هایده خمسه

هایده خمسه

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۸ مورد از کل ۱۸ مورد.
۱.

گونه شناسی کاروانسراهای مسیر تهران- انزلی در دوره قاجار (با تکیه بر اسناد و بررسی باستان شناسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اثر دوره ۴۳ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۹۹) ۶۲۹-۶۱۰
تعداد بازدید : 464 تعداد دانلود : 647
در دوره قاجار مناسبات میان ایران و کشورهای اروپایی رو به گسترش نهاد. ازآنجایی که بزرگراه تجاری-سیاسی، از سوی پایتخت دولت قاجار در تهران به بندرانزلی در مرز شمالی، معبری راهبردی در شبکه ارتباطی ایران با روسیه و اروپا به حساب می آمده، ایجاد تحولات اساسی در اجرای عملیات راه سازی، اعم از تعمیر، توسعه، تأسیس و تجهیز اماکن بین راهی ضروری بوده است. در این میان قدیمی ترین و مهم ترین مکان خدماتی برای مسافران، کاروانسراها بوده اند. کاروانسراهای این مسیر، در آن بازه زمانی علاوه بر عملکردهای گذشته مبنی بر رونق امور اقتصادی و پیشبرد تبادلات فرهنگی، در روابط برون مرزی ایران نقش مؤثری ایفا نموده اند. هدف اصلی این پژوهش، گونه شناسی معماری، تأثیر نقش شرایط اقلیمی و موقعیت جغرافیایی در روند شکل گیری معماری کاروانسراهای مسیر تهران-انزلی است. یافته ها بر اساس منابع کتابخانه ای و روش بررسی میدانی (باستان شناسی) جمع آوری شده و موردپژوهش قرارگرفته است. شیوه تجزیه وتحلیل اطلاعات از نوع کیفی بوده است. نتایج حاصل از داده ها نشان می دهد، بیشترین تعدادِ کاروانسراها به لحاظ گونه شناسی، برون شهری بودند. تنوع شرایط اقلیمی مسیر با فرم و ویژگی های معماری کاروانسراها انطباق نداشته است. باآنکه مکان گزینی متفاوت جغرافیایی، سبب تفاوت های جزئی در عناصر معماری تعدادی از آن ها شده است، تمامی این گونه از کاروانسراها به تبعیت از الگوی مشابه معماری کاروانسراهای چهار ایوانی-حیاط دارِ دوره صفویه ساخته شده اند. تعداد اندکی از سایر کاروانسراها، از گونه درون شهری بودند. ساختار و فرم معماری آن ها، منطبق با جغرافیا و اقلیم مناطقی بود که در آن قرار داشتند.
۲.

بررسی اقتصاد معیشتی در عصر آهن شمال ایران براساس داده های فرهنگی (نمونه موردی گورستان لفور، شهرستان سوادکوه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اثر دوره ۴۳ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۹۶) 241-228

کلید واژه ها: نظام معیشتی عصر آهن گورستان لفور استان مازندران سواد کوه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 627 تعداد دانلود : 214
بررسی اقتصاد معیشتی رویکردی است که با استفاده از بقایای زیستی انسانی، حیوانی و گیاهی و بهره گیری از علوم مختلف به بازسازی اقتصاد و نظام خوراک جوامع مختلف انسان باستان بپردازد. نظام اقتصاد معیشتی حوزه فرهنگی شمال ایران در عصر آهن که محدوده زمانی نیمه هزاره دوم تا نیمه هزاره اول ق. م را در بر می گیرد، به بررسی ساختار فرهنگی- اقتصادی می پردازد که مهم ترین شاخص آن چگونگی بر هم کنش اجتماعی در چارچوب نظام معیشتی با زیست بوم منطقه مورد مطالعه (سوادکوه) براساس یافته های باستان شناسی است. هدف اصلی این پژوهش تبیین اقتصاد معیشتی گورستان عصر آهن لفور است. پرسش اصلی این است که گونه های جانوری و گیاهی قابل شناسایی در لفور در چه طیفی و چه میزانی در اقتصاد معیشتی نقش دارند؟ در پژوهش حاضر براساس روش میدانی باستان شناسی و آزمایشگاهی، برای تحلیل و مقایسه داده ها از روش کتابخانه ای استفاده می شود. نتایج پژوهش با توجه به شرایط مناسب زیست بوم و اقلیم منطقه، به بازسازی الگوی معیشتی لفور و نوع ارتباط انسان و محیط زیست منطقه در یک بر هم کنش فرهنگی- اقتصادی بازسازی منجر می شود. با توجه به نظام های اقتصادی و به دلیل تفاوت های شکلی، بخش های به هم پیوسته یک نظام اجتماعی- اقتصادی هستند. مطالعات باستان جانورشناسی محوطه، حاکی از وجود جامعه ای شکارگر، دام پرور و کشاورز در عصر آهن است. گونه های جانوری نقش اساسی در اقتصاد مردمان ساکن این مناطق دارد که بر پایه نظام دام پروری استوار بوده است. بررسی گونه های باستان گیاه شناسی وجود یک جامعه کشاورز را توصیف می کند.
۳.

