درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخچه اطلاعات حوزه ای ست که در سال های اخیر توجه تاریخ دانان و متخصصان علم اطلاعات را به میزان قابل توجهی به خود معطوف ساخته است. هرچند که این حوزه هنوز مراحل آغازین خود را سپری می کند، اما همان گونه که در این نوشتار نشان داده شده است...

امروزه انسان ها در جامعه و عصری زندگی می کنند که رسیدن به اهداف و مقاصدشان در گرو تغییرات شگفت انگیزی است و در این مسیر ارتباطات نقش بسزایی در تحقق این اهداف ایفا می نماید. ارتباطات فرآیندی است آگاهانه یا ناآگاهانه از طریق پیام های کلامی یا غیرکلامی بیان می شود. البته، در هر حوزه، ظرایفی وجود دارد که تعیین جهت ارتباطات را مدیریت می کند. قرآن کریم در حوزة تبیین ارتباط غیرکلامی، به اهمیت خصائص ظاهری در روابط اجتماعی و بین فردی اشاره دارد. هم چنین، مواردی نظیر راه رفتن متواضعانه، لبخند و گشاده رویی، رعایت تن صدا و لحن کلام و... ذکر کرده است. زبان تَن و توجه به علائم آن مانند حالات چهره و وضعیت جسمانی و... بیش از پیش ما را به دقت در اعمال و رفتارهایمان تشویق می کند. این پژوهش درصدد است با روشی تحلیلی-توصیفی، به واکاوی نقش و جایگاه ارتباطات غیرکلامی در پرتو آموزه های دینی بپردازد.

مقالة حاضر، در بخش اول به تبیین رویکردهای نظری و ارائه­ی مدل­های تطبیقی عرصة تأثیر و تقابل کارکردی الگو در فضای ذهن و عین مخاطب، پرداخته و در بخش دوم به مطالعة موردی در مصداق عروسک باربی می­پردازد. در رویکرد نظری، در مقام تأثیر الگو بر مخاطب، به ابعاد مسئله در سه سطحِ مدلِ نظری، تقلیل تئوریک و تحلیل پرداخته می شود؛ در سطح اول تحلیل، کارکرد اساسی الگو، «همزادپنداری» در نظر گرفته شده است، که خود در سطح تحلیل دوم به سه کارکرد «مطلوب آرمانی»، «معیار خوب و بد» و نیز «سبک زندگی»، توسعه می­یابد. از منظر تفکیک حوزه­های عینیت و ذهنیت نیز، کارکرد شخصیت الگو بر مخاطب، در پنج سطح بینش، دانش، گرایش، روش و کنش، ذکر می گردد. پس از آن «مفهوم­شناسی متنی و فرهنگی» سه واژة متشابه «اسوه»، «اسطوره» و «قالب» با یک ماتریس تطبیقی و مقایسه ای برای تبیین تفاوت کارکردگرایانه رویکرد تولیدی و شخصیت سازی در نگاه اسلامی و غربی ارائه می گردد. در پایان با توجه به تأثیر متقابل ذهنیت و عینیت از دو منظر حرکت از بعد مادی به بعد ذهنی، و حرکت از بعد ذهنی به بعد مادی، تلاش می شود، حوزة الگوسازی، با مطالعة موردی عروسک باربی، در بستر کلان مفهومی تقابل الگویی تمدنی غرب با تمدن اسلامی، و به ویژه «اسلام هراسی» پس از حادثة یازده سپتامبر، شاهدی بر تعین و تشخص تحلیلی در حوزة الگوها ارائه شود.

