درخت حوزه‌های تخصصی

غزالی‌ یکی‌ از شخصیتهای‌ مؤ‌ثر در فکر و فرهنگ‌ جهان‌ اسلام‌ است. در بزرگداشت‌ شخصیت‌ و آثار او همیشه‌ تلاش‌ شده؛ چنانکه‌ نقد و رد‌ عقاید و آرأ او هم‌ مدام‌ مورد توجه‌ عده‌ای‌ بوده‌ است. این‌ مقاله‌ بر آن‌ است‌ که‌ شخصیت‌ غزالی‌ و عقاید و افکار او را، نه‌ بروش‌ پیشینیان‌ که‌ غالباً‌ براساس‌ تعصب‌ مذهبی‌ و مجادلات‌ کلامی‌ بود، و حتی‌ نه‌ در ردیف‌ کار ابن‌ رشد و فلاسفة‌ دیگر؛ بلکه‌ براساس‌ معیارهای‌ عقلانی‌ و حقوقی، مورد ارزیابی‌ و نقد قرار دهد؛ تا بتوان‌ به‌ میزان‌ تأثیر مثبت‌ و منفی‌ وی، در ارج‌ و اعتبار انسان، اندیشه، دانش‌ و عدالت‌ پی‌ برد. هدف‌ مقاله‌ تبیین‌ عوامل‌ و عناصر مؤ‌ثر در انحطاط‌ فکری‌ و فرهنگی‌ مسلمانان‌ است. در برابر نیاز انسان‌ امروز به‌ معنویت‌ از طرفی‌ و مشکلات‌ مسیحیت‌ از طرف‌ دیگر، باید در شناخت‌ این‌ عوامل، بیش‌ از گذشته‌ حساس‌ و دقیق‌ باشیم. تا بتوانیم‌ فکر و فرهنگ‌ اسلامی‌ را به‌ جایگاه‌ شایسته‌اش‌ برسانیم. و نیز هدف‌ مقاله‌ کاستن‌ از سیطرة‌ شخصیتهاست‌ که‌ یکی‌ از موانع‌ رشد و نوآوری‌ جامعه‌ است. غزالی‌ در دو قلمرو (خردورزی‌ و دینداری)، براساس‌ تکیه‌ به‌ خردورزی‌ و مدارک‌ و اسناد واقعی، با توجه‌ به‌ عوامل‌ پیرامونیِ‌ زندگی‌ وی، بدور از هرگونه‌ تعصب‌ و تبعیت‌ از جو‌ موافق‌ و مخالف، و بیشتر براساس‌ اظهارات‌ صریح‌ خودش، ارزیابی‌ و نقد می‌گردد.

چکیده در باب وحدت و کثرت وجود، دیدگاه­ها و نظرات متفاوتی در فلسفه و عرفان اسلامی مطرح شده است. این نوشتار، در پی آن است که در یک بحث تطبیقی، این دو دیدگاه را به نحو مبسوط­تری تبیین کند. برای نیل به این مقصود و برای روشن­تر شدن موضوع بحث، مقاله حاضر ابتدا به طور اجمال اشاره­ای به دیدگاه منسوب به فلسفه مشاء در این موضوع دارد؛ سپس نظر حکمت متعالیه و پس از آن، دیدگاه عرفان اسلامی را بیان می­کند و بالاخره به مقایسه و ذکر نقاط اشتراک و افتراق این دو دیدگاه می­پردازد.