تحلیلی بر الگوی ساختاری مساجد همسان با اقلیم در شهر همدان

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال ششم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۰ 269-247

کلید واژه ها: اقلیم کوهستانی همدان معماری مساجد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 692 تعداد دانلود : 84
معماری بومی و سنتی هر منطقه برگرفته از اقلیم و جغرافیای آن منطقه بوده است و مساجد به عنوان مهم ترین بنای ماندگار اسلام در شهرها و اقلیم های مختلف با حفظ ویژگی های منحصربه فرد خود متناسب با اقلیم هر منطقه در گذر زمان توسعه و دوام یافته اند. بقای ساختار مساجد تاریخی همدان نیز تحت تأثیر شاخص های اقلیمی منطقه بوده و اقلیم ساختار مساجد را طی سالیان متمادی تضمین نموده و امکان هم زیستی مسالمت آمیز معماری با محیط زیست و هم سازی آن را فراهم کرده است. بر این مبنا، این پرسش قابلیت طرح می یابد که خصوصیات اقلیمی تا چه میزان در فرآیند شکل یابی مساجد تأثیر داشته است؟ به عبارت دیگر، عوامل اقلیمی تا چه اندازه در ایجاد اشکال و فرم های مشابه در ساختمان مساجد همدان مؤثر واقع شده اند؟ هدف از انجام پژوهش آن است تا با اتکا به منابع مطالعاتی و بررسی های میدانی، شاخص های اقلیمی همدان را در ساختار مساجد بازشناسی کرده تا زمینه پاسخ گویی به پرسش های مذکور فراهم گردد. با توجه به آن که کیفیت الگوی ساختاری و مصالح مورد استفاده در مساجد شهر همدان، با توجه به اقلیم کوهپایه ای مرتفع منطقه، دارای مشابهت های فراوان با یکدیگر است، و طراحی هم سان با اقلیم در اکثر مساجد این منطقه همانند سایر شهرهای اقلیم کوهپایه ای مرتفع و کوهستانی رعایت شده است؛ در نتیجه با مطالعه و تطبیق معماری و اقلیم می توان میزان تبعیت از اقلیم در معماری این سازه های ارزشمند را دریافت. به منظور شناخت معماری مساجد تاریخی شهر همدان، کلیه داده های اسنادی، کتابخانه ای و میدانی در نگاهی جامع بررسی شده تا تأثیرات اقلیم در ساختار معماری مساجد نمایان شود.
۴.

بررسی تأثیرات سیاسی و اجتماعی دوره قاجاریه و پهلوی بر معماری مذهبی یهودیان تهران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت ادیان سال ۱۳ بهار ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 41-58

کلید واژه ها: اماکن مذهبی یهودیان قاجاریه پهلوی معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 304 تعداد دانلود : 850
یهودیان تهران قدیمی ترین و بیشترین اقلیت ساکن این شهر هستند. با این حال اطلاعات اندکی از بناهای مذهبی این اقلیت به نسبت سایر اقلیت های ساکن تهران موجود است. بخشی از این شناخت اندک به سبب بی توجهی پژوهشگران به معماری مذهبی یهودیان به خاطر نداشتن معماری شاخص است؛ و بخش مهم تر به بی میلی یهودیان در معرفی آثار مذهبی خود بازمی گردد. ممانعت از رؤیت اماکن مذهبی یهودیان آگاهانه و با توجه به شرایط تاریخی و اجتماعی این اقلیت بوده و متناسب با تغییرات اجتماعی، میزان رؤیت پذیری کنیسه ها در سطح شهر تهران تغییر کرده است. در دوره قاجاریه به علل مذهبی تلاش واضحی در پنهان سازی کنیسه ها صورت می گرفت؛ اما با تحولات پس از مشروطه و اوایل حکومت پهلوی اول، تمایل به نمایان ساختن و ایجاد کنیسه های بزرگ با معماری شاخص به وجود آمد. اواخر دوره پهلوی اول تحولات سیاسی مجال چندانی برای ساخت کنیسه برای یهودیان فراهم نکرد؛ اما سیاست های بین الملی پهلوی دوم موجب ایجاد کنیسه های متعددی در شهر تهران شد. با این حال، شرایط اجتماعی و مخالفت های مردمی با سیاست های دولت در قبال اسرائیل، موجب شد تا مجدداً با رؤیت پذیری کنیسه ها در سطح شهر مخالفت شود و پنهان سازی آنها در قالب مدارس یهودیان صورت گیرد. این مقاله که به شیوه «میدانی» و تحقیق کتابخانه ای و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده، با بررسی معماری مذهبی کنیسه های تهران از دوره قاجاریه تا پایان پهلوی، تحلیلی از شرایط اجتماعی و سیاسی این اقلیت مذهبی ارائه کرده است.
۵.