امروزه حس مکان و هویت مکان از مهم ترین مسائل پیش روی معماری معاصر است. توجه به هویت بنا وعوامل کالبدی واجتماعی و سایر عوامل می تواند حس تعلق مکانی و همبستگی را به شهروندان القا کند و آن ها را به همکاری و مشارکت بیشتر در اجتماع تشویق کند. با گذشت سال ها، در ساخت بناهای جدید نقش هویت کمرنگ-تر شده و بناها و عناصر کالبدی تقلیدی و بی هویت به طور گسترده ای در حال افزایش می باشند. این در حالی است که سازه های سنتی، در ایجاد فضاهای باهویت موفق بوده و همچنان هویت و جذابیت خود را برای شهروندان حفظ کرده اند. بناهای امروزی از درک روح انسانی و تعلق اجتماعی به دور شده اند و به همین دلیل توجه به عوامل مؤثر در تعلق به مکان در طراحی جداره سازه های سنتی و تعمیم آن به بناهای امروزی یکی از ضرورت های مهم در عرصه طراحی مجتمع ها و محیط های مسکونی می باشد. در این مقاله پس از تبیین ابعاد حس تعلق به مکان، نقش عوامل مختلف به خصوص عوامل کالبدی-محیطی و اجتماعی و چگونگی تأثیر این عوامل بر حس تعلق به مکان و همچنین ابعاد و عوامل هویت بخش به جداره سازه های سنتی مورد تحلیل قرار گرفته تا بتوان با تأثیر گرفتن از معماری گذشته و سازه های سنتی در جهت پررنگ کردن هر چه بیشتر هویت و حس تعلق مکان در معماری امروز کشورمان گام برداشت. در این پژوهش از روش تحلیلی-توصیفی و برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای،اسنادی استفاده شده است.

وزارت آموزش و پرورش، به عنوان یکی از رسمی ترین سازمان های آموزشی در کشور عمل می کند. نقش این سازمان به عنوان مبدأ تحولات در جامعه پررنگ است. در دنیای رسانه ای شده امروز، این گروه به عنوان مرکز علم جامعه تحت تأثیر فعالیت های رسانه ای داخل و خارج از کشور قرار دارند. هدف این پژوهش بررسی ابعاد آموزش سواد رسانه ای و اطلاعاتی در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کشور، در راستای ارتقا سطح سواد رسانه ای و اطلاعاتی است. نتایج نشان می دهد این ابعاد شامل: 1)روش های آموزش، 2) سطوح آموزش، 3) تفکیک رسانه ها، 4) تعیین جامعه هدف، 5) محتوای آموزش، می شوند. در این پژوهش جامعه هدف، معلمان و مربیان سازمان آموزش و پرورش هستند. بر اساس یافته ها تعیین این ابعاد نقش مهمی در ارتقای سطح سواد رسانه ای و اطلاعاتی جامعه هدف دارد. جامعه آماری پژوهش حاضر خبرگان حوزه سواد رسانه ای بوده و داده ها براساس مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شدند تا آنجایی که اشباع نظری حاصل شود. روش پژوهش نیز تحلیل تم است.

امروزه پژوهشگران در انجام پژوهشهای خود از شیوه‌های گوناگونی بهره‌ می‌گیرند. این روشها را در کل می‌توان به دو زیر مجموعه روش‌شناسی کیفی و روش شناسی کمی تقسیم کرد. دراین مقاله تاکید ما بیشتر بر روش‌شناسی کیفی است.از آنجایی که دراین روش هرفرد به عنوان نمونه‌ای منحصر به فرد تلقی می‌شود، حجم نمونه نیز نسبت به روش کمی کمتر است. این نوع از پژوهش، به ژرفای اطلاعات توجه بیشتری دارد و به عبارتی ژرفانگر است نه پهنانگر و برای پژوهشگر زمینه‌ای فراهم می‌آورد که در جمع‌آوری اطلاعات نقش فعالی ایفا کند (ویمر و دومینیک، 1997:84). دراین مقاله، مصاحبه‌ها، به همان اندازه که در پژوهشهای رسانه‌ای برای یافتن داده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند - گاهی در تلفیق مشاهدات روزانه یا مشاهده مشارکتی - مورد تاکید قرار گرفته‌اند (هاموند، بریکسول و نیف اسچو 1995:238). روش‌شناسی کیفی به‌طور خاص در حوزه مطالعات قوم‌نگاری به کار می‌رود(جن سن و جان کوفسکی 1991:33).

