درخت حوزه‌های تخصصی

پژوهش عملی مشارکتی عموما در جهت ایجاد تغییرات اجتماعی حرکت می کند و با ویژگی هایی مانند تمرکز بر روی افرادی که تحت تأثیر موضوع پژوهش قرار دارند و مشارکت دادن آنها در فرایند پژوهش، تأکید بر دانش تعاملی و مبتنی بر آموزش دوطرفه پژوهشگر و مردم که نتیجه عملی به دنبال داشته باشد و برای عموم مردم قابل فهم باشد، جلوگیری از ایجاد رابطه مبتنی بر اعمال قدرت و سلطه میان پژوهشگر و مردم عادی، توانمندسازی افراد و انتخاب موضوع از مسئله های عینی جامعه شناخته می شود. پژوهش عملی مشارکتی در راستای ایجاد پیوند میان نظریه و عمل و با نگرش رهایی بخش، ارزش ها را خارج از چارچوب علم نمی داند و مطالعه ای را سودمند می انگارد که به ارزش های اجتماعی به اندازه واقعیت های عینی اهمیت دهد. این مقاله با ارجاع به پژوهش های انجام شده، به معرفیِ تفصیلی این روش، بنیان های نظری، نقاط قوت و ضعف و راهبردهای عملیِ آن پرداخته و همگراییِ بنیادین آن با پژوهش جامعه شناسی مردم مدار را به بحث گذاشته است.

شادکامی یکی از مهم ترین هیجان های مثبت و احساسات خوشایند است که سلامت جسمی و روانی اعضای جامعه را متأثر می سازد. این مقاله ضمن توصیف شادکامی، عوامل مؤثر بر آن را مورد بررسی قرار می دهد. در این راستا، با رویکردی جامعه شناختی، رابطة سرمایه اجتماعی به عنوان مفهومی (سازه ای) چند بعدی با شادکامی مورد بررسی قرار می گیرد. این تحقیق از نوع پیمایشی است که در آن با استفاده از شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای با 384 نفر از افراد بالای هجده سال، ساکن در مناطق مسکونی شهر کرمان مصاحبه شده است که از بین آنها، اطلاعات 376 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته ها نشان می دهد که متغیرهای شبکه اجتماعی قوی، شبکه های مشارکت مدنی (عضویت انجمنی)، حمایت اجتماعی، اعتماد نهادی و احساس تعلق (دلبستگی اجتماعی)، اثرات معنی داری بر شادکامی دارند. در مجموع نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد که اشکال سرمایه اجتماعی (ساختاری و شناختی) 38 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می کنند.

جهانی شدن فرآیند پیچیده ای است که یکی از شاخص های دهه های پایانی قرن بیستم و مهم ترین چالش قرن بیست و یکم به شمار می آید. تأثیرات این پدیده بسیار وسیع و گسترده است به صورتی که تمامی ابعاد زندگی جوامع انسانی را در عرصه های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تحت تأثیر قرار داده است. این پژوهش تلاش دارد تا ضمن بیان تاریخچه جهانی شدن و مفهوم سازی آن با بررسی بینش و نگرش دانشجویان کرد دانشگاه گیلان نسبت به موسیقی کردی، به تحلیل نسبت جهانی شدن با پدیده قومیت بپردازد. بر اساس یافته های این پژوهش، جهانی شدن، با فروریزی مرزهای مکانی، زمانی، سیاسی و جغرافیایی امکان دسترسی افراد به منابع متعدد معنا را فراهم می سازد و زمینه بروز و شنیده شدن صداهای مختلف، از جمله صداهای حاشیه ای را فراهم می کند و از این رو منجر به بازاندیشی در هویت های قومی و بازسازی آنها خواهد شد.