تکثر و تنوع ادیان مختلف امری بدیهی و حقیقی است که از زمان‏های گذشته مورد توجه بوده است. اما نکته‏ی مهمی که دوره‏ی جدید را با گذشته متمایز می‏کند، سؤال از اصل وجود تکثر ادیان نیست که «آیا ادیان متعددی در عالم تحقق دارند یا نه؟»، بلکه سؤال از ربط و نسبت ادیان متکثر با حقانیت و نجات آنهاست. آیا همه‏ی ادیان بر حق‏اند یا تنها یک دین حق (صادق) وجود دارد؟ آیا پیروان ادیان مختلف بر طریق نجات و رستگاری‏اند یا فقط پیروان یک دین اهل نجات‏اند؟ کثرت گرایی دینی نسبت به مفاهیم حقیقت دینی، نجات و مفاهیمی از این دست ملازمت دارد، که هر کدام از این ابعاد ناظر به مسأله‏ای از مسائل مندرج در تکثر ادیان است. هیک خود به این موضوع توجه دارد و لذا فرضیه‏ی کثرت گرایانه‏ی وی چند وجه دارد. از میان مسائل مختلف در باب کثرت دینی مهم‏ترین دغدغه‏ی هیک معطوف به آن دسته از مدعیات سنتی است که برای مرجعیت یگانه‏ی مسیحیت (مطلق گرایی) اقامه می‏شود. ادعای سنت گرایان این است که فقط دین مسیحیت طریق نجات را ارائه می‏دهد. بر همین اساس، آموزه‏ی «نجات» عمده‏ترین موضوع الهیاتی است که در پیدایش و بسط نظریات انحصارگرایانه، شمول گرایانه و کثرت گرایانه دخیل بوده است. براساس تفکر سنتی مسیحیت، نجات صرفا به وسیله‏ی اعتقاد به ربوبیت حضرت عیسی مسیح علیه‏السلام میسر است. اعتقاد درست شرط لازم نجات است این دیدگاه که انحصار گرایی نجات شناختی نامیده می‏شود بر آن است که نجات و رستگاری صرفا از طریق مسیحیت به دست می‏آید. شمول گرایان نیز معتقدند که مسیحیان و نیز کسانی که در عمل مسیحی‏اند - هر چند نام مسیحی ندارند - اهل نجات‏اند. اما هیک معنای جامع و کثرت گرایانه‏ای از مفهوم نجات عرضه می‏کند، که براساس آن، در همه‏ی ادیان می‏توان بهره‏ای از حقیقت و نجات پیدا کرد؛ بدین ترتیب همه‏ی ادیان جهان طرق نجاتی را برای پیروان خود فراهم می‏آورند. بنابراین در بررسی این موضوع باید به این امر توجه داشت که موضوع کثرت گرایی دینی در مسیحیت به عنوان یک نظریه‏ی نجات شناختی، ناشی از واکنشی است که نسبت به اعتقاد ویژه‏ی مسیحی درباره نجات و رستگاری مطرح شده است. در این مقاله، که هدف آن تحلیل و بررسی نظریه‏ی «کثرت گرایی دینی نجات شناختی» جان هیک است، پس از تبیین دیدگاه هیک و نقد و بررسی آن، دیدگاه استاد مطهری و استاد جعفری را در خصوص نجات‏مندی سایر ادیان تبیین می‏کنیم.

"این مقاله ابتدا به مفهوم و کاربرد لغوی و اصطلاحی «شیعه» و «تشیّع» اشاره کرده، به دنبال آن، به گزارش تعاریف گوناگون این واژه می‏پردازد. بررسی دیدگاه‏های متفاوت درباره چیستی، خاستگاه و مصادیق فرقه‏ای دو اصطلاح «رافضه» و «امامیه»، که به عنوان دو اصطلاح مشهور و گاهی مترادف با «شیعه» شناخته شده‏اند، از مباحث اصلی این مقاله است. "

مقاله حاضر به بررسی جایگاه دین در عصر مدرن می‌پردازد. بحث در این‌باره که آیا لازمه مدرنیسم و تجدّدطلبی و علم و پیشرفت و عقل‌گرایی آن است که دین از ساحت‌های زندگی بشر کنار گذاشته شود، از جمله مسائل مهم و مباحث سرنوشت‌ساز و چالش‌برانگیز بین اندیشمندان دینی و روشن‌فکران سکولار طی چند قرن گذشته بوده است. برخی از اندیشمندان سکولار چنین ادعایی مطرح کرده‌اند. بحث و فحص درباره صحّت این فرضیه و اینکه قایلان آن چه دلایلی بر ادعای خود اقامه کرده‌اند و آیا از نظر علمی و تاریخی، چنین ادعایی قابل اثبات است یا خیر، و اینکه چگونه می‌توان بطلان این ادعا را ثابت کرد، مسائلی هستند که این نوشتار سعی کرده است بدان‌ها بپردازد.

تفکیکیان معتقدند امامان معصوم?، و به تبع ایشان اصحابشان، از فلسفه و فلاسفه روی‌گردان بوده‌اند. این مقاله با بررسی دو روایتی که تفکیکیان آنها را نشانة مخالفت امامان? با فلسفه می‌دانند و همچنین ادله‌ای که تفکیکیان آنها را نشانة مخالفت اصحاب با فلسفه می‌شمرند نشان داده است که نه‌تنها ایشان با فلسفه مخالف نبوده‌اند بلکه شماری از اصحاب ضمن ابراز علاقه به فلسفه، و فراگیری آن، به سهم خود در تکامل این علم کوشیده‌اند.