این نوشتار با هدف بررسی ساختار و مضامین فرهنگى و اجتماعى صفحه های فیس بوک جوانان شهر تهران انجام گرفته است و این مسئله را بررسی می کند که در شبکة اجتماعى ( فیس بوک) مضامین فرهنگى و اجتماعى به چه شکلی نمایان شده است؟ بررسی حاضر از نوع توصیفی تحلیلی و روش انجام آن تحلیل محتواست که بر اساس نمونه گیری هدفمند30 نفر از کاربران ایرانی فیس بوک که بین سنین 15 تا 29 سال قرار داشتند برگزیده شدند. شیوة گردآوری اطلاعات، پرسش نامة معکوس بوده که پردازش آنها از طریق نرم افزار SPSS 21 صورت گرفته است. روایی این بررسی از نوع صوری و پایایی آن برحسب ضریب اسکات با مقدار 85 درصد مورد تأیید قرار گرفته است. یافته ها حاکی از آن است که در جامعة مورد بررسی، زنان بیشتر از مردان عضو فیس بوک بوده و بیشتر در سن 25 سال و از افراد تحصیلکرده هستند.

الیهو کاتز در نظریه استفاده و خشنودی می گوید رسانه ها بر اساس نیاز مخاطبان عمل کرده و در تلاش برای رفع نیاز مخاطب هستند و مخاطبان به دنبال محتوایی اند که بیشترین رضایت را فراهم کند. اما بر اساس نظر منتقدان این نظریه بیش از حد بر فرد و نیازهای فردی تأکید داشته و جایگاه رسانه ها را نادیده گرفته است . پس از آن بال روکیچ و دی فلور رویکرد " نظریه وابستگی " را ارائه کردند. بر اساس آن نظریه افراد وابستگیهای متفاوتی به رسانه ها دارند. هرچه وابستگی رسانه ای فرد به پیام بیشتر باشد احتمال تغییر نگرش بیشتر است. اما این نظریه با مطلق انگاشتن نقش رسانه ها و نادیده گرفتن ویژگی های فردی و ارتباطات میان فردی، رسانه ها را در انجام تغییرات نگرشی و رفتاری، توانای مطلق می داند. به همین جهت نمی توان از نظریه وابستگی مخاطبان نیز به عنوان رویکردی متعادل یاد کرد. از این رو رویکردی ارائه می شود که همزمان هم به قدرت واقعی اثرات رسانه بر مخاطب توجه داشته باشد و هم اینکه توانایی روابط میان فردی و حق انتخاب رسانه توسط مخاطب را در نظر گرفته باشد. نظریه وابستگی و خشنودی بیان می کند که پذیرش یک رسانه توسط مخاطب در دو مرحله صورت می پذیرد. همه افراد مجموعه ای از وابستگی هایی دارند که فرد، رسانه ای که نزدیکترین معیارها به وابستگی های او را دارد انتخاب می کند. حال اگر رسانه نیاز های مخاطب را براورده کرده و مخاطب احساس رضایتمندی و خشنودی از محتوای رسانه کند همچنان مخاطب آن رسانه باقی می ماند. با این شرایط به دلیل تطبیق وابستگی فرد به تفکرات صاحبان رسانه و رضایتمندی او از محتوای رسانه ، اعتماد کامل از سوی مخاطب به رسانه به وجود می آید و محتوای آن رسانه اثرات قوی و تاثیر گذاری در مخاطب خواهد داشت.

یک سازمان مطبوعاتی، به عنوان سازمان خدماتی به منظور افزایش درآمد و تصاحب بازار نشر، روش های مختلفی را برای رقابت با سایر رسانه ها اتخاذ می کند. این رقابت، ابعاد متعددی را در برمی گیرد که در زمینه های حفظ مخاطبان، جذب مخاطبان جدید، تولید مطالب اختصاصی، سبقت خبری، فروش بیشتر، جذب آگهی بیشتر و افزایش تیراژ مطرح می شود. در این پژوهش، به روش «پیمایش» دربارة چگونگی ایجاد فضای رقابتی در روزنامه های ایران تحقیق شده و دیدگاه مدیران بخش تحریریة پنج روزنامة مطرح کشور بررسی شده است. در این پژوهش مشخص شد که روش های روزنامه نگاری (تحقیقی و تشریحی)، امنیت شغلی، خصوصی سازی و مدیریت تخصصی در ایجاد فضای رقابتی مؤثر است.