جایگاه علم مهندسی سیالات در بلندترین گنبد آجری جهان (گنبد سلطانیه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال هجدهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۴۷ 596 - 619
تعداد بازدید : 226 تعداد دانلود : 368
شاخص ترین اثر تمدنی ایران در عصر اسلامی با عنوان بلندترین گنبد آجری جهان 700 سال است که در بین دشت وسیع بادخیزی با اقلیم سخت با عظمت و پایدار خودنمایی می کند. راز پایداری این بنا در میان جریانات هوایی حاصل از جغرافیای منطقه، بدون تردید ناشی از به کارگیری سازه ای کاملاً مهندسی شده بر پایه علم آیرودینامیک در معماری آن است. این علم امروزه جهت استقامت و پایداری بناها در سازه های عمرانی به کار گرفته می شود. پژوهش حاضر با اتکا بر آسیب ها و فرسایش های ناشی از جریانات هوایی و شرایط اقلیمی بر روی بنای سلطانیه به طرح این موضوع پرداخته است. روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش، تحلیلی-توصیفی همراه با مطالعات آزمایشگاهی و کتابخانه ای می باشد. روش و ابزار مورد استفاده، بررسی اسناد و مدارک مکتوب، مطالعات میدانی و آزمایشگاهی است. نتایج بررسی ها حاکی از آن است که انتخاب ایوان های تو در تو در طبقه فوقانی بنا در طرحی 8 هشت ضلعی در راستای باد غالب منطقه و حضور پنجره در هر ضلع از این ایوان کاملاً براساس شناخت اقلیم منطقه، مقاومت هوا و تأثیرات ناشی از آن طراحی گردیده و معماران بنای سلطانیه با آگاهی به قوانین و اصول آیرودینامیک این سازه عظیم را تا به امروز برقرار داشته است. اهداف پژوهش: بررسی جایگاه علم مهندسی سیالات در بقای بلندترین گنبد آجری جهان(گنبد سلطانیه). آشنایی با هیئت ظاهری بنای گنبد سلطانیه و ملاحظات تأثیر جریانات جوی بر آن. سؤالات پژوهش: جایگاه علم مهندسی سیالات در بلندترین گنبد آجری جهان (گنبد سلطانیه) چگونه است؟ مختصات شکل ظاهری بنای گنبد سلطانیه و ملاحظات تأثیر جریانات جوی بر آن چگونه است؟
۶.

تجزیه وتحلیل ژئوماتیک و خوشه بندی سه دوره باستان شناختی شهرستان خنج با استفاده از مدل VARIOGRAM(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگرش های نو در جغرافیای انسانی سال چهاردهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۵۱) 44 - 66