ترس از جرم و پیامدهای روانی و اجتماعی آن در میان زنان به نوعی نگرانی عام در سطح جوامع فعلی دنیا تبدیل و سبب شده تا صاحب نظران و محققان در حوزه های مختلف، در ایران و سایر کشورها، به ریشه یابی و تحلیل مسئله در عرصه های مختلف حیات اجتماعی بپردازند. تحقیقات نشان می دهد، با وجود اینکه زنان کمتر قربانی جرایم مختلف می گردند، ترس بیشتری را به لحاظ ذهنی تجربه می کنند و در حیات اجتماعی خود احساس ناامنی بیشتری در مقایسه با مردان دارند. نظر به واقعیت حضور اجتماعی زنان و اهمیت مقولة تأمین امنیت آنان در وجوه عینی و ذهنی بررسی تجربی ترس از جرم و رفتارهای غیرمدنی به عنوان شاخص اصلی فقدان/ضعف امنیت اجتماعی ـ روانی و تهدید حقوق شهری و شهروندی زنان در عرصه های عمومی، ضرورت دارد و ارزیابی شرایط محیطی و عوامل خطرزای فرهنگی ـ اجتماعی که حضور مطلوب زنان در اجتماع عمومی را دچار آسیب و اختلال می سازد حائز اهمیت است. مقالة حاضر، که بر اساس یافته های پژوهشی کیفی دربارة چیستی و چگونگی شکل گیری ترس از جرم و رفتارهای غیرمدنی در فضاهای عمومی در میان زنان شهر تهران تدوین شده است، منشأ اصلی مسئلة هراس زنان از جرم و سوءرفتارهای مدنی را از منظری جامعه شناختی مورد بررسی قرار داده است. این تحقیق با روش کیفی و ابزار مصاحبه عمیق صورت گرفته است. جامعة آماری شامل زنان 18ـ 55 ساله ساکن تهران است که از میان آن ها نمونه ای در دسترس به حجم 40 نفر انتخاب شدند. نتایج مصاحبه های عمیق نشان می دهد که ترس زنان از جرم و رفتارهای غیرمدنی به ویژه ریشه در جنسیت اجتماعی و جریان های جامعه پذیری جنسیتی در بستر تاریخی ـ فرهنگی خاص جامعة ما دارد که هویت جنسی زنان را در نگاه عموم برجسته و بر هویت انسانی و مدنی آنان مسلط ساخته است و از طریق نوعی تقلیل هویتی، موجب آسیب و آزاردید گی عینی، نگرانی و هراس از حضور در فضاهای عمومی شده است.

گونه های مختلف موسیقی زیرزمینی از جمله مسائل مهم عرصه فرهنگ جوانان کشور در سال های اخیر بوده است. شناخت انتقادی این گونه های موسیقی، به مواجهه مناسب تر با این پدیده اجتماعی - فرهنگی کمک خواهد کرد. از این رو، این پژوهش به دنبال مطالعه گونه موسیقی رپ ایرانی - فارسی با تأکید بر مسئله مردانگی است. بدین منظور موسیقی رپ فارسی در سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ تحلیل شده است. روش اصلی مورد استفاده در این پژوهش، نظریه زمینه محور[1] ساختارگرا است. از این رو، به جای استفاده از نظریه های موجود به عنوان چهارچوب نظری، پژوهشگران در پی تولید نظریه خودبنیاد و بومی از دل داده های میدانی بوده اند. بدین منظور با استفاده از شیوه نمونه گیری نظری، داده های لازم از منابع مختلف گردآوری شده اند. در گردآوری داده ها از تکنیک های متعددی مانند مصاحبه، مشاهده، مشاهده آنلاین و گردآوری اسناد و متون استفاده شده است. پس از این مرحله، همه داده ها با استفاده از دستورالعمل های کدگذاری سه گانه باز، محوری و انتخابی کدگذاری شده اند. در نهایت، از دل داده ها ۶۲ مفهوم و ۱۶ مقوله استخراج شده و شکل های متکثر مردانگی در موسیقی رپ ایرانی - فارسی به عنوان مقوله مرکزی مشخص شده اند. پس از آن، با استفاده از مدل پارادایمی، نظریه خودبنیادِ برآمده از دل داده ها به صورت داستان و مدل تصویری ارائه شده است. در پایان نیز با پاسخ گویی به سؤالات هفت گانه استراس و کوربین درباره تجربه در مطالعه، پژوهش مورد ارزیابی قرار گرفته است