افزایش تغییر و تحولات در حوزه خانواده یکی از چالش های اساسی خانواده در عصر کنونی است. پژوهش حاضر، به تبیین جامعه شناختی تغییرات جاری در خانواده های شهر تهران با تکیه بر گرایش زوجین به شبکه های اجتماعی مجازی بر اساس نظریه های گیدنز، هابرماس، برگر و لاکمن، کاستلز، والدهال و کلاپر، تامپسون، نای و نظریه کاشت گربنر پرداخت. در این مطالعه که به روش پیمایش انجام شد، با کمک رویکردهای نظری درباره خانواده و نیز پژوهش های موجود، ابعاد اصلی تغییرات خانواده در شهر تهران شناسایی و شاخص هایی برای سنجش آن پیشنهاد شد. تعداد 400 نفر نمونه به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و سهمیه ای از بین زوجین ساکن در منطقه یک شهر تهران (به تعداد 112986 نفر) انتخاب شدند. از طریق پرسشنامه هدایت شده، اطلاعات جمع آوری و با نرم افزار spss تحلیل شد. یافته های تحقیق نشان داد که تفاوت معناداری بین زوجین کاربر و غیرکاربر شبکه های اجتماعی مجازی از نظر سست شدن پیوندهای خویشاوندی، گرایش های انزواجویانه، عدم پایبندی به تعهدات زناشویی، سردی روابط، بی اعتمادی زناشویی وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون چند گانه و تحلیل مسیر، نشانه آن است که در مجموع 64% تغییرات جاری در خانواده های شهر تهران بستگی به استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی دارد.

"مقاله حاضر کنکاشی است پیرامون تاثیر پیشرفت وسایل ارتباط جمعی بر ابلاغ واشاعه ادیان مختلف . این تاثیر تا آنجا است که منجر به ایجاد ادیان شخصی نوظهور شده است . نگارنده در ابتدا نگاهی گذرا به تاریخچه و وضعیت رسانه ها و برنامه های دینی در امریکا ، اروپا، افریقاو آسیا دارد و سپس عملکرد رسانه ها را در کشورهای اسلامی به عنوان ابزار اشاعه فرهنگ اسلامی حفظ وافزایش مشروعیت دولت و جلوگیری از تبلیغ اعمال ضد دینی ارزیابی می کند . وی در ادامه به تعریف دین و رسانه به منزله دو نهاد نمادساز می پردازد که به درک و شناخت انسان از جهان پیرامون معنا می بخشند و متناسب با سه دوران فرهنگ شفاهی ،چاپی و الکترونیکی سه نوع رابطه را بین دین و رسانه تشخیص می دهد: 1- سلطه دین بررسانه ها 2- چالش بین دین و رسانه ها3- تاثیر عصر اطلاعات بر دین. در شرح هر دوره نیز امکاناتی را که وسیله ارتباطی مسلط آن زمان برای ترویج و اشاعه ادیان پدید آورده است بر می شمرد. سپس در شرح فرایند جهانی شدن دو مفهوم جهان نگری و جهانی شدن را از یکدیگر تفکیک می کند و اولی را به معنای تعمیق رابطه متقابل ملت ها و دومی را به مفهوم ملت ومرز بندی می داند و خاطر نشان می سازد که شکل دقیق جهانی شدن دین هنوز کاملا روشن نشده است. به نظر نویسنده شکلی از جهانی شدن دین اشاعه واستقرار نوع بومی یک مذهب در سایر نقاط جهان است که به ناچار برای پذیرفته شدن باید خود را با شرایط فرهنگی محیط میزبان تطبیق دهد . بنابراین اشکال مختلفی از یک مذهب در گوشه و کنار جهان پدید می آید. نویسنده در این مورد از فرق مذهبی جدید ژاپنیو امریکایی شاهد مثال می آورد.در بخش بعدی تغییر تعالیم شعائر و رسوم مذهبی را مورد بحث قرار می دهد و یکی از مهم ترین تاثیرات عصر جدید ارتباطات را در حوزه دین آسان سازی دستیابی به اطلاعات و آموزه های تخصصی ادیان می داند که هر فرد عادی را قادر به خروج از التزام به یک سنت واحد مذهبی و خلق جنبش های مذهبی جدید می کند ، یعنی عصر اطلاعات منجر به محو فاصله میان متخصصان مذهبی و طرفداران غیر متخصص دین شده است . "