کلید واژه ها: ژئوماتیک خوشه بندی باستان شناختی شهرستان خنج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 718 تعداد دانلود : 690
تجزیه وتحلیل فضایی در باستان شناسی در زمینه های گوناگون باستان شناسی چشم انداز، آنالیز آماری اهمیت زیادی یافت. باستان شناسی فضایی روابط مکانی داده های باستانی، الگوهای ایجادشده در اثر فعالیت های انسانی و پیامدهای آن در فضای درونی محوطه های باستانی و محیط اطراف آنها را مطالعه می کند. هدف اصلی پژوهش تجزیه وتحلیل ژئوماتیک و خوشه بندی سه دوره باستان شناختی شهرستان خنج است. پرسش محوری پژوهش، توزیع مکانی محوطه های باستان شناختی دشت خنج بر اساس خوشه بندی دوره ای (پیش ازتاریخ، تاریخی-اسلامی، اسلامی) از چه الگوهایی تبعیت می کند و چه عواملی در مکانیابی این محوطه ها نقش ایفای نموده اند؟ پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی است. ابتدا با مطالعات میدانی192 نقطه باستان شناختی در سه دوره دسته بندی و موقعیت مکانی آنها (طول و عرض جغرافیایی) ثبت گردید. سپس بامطالعه ادبیات پژوهش جهت استخراج 8 شاخص مؤثر (فاصله از رودخانه، ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب، شرایط اقلیمی، پوشش گیاهی، میزان بارش، فاصله از روستا ها) در پراکنش مراکز و نقاط باستانی موجود در سطح شهرستان خنج در سطح 4دهستان شناسایی با استفاده از تکنیک دلفی استخراج شدند، وضعیت نهایی نقاط از طریق ابزار سمی واریوگرام در بخش Geostatistical analyst با نرم افزار ArcGIS تجزیه وتحلیل شدند. نتایج تحقیق نشان می دهد؛ بیش از 45 % محوطه ها در ارتفاع1100-900m و درشیب 5 تا10 % پراکنش یافته است، اقلیم آنها با متوسط بارش100 تا 150mm کمتر، اقلیم معتدل و مراتع اطراف آنها قابل آبیاری است. میانگین وسعت محوطه ها بیش از1هکتار و میانگین فاصله از روستاها 3000m است. فاصله از منابع آب به طور میانگین بیش از3 کیلومتر است، محوطه ها به صورت متمرکز در نیمه شرقی و بخشی در قسمت جنوب شرق شهرستان پراکنش دارند.
۷.

منشأ ساخت، تحلیل و تفسیر سگک کمربند مفرغی با نقش شتر دوکوهانه گورستان عصرآهن لفور سوادکوه

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال پنجم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۸ ۷۰-۴۹

کلید واژه ها: عصرآهن سگک کمربندمفرغی گورستان لفور سوادکوه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 913 تعداد دانلود : 696
درمیان مجموعه یافته های به دست آمده از کاوش های باستان شناسی گورستان عصرآهن لفور سوادکوه نقشی از یک شتر دوکوهانه برروی سگک کمربند مفرغی دیده می شود که به طرز ماهرانه ای با روش قالب گیری ساخته شده است. هدف از این پژوهش، بررسی، تفسیر و تحلیل تصویر نقش شتر دوکوهانه برروی سگک کمربندی مفرغی است. با توجه به مطالعات انسان شناسی جسمانی ازنظر ریخت شناسی جمجمه ها نشان می دهد که گورخفتگان گورستان با ساکنین پیش از خود متفاوت بوده و گور آوندها نیز حاکی از اقوامی دامپرور و کوچ رو بوده اند. شاخص ترین شئ یافت شده، سگک کمربند مفرغی با نقش یک شتر دوکوهانه است که مربوط به دشت های آسیای مرکزی، جنوبی ترین منطقه زیست این نوع شتر در شمال دشت گرگان و جنوب ترکمنستان است. در منابع دوره هخامنشی نیز شتر دوکوهانه نمایش داده شده است، این نوع شترها فقط به همراه گروه های هدیه آورندگانی که از آسیای میانه و شرق دریای مازندران آمده اند، دیده می شود. در نقوش سنگ یادبود «شلمانسر سوم» شاه آشور نیز افرادی شتر دوکوهانه به همراه دارند که متن کتیبه آن ها را متعلق به کشوری دوردست در شرق نسبت داده اند. مهم ترین پرسش هایی که در این پژوهش مطرح می گردد عبارتنداز: بقایای انسانی به دست آمده در این گورستان بومی منطقه بوده اند و یا از مناطق دیگر به این منطقه مهاجرت کرده اند؟ گورنهاده های به دست آمده در محل ساخته یا وارداتی بوده اند و تا چه اندازه تحت تأثیر شیوه های هنری و صنعتی از مناطق دور و نزدیک بوده اند؟ و آیا می توان با مطالعه یافته های مورد پژوهش، مسیر مهاجرت این گروه ها را در مناطق حاصل خیز و کوهپایه ای مازندران بازسازی نمود؟ لذا نگارندگان در این مقاله علاوه بر مقایسه شکلی و ماهیتی سگک کمربند مفرغی با دیگر یافته های گورستان لفور تطبیق، تحلیل و تفسیر آن همراه با اسناد و منابع تاریخی به پرسش ها پاسخ می دهند. نتیجه پژوهش نشان می دهد این شئ در جای دیگری تولید و ساخته شده و ازطریق مهاجران به منطقه وارد شده است.
۸.

