درخت حوزه‌های تخصصی

"هدف از این نوشتار مقایسه کار ارزشیابى در مدیریت اسلامى و مدیریت متداول است.به منظور نیل به این هدف، دو پرسش پژوهشى مطرح مى‏گردد: پرسش اول-آیا در اسلام ارزشیابى وجود دارد یا خیر؟ پرسش دوم-تفاوت ارزشیابى در اسلام و ارزشیابى در مدیریت متداول چیست؟ فرضیه اول-با استناد به دلایل مختلف، ارزشیابى در اسلام بطور جدى مطرح است. فرضیه دوم-ارزشیابى در اسلام با ارزشیابى متداول تفاوتى آشکار دارد؛از جمله توجه به حس فاعلى به جاى توجه به حسن فعل. نوع این تحقیق(بنیادى-کتابخانه‏اى)و روش آن(نظرى-تحلیلى)مى‏باشد. ابتدا به منظور تأیید فرضیه اوّل به پنج دلیل زیر استناد مى‏شود: دلیل اول:بر اساس اصول فطرى و تکوینى انسان با توجه به داشتن هدف، عقل، وجدان و فطرت الهى و وجود رقیب و عتید، دو فرشته‏اى که در سمت راست و چپ انسان مراقب اعمال آدمى است، بطور دقیق اعمال را مى‏نویسند؛بنابراین انسان کارهاى خود را ارزیابى مى‏کند و به سوى خیر و کمال گام برمى‏دارد. دلیل دوم:با توجه به اصل اعتقادى معاد که روز حسابرسى است و با در نظر گرفتن امر به معروف و نهى از منکر که از فروغ دین اسلام است.ارزشیابى عنصر جدایى‏ناپذیر از شریعت اسلام است. دلیل سوم:با توجه به اصل امتحان و آزمایش که سنت الهى و عامل تکامل انسان است، بندگان بدون استثنا در معرض آزمایش و امتحان الهى قرار دارند و اصولا فلسفه مرگ و زندگى، امتحان و آزمایش است. دلیل چهارم:توجه به آیات متعدد قرآن کریم و احادیث فراوان در مورد امتحان، بلا، قتنه، میزان و محاسبه که با صراحت، وجود امتحان و آزمایش اعلام گردیده است. دلیل پنجم:توجه به پیامهایى که در نهج‏البلاغه، در قالب خطبه‏ها، نامه‏ها و حکمت‏ها در مورد ارزیابى و نظارت در مدیریت اسلامى آمده است. سپس، براى تأیید فرضیه دوم، ابتدا مفاهیم مختلف ارزشیابى، اهداف و ملاکهاى ارزشیابى و شیوه‏هاى آن در مدیریت متداول و اسلامى مقایسه و تفاوت آن بیان شده است.در پایان، تفاوت ارزشیابى در اسلام و ارزشیابى متداول، از نظر حسن فعل و حسن فاعل و تفاوت مفهوم علم و شناخت، هدفهاى رفتارى و هدفهاى غایى و محدودیتهایى که در ارزشیابى متداول از نظر(زمانى- مکانى)و تبعیت از مصالح سیاسى، اقتصادى و اجتماعى وجود دارد و پیوسته خطاهاى فراوانى که در کمین شیوه ارزشیابى متداول وجد دارد ولى در ارزشیابى اسلامى وجود ندارد.مورد بررسى قرار مى‏گیرد و نتیجه آن است که بر اساس میزان عدل الهى ارزشیابى ذره‏اى کم یا زیاد نمى‏شود در حالى که ارزشیابى‏هاى متداول، مصلحت‏گرایانه و سازشکارانه هستند و در بیشتر مواقع در آنها رابطه بر ضابطه حاکم است و به جاى در نظر گرفتن تفاوتها، تبعیض صورت مى‏گیرد. "

بحث رهبری که یک بحث معنوی است؛ امروز جایگاه وسیعی در فرهنگ مدیریت پیدا کرده است. کشورهای پیشرفته اصولا مدیریت را به فراموشی سپرده و روی به رهبری معنوی در دنیای صنعتی امروز آورده اند که بارزترین شاخص آن نیز برگزاری کنگره هزاره ادیان در سازمان ملل متحد است. در این مقاله سعی شده است به موضوع رهبری معنوی از دیدگاه اسلام و مقایسه آن با ارزشهای معنوی که در فرهنگ مدیریت غرب تحت عنوان نظریه های عمومی رهبری مطرح شده است، پرداخته شود.