این پژوهش با رویکرد تحلیلى به بررسى چیستى رسانه از حیث ابزار و یا بسته فرهنگى بودن و نیز بازنمایى و یا عدم بازنمایى و انعکاس واقعیات اجتماعى مى پردازد. پذیرش هریک از این رویکردها، مبتنى بر طرز تلقّى و نوع نگرش به هستى است. هرچند در دنیاى ارتباطات پیچیده امروزى، ما به شدت در معرض رسانه ها قرار گرفته ایم، اما این گونه نیست که تابع محض آنها باشیم. رسانه ابزار صرف و یا بستر فرهنگى نیست، بلکه داراى ظرفیت ها، اقتضائات، امکانات و محدودیت هایى است. از این رو، مى توان با شناخت ماهیت رسانه، و نیز دین و آموزه هاى دینى و امکان ترویج آن در رسانه، از حداکثر ظرفیت رسانه براى انتشار پیام دین بهره گرفت.

بشر از دیرباز برای برقراری ارتباط با همنوع خود، شکلها و علامتهایی را برروی دیواره غارها و سنگها به وجود می‌آورد. بعدها که خط اختراع شد و نگارش پدید آمد، دیوارنویسی و کنده کاری بر روی سنگ مطرح شد. با اختراع پاپیروس، کاغذ و ماشین چاپ، بتدریج بستر نگارش کوچکتر، سبکتر و قابل حمل‌ونقل گشت و اکنون مدت مدیدی است که انواع مختلفی از کاغذهای چاپ شده در قالب کتاب، مجله، روزنامه و... مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد. اما فن‌آوری پیشرفته ارتباطات، شرایط کاملا جدیدی را در عرصه نگارش و توضیح پیامهای نوشتاری پدید آورده است. امروزه با استفاده از خدمات متنوع اینترنت، می‌توان پیام مکتوب را در پهنه‌ای به وسعت جهان، با قابلیتهایی متنوع و جدید و با کیفیت و سرعتی به مراتب بالاتر از آنچه تاکنون وجود داشته است، تهیه و تولید و توزیع کرد. صحبت از روزنامه‌نگاری الکترونیک است.روزنامه‌نگاری الکترونیک یعنی انتشار اطلاعات در دوره‌های زمانی مشخص، در قالب صفحات وب برروی یک شبکه اطلاع‌رسانی داخلی (اینترانت) یا اینترنت.

پس از دهة 1960 شاهد مطرح شدن فهرست های مختلف و متنوع ارزش های خبری در ارتباطات هستیم. در این مقاله، پس از بررسی تحلیلی-مقایسه ایِ فهرست های گوناگون ارزش های خبری در پنج دهة اخیر، فهرست منتخب و پیشنهادی نگارندگان که سعی شده، جامع فهرست های پیشین باشد، جهت تحلیل های پسینی ارائه می گردد. پس از آن نشان می دهیم، که مسألة ارزش های خبری در رسانه ها (فضای عملی ارتباطات) و علوم ارتباطات (فضای علمی ارتباطات) مبتنی بر نظریة استفاده و خشنودی در حوزة نظریه های مخاطب شناسی می باشد؛ سپس به تبیین بنیان های فلسفیِ نظریة «استفاده و خشنودی» پرداخته و در این راستا، نگاه انسان محورانه (اومانیسم) و سرمایه سالارانه (کاپیتالیسم) به عنوان دو بنیان نظری حاکم بر نظریة استفاده و خشنودی، مطرح می شود. در پایان با توجه به مطالعة موردی تأثیر جهان بینی های غالب مدرنیسم بر نظریة استفاده و خشنودی، بر ضرورت داشتن نگاه انتقادی در مواجهه با علوم ارتباطات در تولید علوم ارتباطات اسلامی و اخذ رویکرد محتاطانه و گزینشی در بهره گیری از الگوهای عملیاتی علوم ارتباطات همچون ارزش های خبری در جامعة اسلامی تأکید می ورزیم.