مقاله حاضر سعی می کند تا سازوکار تولید فضای اجتماعی در شهر کهن کرمانشاه را روشن سازد. از این روی نظریه ”تولید فضا“ هانری لوفبور را به عنوان چارچوب نظری انتخاب و داده ها را براساس فنون بررسی اسناد و مشاهده جمع آوری و تحلیل می کند. در شیوه تولید پیشاسرمایه داری قرن نوزدهم میلادی حیات شهری وابسته به مازاد اقتصادی روستا است و این مازاد به اندازه ای نیست که امکان جابه جایی جمعیت و تغییر فضا را ممکن سازد. شکل گیری فضای اجتماعی این شهر متاثر از سه گانه لوفبور به شرح زیر است: الف) بازنمایی فضایِ شهر کهن مبتنی بر کیهان شناسی سلسله مراتبی اسلامی است که در راس آن پروردگار عالم قرار دارد. نمود بیرونی این امر کالبد فیزیکی شهر اسلامی است که در آن مسجد جامع به عنوان مرکز تلقی می شد. ب) فضای بازنمایی یا فضای زیسته در سه حیطه قابل بررسی است: 1 تمایز میان مسلمانان و غیرمسلمانان که خود را به صورت فاصله فیزیکی و فاصله اجتماعی نشان می داد. 2 تفکیک جنسی و یا ”محرمیت“ که از طریق معماری سنتی و کالبد محله ها اعمال و سبب شکل گیری فضاهای عمومی و خصوصی می شد. 3 تمرکززدایی از شهر و استقلال محله ها که هم از طریق معماری و هم به کمک فتیان و پهلوانان حفظ می گردید. ج) عمل فضایی درون شهر که در شبکه ها، معابر، بازار، مساجد و تکایا و عمل فضایی بیرون شهر که در قهوه خانه ها، گورستان ها، مکان های مقدس و فضایِ باز خارج از شهر صورت می گرفت.

سبک زندگی یکی از مفاهیم مهم در علوم اجتماعی و عاملی برای تعریف ارزش­ها، نگرش­ها و هویت اجتماعی افراد است. هدف این مطالعه بررسی سبک زندگی در بین دانشجویان دانشگاه جامع علمی-کاربردی زندان تبریز و عوامل مرتبط با آن است. روش تحقیق مورد استفاده این پژوهش، پیمایشی از شیوه تحقیق همبستگی است. جامعه آماری این طرح، دانشجویان دانشگاه جامع علمی-کاربردی زندان تبریز است که تعداد کل این دانشجویان 373 نفر که از این تعداد 190 نفر به روش نمونه­گیری تصادفی به عنوان نمونه نهایی انتخاب شده­اند. نتیجه نشان­دهنده وجود رابطه معنی­دار بین متغیرهای سرمایه فرهنگی، سرمایه اقتصادی، دینداری و محرومیت نسبی به عنوان متغیرهای مستقل و سبک زندگی به عنوان متغیر وابسته تحقیق است. همچنین نتیجه حاصل از تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان می­دهد که 68/0 درصد از تغییرات متغیر وابسته، توسط متغیرهای مستقل پژوهش تبیین می­شود.

«سبک زندگی» از اصطلاحات نسبتاً جدید علمی است که با رویکردهای گوناگونی تعریف شده است. به نظر می رسد، بهترین و جامع ترین آنها، رویکرد دین شناسانه است. بر اساس این رویکرد سبک زندگی، مجموعه ای از رفتارهای سازمان یافته است که متأثر از باورها و ارزش های پذیرفته شده، و همچنین متناسب با امیال و خواسته های فردی و شرایط اجتماعی، وجهة غالب رفتاری یک فرد یا گروهی از افراد شده اند. سبک زندگی جنبة بیانگرانه و نمادین دارد. نمود خارجی هویت باطنی و ابعاد ناپیدای هویت فردی و جمعی است. بر این اساس، می توان از سبک زندگی به عنوان شاخصی برای سنجش کیفیت ایمان افراد و جوامع استفاده کرد. این حقیقت در آیات و روایات فراوانی مورد تأکید قرار گرفته است. ناهماهنگی میان ایمان و سبک زندگی افراد و یا تفاوت سبک های زندگی علی رغم وحدت باورها و ارزش ها، علل و عوامل مختلفی دارد: ذومراتب بودن ایمان، تنوع غرایز و امیال و تأثیرگذاری آنها در گزینش های افراد، تأثیرپذیری سبک زندگی از شرایط اقلیمی و اجتماعی و یا فقدان نهادهای اجتماعی متناسب با باورها و ارزش ها، بخشی از این عوامل اند.