مطالعات میکروسکوپی و ساختارشناسی زیور آلات مفرغی به دست آمده از محوطه های عصر آهن شمال غرب ایران

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال پنجم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱۶ 79-69

کلید واژه ها: عصر آهن شمال غرب اشیاء مفرغی آزمایش متالوگرافی SEM-EDS

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 683 تعداد دانلود : 648
در تبیین باستان شناسی عصر آهن، مطالعه آثار فلزی به دلیل ارزش های فنی نهفته در آن ها از اهمیت خاصی برخوردار است و مطالعه روش های ساخت آثار فلزی، درک ما را نسبت به مراکز صنعتی فلزگری، سبک شناسی و معادن قابل دسترس، بالا می برد. هدف از این پژوهش، شناخت روش های ساخت و آنالیز عنصری زیور آلات مکشوف از محوطه های عصر آهن شمال غرب ایران، با استفاده از آزمایش متالوگرافی و دستگاه آنالیز عنصری SEM-EDS می باشد. در عصر آهن ساخت اشیاء فلزی به ویژه اشیائی که دارای تزئینات زیادی هستند، گسترش چشمگیری پیدا می کند؛ لذا شناخت روش های ساخت و نوع آلیاژی که در آن ها به کار رفته است، از موارد ضروری این تحقیق محسوب می شود. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است؛ برای ساخت زیور آلات مکشوف از محوطه های عصر آهن شمال غرب، بیشتر از چه روش هایی استفاده می شده است؟ و یا بیشترین عناصری که در ساخت این اشیاء استفاده شده، چه عناصری بوده است؟ فرضیه پژوهش حاضر این است که در این محوطه ها، بیشتر زیور آلات به روش چکش کاری گرم و ریخته گری ساخته شده اند و در ساختار خود دارای مقدار زیادی قلع هستند، که از آن برای استحکام و شکل پذیری بیشتر آلیاژ مس و قلع (مفرغ)، استفاده می کردند. در این پژوهش هشت نمونه از زیور آلات مکشوف از محوطه های عصر آهن شمال غرب ایران، که به لحاظ جغرافیایی بسیار نزدیک به هم قرار داشتند، مورد آزمایش متالوگرافی و آنالیز عنصری قرار گرفتند. در این آزمایش با استفاده از میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به دستگاه آنالیز عنصری SEM-EDS روش های ساخت این اشیاء فلزی و عناصر تشکیل دهنده آن ها مشخص گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که عمده ترین روش های ساخت این اشیاء فلزی، چکش کاری گرم بوده است، ولی آن دسته از اشیائی که دارای حجم زیادی بودند، با استفاده از روش ریخته گری ساخته شده اند؛ هم چنین بیشترین عنصری که برای بالا بردن استحکام و شکل پذیری اشیاء استفاده شده، عنصر قلع بوده است.
۹.

اقلیم، جغرافیا و مخاطرات طبیعی در سازه های باستانی مطالعه موردی مدرسه غیاثیه خر گرد و مقایسه آن با بنای سلطانیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال یازدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۴۳) 239 - 250

کلید واژه ها: اقلیم و جغرافیا مدرسه غیاثیه خر گرد گنبد سلطانیه تخریب و آسیب دیدگی ها عملکرد مصالح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 969 تعداد دانلود : 483
مدرسه غیاثیه خر گرد در شهرستان خواف، شامل یک صحن بوده که چهار ایوان و حجره هایی در دو طبقه آن را احاطه کرده است. این بنا تقریباً 100 سال بعد از بنای سلطانیه و در سال های پایانی زندگی شاهرخ پسر تیمور (850 ه./1447 م) به اتمام رسید. بنای سلطانیه، بلندترین گنبد آجری جهان و بزرگ ترین بنای آرامگاهی دوران اسلامی در ایران است. هر دوی این سازه ها در مسیر جریانات جوی حاصل شده از عوارض جغرافیایی منطقه ی خود قرارگرفته اند که به عنوان مناطق مهم بادخیز کشور به شمار می آیند. در پژوهش حاضر ما قصد داریم تا آسیب ها و فرسایش های ناشی از وزش بادهای مخرب و همچنین شرایط جغرافیایی و اقلیمی بر روی این دو سازه را شناسایی کرده و به ارائه یک راهکار مناسب در این زمینه بپردازیم. روش تحقیق به کاررفته در این مقاله به صورت تحلیلی و توصیفی همراه با مطالعات آزمایشگاهی و کتابخانه ای بوده و همچنین روش و ابزار مورد استفاده در پژوهش؛ بررسی اسناد و مدارک مکتوب، مطالعات میدانی و آزمایشگاهی است. نتایج بررسی ها حاکی از آن است که انجام آزمایش های مربوط به تأثیرات دما، رطوبت و باد بر روی مصالح مدرسه غیاثیه و همچنین مقایسه این نتایج با اطلاعات کسب شده در ارتباط با سلطانیه، تأثیر اقلیم و جغرافیا را در فرسایش این دو بنا به خوبی نشان می دهد. موقعیت های مشترک مکانی تخریب در این دو بنا و عملکرد یکسان مصالح در هر یک از آن ها موضوع بحث اقلیم و جغرافیا را بر ایجاد این آسیب دیدگی ها و فرسودگی ها، بیش ازپیش تائید می نماید.
۱۰.

