیزی جز ربط نیست)، مانع از لحاظ ذات (حتی در ذهن) برای اوست. 3) بازگشت علیت به تشأن: معلول فاقد حیث «فی نفسه» بوده، وجودی جدا از علت ندارد. بنابراین تمایز علت و معلول در امری غیر از وجود خارجی است. ملاصدرا این تمایز را «تشأن» می نامد. برخی پژوهش گران شبهاتی به گام دوم ایراد می کنند، که درخور توجه است. پاسخ بدین شبهات به تقریری نوین از برهان صدرا می انجامد، که دقیق تر از تقریرهای کنونی است. البته مدعای صدرالمتالهین از راه تحلیل هستی بخشی نیز قابل اثبات می باشد، که کم تر مورد توجه قرار گرفته است.

۲۶۷۸.

ملاصدرا؛ وحدت تشکیکی یا وحدت شخصی (گذار ملاصدرا از وحدت تشکیکی به وحدت شخصی وجود)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی منزه سحر کاوندی

منبع: حکمت صدرایی سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۰)

کلید واژه ها: وجود حکمت متعالیه ملاصدرا وحدت شخصی وجود وحدت تشکیکی وجود

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۴۹۸ تعداد دانلود : ۲۷۱۳

نوشتار حاضر درصدد است تا به تبیین فرآیند سیر و تحول وجود از وحدت تشکیکی به وحدت شخصی بپردازد؛ در این راستا ابتدا به بررسی وحدت تشکیکی وجود و مبانی آن در حکمت متعالیه و نیز وحدت شخصی وجود و تقریرهای مختلف آن پرداخته شده و سپس در مقام تحقیق و بررسی بیان می گردد که اولاً ملاصدرا به تفکیک آن دو قائل بوده و ثانیاً در نظام حکمی خویش از وحدت تشکیکی (دیدگاه ابتدایی) به وحدت شخصی (دیدگاه نهایی) گذر کرده است. صدرا برای اثبات این فرآیند، ابتدا علیّت و کثرت ماهوی را از ماهیت و سپس علیّت و کثرت وجودی را از وجودهای محدود نفی می کند تا بتواند در گام بعدی، مکانیزم چنین فرآیندی را تبیین کند؛ وی در این راستا بنابر تحلیل خاصی که از علیّت ارائه می دهد به دو برهان متوسل می شود: الف) برهان از راه ترقیق علیّت ب) برهان از راه عدم تناهی واجب الوجود؛ به عبارت دیگر وی با ارجاع معلول ها به شئون و بر اساس برهان از طریق معلول، مطلوب خود را اثبات کرده و از این طریق با مبرهن ساختن ادعای عرفان - وحدت شخصی وجود – موفق به نزدیک نمودن فلسفه به عرفان و در نتیجه تعالی حکمت می گردد.

۲۶۷۹.

پرسشگری خداوند در قرآن کریم (مطالعه موردی: سوره یس)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: شهریار نیازی طاهره گودرزی

منبع: آموزه های قرآنی بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲۵

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۷۰۲ تعداد دانلود : ۴۸۶۶

۲۶۸۰.

محدودیت گزینشی ساختار مجهول در برجسته سازی و پرکردن شکاف اطلاعاتی مفاهیم ذهنی قرآن کریم(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: الخاص ویسی فرنگیس عباس زاده

منبع: ذهن بهار ۱۳۹۶ شماره ۶۹

کلید واژه ها: سطح نحوی دلالت ضمنی لایه های معنایی محدودیت گزینشی راهبردهای معناشناختی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۵۹۹ تعداد دانلود : ۴۶۲

زبان بازتابی از خصوصیات فردی و اجتماعی است که تضمین کننده روند تکاملی انسان در همه دوران بوده است. زبان ابزاری است برای برقراری کنش متقابل اجتماعی که به گفتار و نوشتار جهت می دهد و فرهنگ نظامی بنیادی و خاص از انتظارات، کنش ها، هنجارها، آداب و رسوم با مبانی فکری-شناختی و ویژگی های رفتاری و عقیدتی است که هویت جامعه را شکل می بخشد. هدف از این پژوهش کاوش درباره نقش های زبانی و رمزگشایی از ساخت های زبانی است. در این پژوهش به روش توصیفی به بررسی ساختار مجهول به لحاظ ساختاری و معنایی پرداخته، روابط بین فرهنگی و نقش ترجمه به عنوان ابزار اصلی تعامل بررسی می کنیم. نتایج بررسی ها نشان می دهد، می توان از طریق ایدئولوژی های زبانی، گفتمان و ساختارهای زبانی را علی رغم تفاوت فرهنگی و ساختاری ژرف بین زبان مبدأ و مقصد درک کرد. در ترجمه توجه به جنبه های صوری، معنایی و سبکی بسیار حائز اهمیت است. تحلیل متن به علت انتزاعی تربودن مؤلفه معنایی، پیچیده تر از بقیه سطوح می باشد. هر سطح مسائل و مشکلات خاص خود را دارد و ابهام ها در هر سطح ممکن است ظاهر شوند. اگر در هر سطح با مسائل برخوردی معقول و آگاهانه صورت گیرد، از میزان ابهام در سطوح بعدی کاسته می شود؛ ازاین رو باید همواره این سطوح مختلف زبانی را مدّ نظر قرار داد.

درخت حوزه‌های تخصصی