در اسلام اصول اخلاق اسلامی بر رابطه انسان با خالق خود تاکید می نماید و پشتوانه قانون و اخلاق فقط و فقط دین است. دین اسلام بنیاد اقتصادش را بر محور بودن انسان و مرکزیت دادن به انسان پی افکنده است. اسلام از انسان می خواهد تا مصرف های مالی خود را تابع نیازمندیهای معنوی و فطرت خود سازد. هر روزه انسانها با موضوعات اخلاقی بسیاری روبه رو می شوند و کمتر کسانی می دانند چه باید بکنند. در اسلام اصول اخلاق تمام جنبه های زندگی را اداره می نماید. این اصول را می توان به عنوان مجموعه ای از اصول که مابین درست و غلط تمایز ایجاد می کند، در نظر گرفت. اصول اخلاقی یک رشته هنجاریهای است که تجویز می کند فرد چه کارهایی را باید انجام دهد از چه کارهایی باید اجتناب ورزد.چارچوب مرجع اصول اخلاقی بازرگانی به سازمانها محدود می گردد. قرآن کریم طیف وسیعی از واژه ها را برای توصیف مفهوم «خوبی» مورد استفاده قرار می دهد که عبارتند از «خیر»، «بر»، «قسط»، «عدل»، «معروف» و «حق» و «تقوی».

متن حاضر نگرشی مجدد در زمینه نگرش و عمل مردی بزرگ در عرصه مدیرت است که جهان امروز بیش از هر زمان به او نیازمند است. طراوت و تازگی عملکرد او هماند قرآن ، همچنان فراتر از زمان و مکان برای همه آزاد اندیشان و بخصوص پیروانش دلنشین خواهد بود. این مقاله برخی از اولویت ها و حساسیت های رهبر فرزانه ای را توضیح می دهد که پس از یک ربع قرن مظلومیت رسماً حاکم شد، اما در جامعه ای که گرفتار همان بلیه ای بود که پیامبر (ص) در آغاز کارش با آن روبرو گردید. توحید، آزادی،بندگی خدا،عدالت،حق، مساوات،حهاد،ایثار،و کرامت انسان و... دیگر ارزش و رنگ عصر پیامبر (ص) را نداشت. چهره ارزشی جامعه رنگ باته، و دنیا گرایی وجه غالب در زندگی مردم گشته بود. علی(ع) به شرطی حکومت را بدست گرفت که بر اساس قرآن و سیره پیامبر، لسفه حکومت را که اجرای عدالت است تحقق بخشد وگرنه حکومتی که ابزار تحقق حق و عدل نشود، ارزش آن از دیدگاه او کمتر از کفش کهنه خواهد بود. امام حساسیت خود را در حفظ بیت المال ، بیش از هر تخلف فردی و اجتماعی دیگر نشان داد. از دید او، گزینش مدیران و کارگزاران شایسته و توزیع عادلانه منزلت ها، کمتر از توزیع عادلانه اجناس و کالاها نبود. او در حسابرسی و ارزشیابی مدیرانش تا آنجا پیش می رفت که حتی حضور یک مدیر را کنار سفره ای اشرافی تحمل نمی کرد؛ او چتر نظارتی خود را چنان گسترانیده بود که قاضی دوران حکومتش را بخاطر خرید خانه ای، مورد بازجویی قرار داد. امام علی(ع) حساسیت خود را درباره کرامت انسان کتمان نکرد، و از کرنش انسان ها در برابرش انتقاد نمود که اینگونه احترام به من، باعث خفت شما خواهد شد.

اداره کردن دیگران با رویکردی ارزشمدارانه چه در سطح سازمان و چه در جامعه برای نظامی که هویت و مشروعیت خود را از ایدئولوژی خویش می گیرد و نام جمهوری خود را با پسوند "اسلامی" مزین می کند،امری حیاتی و مهم به شمار می رود. از آنجا که در طوی تاریخ 1400 سال گذشته برای اولین بار و به طور گسترده حکومتی این چنین پا به عرصه زمامداری گذاشته است لذا ضعف ها و کاستی های جدی در راستای تئوریزه کردن چنین امری به چشم می خورد. دشواری کار از آنجاست که دیگر این فقط حوزویان و علمای دین نیستند که به تنهایی بتوانند بار این کار دشوار را بر دوش بگیرند، چنانکه این امر ماهیتی میان رشته ای داشته و در نهایت به مقوله بسیار مهم و پیچیده"رابطه علم و دین" باز می گردد. مباحثی که تاکنون در این زمینه مطرح گردیده اند غالباً غیر شفاف، سطحی و فاقد جامعیت بوده اند. لذا ما در این مقاله به "شیوه های سقراطی" با مساله برخورد کرده و با طرح سؤالات پی در پی در قبال مباحث مطروحه در این زمینه، سعی در تعمیق بیشتر مساله و دست یابی به "چالش اصلی" و تحریر محل نزاع می ناییم. به نظر می رسد ابتدایی ترین سؤال (و شاید هم اصلی ترین آن) میباید پیرامون چیستی مدیریت اسلامی باشد. مقاله حاضر با طرح سؤالاتی پی در پی نسبت به تعاریف مختلفی که تاکنون از مدیریت اسلامی ارائه گردیده است سعی در شفاف سازی،تعمیق و جامع نگری پیرامون آن کرده و در نهایت خود به ارائه تعریفی در این زمینه می پردازد.