مطالعات تطبیقی گونه شناسی معماری، الگوهای آرایه ای و گاه نگاری مسجد جامع قدیم (مسجد عتیق) در مجموعه شیخ احمد جام، با رویکرد باستان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اثر دوره ۴۲ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۹۴) 363-340

کلید واژه ها: خواجه رضی الدین احمد مزار شیخ احمد جام مسجد جامع قدیم مجموعه شیخ احمد جام معماری مسجد عتیق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 483 تعداد دانلود : 353
مجموعه آرامگاهی شیخ احمد جام، در زمره آثار فاخر معماری ایرانی، در طول زمان، یکی از کانون های عمده عرفان و تصوف در شرق ایران و سرزمین خراسان بوده است. این اهمیت در طول زمان مرهون الهام بخشی شیخ جام و بازماندگانش بوده که نقش مهمی در رونق بناهای آن به ویژه در قرن ۸ هجری/ سده ۱۴ و مقارن با حاکمان ایلخانی داشته اند. با وجود جایگاه تاریخی، تاکنون بسیاری از ویژگی های معمارانه در این مجموعه، در ارتباط با بزرگان عرفان ناشناخته و مغفول مانده است. از جمله این ابنیه در مزار شیخ احمد جام، مسجد جامع قدیم یا مسجد عتیق از آثار معماری قرن هشتم هجری است که بنابر متون بانی آن «خواجه رضی الدین» بوده؛ اما تاکنون بررسی های کافی در زمینه شناخت تاریخی، گونه شناسی معماری و مطالعات جامع روی این بنا صورت نگرفته است. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی الگوهای معماری و سبک شناسی مسجد جامع قدیم و مطالعه آرایه های آن و تحلیل و مقایسه تطبیقی داده ها، با بهره گیری از اسناد و شواهد قبل و بعد از مرمت و بازسازی عناصر، از دیدگاه باستان شناسی، برای شناخت الگوهای ساختاری و عملکرد این بنا در زمان ساخت و تدقیق در گاه نگاری مؤثر بوده است. این پژوهش از نظر هدف بنیادی بوده و با رویکرد توصیفی- تحلیلی و تطبیقی انجام شده و برای گردآوری داده ها نیز از روش های مطالعات کتابخانه ای، بررسی های مشاهده ای و تجزیه و تحلیل بهره گرفته شده است. نتایج مطالعات و تحقیقات با رویکرد باستان شناسی بر روی مسجد جامع قدیم، با بهره گیری از گزارش های باقی مانده و اسناد قبل و در حین مرمت اثر، حاوی نکات ارزشمند ساختاری، به لحاظ گونه شناسی و تاریخ معماری این بنا بود که نشان داد مسجد جامع با شیوه ای متفاوت از دیگر بناهای مجموعه شیخ جام و با چندین کاربرد، در ثلث نیمه اول قرن ۸ هجری/ سده ۱۴ ساخته شده و در طول زمان دچار تغییرات فضایی شده است.
۱۱.