اهمیت مطالعه اجتماعی ورزش مدرن را می توان از دو منظر به هم پیوسته مورد بررسی قرار داد: نخست نیاز ورزش به علوم اجتماعی و دیگری نیاز علوم اجتماعی به ورزش. علوم اجتماعی ایران غالبا با نگاه آسیب شناسانه و تأکید بر اوباشی گری و خشونت (مخصوصا در مسابقه های فوتبال) به ورزش پرداخته و به ندرت با آن به عنوان یک موضوع مطالعه مهم برخورد کرده است. انسان شناسی ورزش ایران از یک طرف تحت تأثیر این رویکرد به ورزش قرار دارد و از طرف دیگر متأثر از تأخیر جهانی رشته انسان شناسی نسبت به پژوهش بر روی ورزش مدرن است. این مقاله به بازخوانی منابع ایرانی مطالعه اجتماعی ورزش می پردازد، داده های تحقیق به روش کتابخانه ای تهیه شده اند. بررسی نشان می دهد انسان شناسی در ایران تا کنون توجهی به مطالعه ورزش مدرن نداشته است، البته متونی درباره بازی های محلی و ورزش های سنتی ایران تدوین شده است. مسئله هایی همچون تغییرات فرهنگی، جهان محلی شدن و مسئله هویت بیش از هر چیز میدان ورزش را مستعد مطالعه اجتماعی و انسان شناختی می کند؛ تمرکز بر این موضوعات، ورزش را به میدان مناسبی برای شناخت انسان، فرهنگ و جامعه تبدیل خواهد کرد و منجر به خروج از انحصار نگاه آسیب شناسانه می شود، تحقیق اجتماعی در میدان ورزش به بهبود و حل مسائل فرهنگی و اجتماعی ورزش (منظر نخست) و پویایی و غنای علوم اجتماعی (منظر دوم) کمک خواهد کرد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه احساس امنیت در چهار بعد (احساس امنیت اقتصادی، احساس امنیت سیاسی، احساس امنیت قضایی و احساس امنیت عمومی) و اعتماد اجتماعی در سه بعد (اعتماد بنیادین، اعتماد بین فردی و اعتماد تعمیم یافته) در میان ساکنان شهر کرمانشاه به انجام رسید. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از انواع تحقیقات توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری شهروندان بالای 18 سال شهر کرمانشاه بود که با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای 390 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از روش پیمایشی و پرسشنامه های استاندارد و محقق ساخته استفاده شده است که پایایی آن با آلفای کرونباخ تأیید گردید. نتایج به دست آمده گویای آن است که بین ابعاد مختلف احساس امنیت و ابعاد اعتماد اجتماعی همبستگی مستقیم وجود دارد که در این میان احساس امنیت اقتصادی با مقدار 542/0 بیشترین همبستگی را با اعتماد بین فردی نشان داد. دیاگرام تحلیل مسیر نیز تأثیر مستقیم همه متغیرهای وارد شده را بر اعتماد اجتماعی نشان داد که در این میان احساس امنیت اقتصادی با مقدار 211/0 بیشترین تأثیر مستقیم را بر اعتماد اجتماعی داشت.

در منطقه کشکسرای شهرستان مرند در استان آذربایجان شرقی تا دو دهه پیش، تدفین مردگان به شیوه منحصر به فردی بنام تدفین ”امانتی“ انجام می شد. محققان این مقاله با تکیه بر مشاهده مشارکتی و گفتگو با عاملان مناسک ”امانت“ داده های مربوط را جمع آوری کرده اند. در مناسک امانت، مرده به طور موقتی در اتاقکی در قبرستان قرار می گیرد و چندین سال مورد مراقبت است. سپس در فصل پاییز، استخوان های باقی مانده برای تدفین دایم توسط نزدیکان مرده به شهرهای مقدسی چون مشهد و قم برده می شوند. ما تلاش کرده ایم تا با روش رویکردی مردم نگارانه و با الهام از پنداره های مفهومی شاخه انسان شناسی مرگ این مناسک تحلیل کنیم. تأملات انسان شناختی ما از دوگانه کالبدی قبر امانتی / قبر دائم، دوگانه های اجتماعی و مفهومی زیر را می سازد: 1 گذار اولیه / گذار ثانویه، 2 مکان و عامل اجتماعی / مکان، زمان و عامل قدسی، 3 آشوب مرگ / آرامش سفر. بدین ترتیب، مناسک امانت روایتی از معنای مرگ و حیات کشکسرایی ها برای ما است. این معنا مبتنی بر دگرگونی های فضایی زمانی هستند و تأثیرات ذهنی و حسی را نشان می دهند.