نقش شرکت نفت انگلیس و ایران در شکل گیری ساختار فضایی کالبدی شرکت شهر مسجدسلیمان (از آغاز کشف نفت تا نهضت ملی شدن صنعت نفت 1330-1287)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 213 - 230

کلید واژه ها: شرکت نفت انگلیس و ایران شرکت شهر مسجدسلیمان نفت ساختار فضایی شهرسازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 63 تعداد دانلود : 423
واگذاری امتیاز نفت به ویلیام ناکس دارسی در سال 1280/ 1901م و در پی آن کشف نفت در میدان نفتون مسجدسلیمان در سال 1287/ 1908م زمینه اشتغال و مهاجرت نیروی کار از خارج و داخل را به شرکت شهر جدیدالاحداث مسجدسلیمان فراهم نمود. مدیران شرکت نفت انگلیس و ایران برای اسکان نیروی کار مهاجر اقدام به برپایی سرپناه های موقت در قالب کمپ های کارگری نمودند که به تدریج با مهاجرت روزافزون نیروی کار و احداث منازل شرکتی، هسته های اولیه شرکت شهر مسجدسلیمان توسط طراحان و معماران شرکت نفت انگلیس و ایران پی ریزی شد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که شرکت شهر مسجدسلیمان، موجودیت، شکل گیری و توسعه خود را مرهون چاه های نفت و اقدامات عمرانی و شهرسازی شرکت نفت انگلیس و ایران است. در پژوهش پیش رو با تلفیق روش توصیفی  تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسناد و تحقیقات جدید کوشیده شده است نقش شرکت نفت انگلیس و ایران در تکوین و توسعه کالبد شهری شرکت شهر مسجدسلیمان از آغاز کشف نفت تا ملی شدن صنعت نفت بررسی و ارزیابی شود..
۱۲.

تأثیرپذیری هنر جزیره سیسیل در دوره نورمن ها از هنر اسلامی-ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۹ 101 - 117

کلید واژه ها: ایران جزیره سیسیل تمدن اسلامی هنر قرون وسطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 788 تعداد دانلود : 204
با ظهور اسلام در قرن 7م مسیر جریانهای هنری دگرگون و در سایه تمدن اسلامی، زمینه ای فراهم شد تا ملتها از دستاوردهای فرهنگی هم بهره مند شوند و ایران، نقطه اوج بهره دهی به سایر ملتها بود چرا که عمده هنر اسلامی ریشه در هنر ایرانی دارد و از این رهگذر، نصیب فراوانی به اروپای قرون وسطی رسید که بخشهایی از آن توسط مسلمانان فتح شده بود. نورمنها در قرن12م دولت اسلامی سیسیل را برانداختند و وارث دستاوردهای تمدن اسلامی شدند. هدف پژوهش؛ بررسی مؤلفه های زیباشناختی هنر ایرانی، معرفی بخشی از تأثیرات جهانی هنر ایران در قالب هنر جزیره سیسیل در دوره نورمنها، تحلیل وقایع تاریخی و روند انتقال هنر به سایر سرزمینها می باشد. در پی پاسخ به اینکه کدام جریانها، تأثیرگذار بر روند انتقال فرهنگ و هنر ایرانی به اروپا و خاصه سیسیل بوده اند و نقش مایه ها و مفاهیم بکار رفته در آثار هنری این منطقه که متأثر از هنر ایرانی هستند کدامند، باید گفت: انتشار هنر ایرانی در سرزمینهای مختلف بواسطه عوامل مستقیم و غیر مستقیم چندی به ظهور رسیده است؛ جنگهای صلیبی، فتوحات مسلمانان در خاک اروپا و بدنبال آن حاکمیت مسلمانان در این منطقه و اقامت ایرانیان، تجارت ایتالیا با جهان اسلام و بویژه نهضت ترجمه منابع علمی محفوظ نزد ایرانیان و مسلمانان. آنچه در نمود هنر در آثار جزیره سیسیل، ایرانی می نامیم عبارتند از: مضامین اسطوره ای، تزئینی و بزمی ایرانی همچون گریفون، گرفت و گیر، صعود انسان به آسمان توسط عقاب آسمانی، نقوش گیاهی، رقص، سوار کار در حال شکار، سوارکار شاهین بدست، حیوانات قرینه در اطراف درخت زندگی بخصوص در طراحی منسوجات که به نوعی گرته برداری از اصل ایرانی آنهاست. پژوهش پیش رو از نوع تاریخی و به روش تحلیلی- تطبیقی و مقایسه تصاویر انجام شده و شیوه گردآوری داده ها بصورت کتابخانه ای می باشد.
۱۳.

بررسی معماری مذهبی اقلیت های دینی و رؤیت پذیری آن ها در بافت شهر تهران

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال چهارم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۴ ۱۸۵-۲۰۲

کلید واژه ها: اقلیت های مذهبی تهران باستان شناسیِ شهری معماری رؤیت پذیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 752 تعداد دانلود : 321
باستان شناسیِ شهری، به اقلیت های دینی و نقش آن ها در بافت تاریخی و اجتماعی شهرها توجه خاص دارد. بررسی نحوه زندگی، معماری شاخص و چگونگی تعامل اقلیت های مذهبی در بافت شهری از موارد مهم و موردتوجه این شاخه باستان شناسی است. خیابان های «سی تیر» و «میرزاکوچک خان» تهران محدوده موردنظر در این تحقیق به شمار می روند. وجود «کلیسای مریم مقدس» متعلق به مسیحیان ارمنی، «کلیسای پطرس» متعلق به مسیحیان فرقه پروتستان، «کنیسه حیّم» متعلق به یهودیان و آدریان (آتشکده) زرتشتیان که از اواخر دوره حکومت «ناصرالدین شاه» تا اواخر پهلوی اول در این محدوده ایجاد شده اند، بافت شهری متمایزی را نسبت به دیگر نقاط شهر به وجود آورده است. برهمین اساس پرسش های پژوهش عبارتنداز: نحوه تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بافت شهر تهران در دوره قاجاریه و پهلوی اول نسبت به بناهای مذهبی اقلیت های دینی چگونه بوده است؟ آیا معماری مذهبی اقلیت های دینی مختلف در این دوره به یک میزان در بافت شهری تهران تأثیرگذار بوده اند؟ روش پژوهش در این گفتار از نوع پژوهش های بنیادی است. داده های پژوهش به شیوه مطالعه میدانی و تحقیق کتابخانه ای جمع آوری شده و با روش توصیفی-تحلیلی ارائه شده است. پژوهش حاضر از منظر باستان شناختی، معماری، میزان رؤیت پذیری و نحوه تعامل این آثار را در بافت تاریخی شهر تهران بررسی خواهد کرد تا جایگاه این اقلیت ها در ساختارهای اجتماعی حاکم بر شهر آشکار شود. همچنین با مقایسه این آثار، سهم و میزان تأثیر و تأثر هر یک از ادیان را در بافت شهر تهران مشخص خواهد کرد. بررسی به عمل آمده حاکی از آن است که اقلیت های مذکور با تغییر در نوع نگرش به معماری مذهبی نسبت به دوران پیش از مشروطه، بناهای متمایزی را درون بافت شهری به وجود آورده اند. در این میان ارامنه باتوجه به داشتن پیشینه غنی در معماری، بیشترین بهره را از شرایط اجتماعی-سیاسی بعد از مشروطه کسب کرده و تأثیر بسزایی در بافت شهری تهران ایجاد کرده اند.
۱۴.

کنگاشی پیرامون بازشناسی عوامل تخریب مجموعه ی تخت جمشید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال پانزدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۶ 67 - 85

کلید واژه ها: تخریب مجموعه تخت جمشید باز شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 690 تعداد دانلود : 669
مقاله تخت جمشید، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان، پایتخت باشکوه پادشاهی ایران در زمان هخامنشیان بوده است. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده و به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بوده است. تخت جمشید، اگرچه همچنان در معرض خدشه عناصر مختلف طبیعی و غیرطبیعی قرار دارد و فرسایشی محسوس و نامحسوس را با تمام اجزایش تجربه می کند.این بنا یکی از بناهای مهم تاریخی جهان بشمار می رود. پیشینه عمومی تخت جمشید بارها نقل شده است.اما کمتر در مورد عوامل تخریب آن صحبت شده است ،این تحقیق از نوع بنیادی است که به روش کتابخانه ای و مطالعات میدانی بر پایه روش های آزمایشگاهی مانند( XRD، XRF، SEM) انجام شده است. نتایج به دست آمده عبارت است از این مطلب که هیچ اثری از انهدام عمدی، نه در روزگار اسکندر و نه بعد از آن، وجود ندارد. کاخها به سبب سستی بنا و فاصله ی زیاد ابعاد شان رو به نابودی گذاشتند. این کاخها به طور طبیعی و به دلایل عملی از بین رفته اند . در عین حال عظمتی که در این کاخها تجلی می یافت محتملاً به صورت یادمانهایی باقی مانده است. اهداف مقاله 1- بررسی آسیب های وارده و نیز بررسی عوامل طبیعی که می توانسته باعث تخریب در محوطه ی تخت جمشید شود 2- بررسی صحت ادعای مورخین یونانی در مورد حمله اسکندر به ایران   سوالات مقاله 1-    آیا عوامل طبیعی در تخریب مجموعه تخت جمشید تاثیر گذار بوده است ؟ 2-    آیا حمله اسکندر باعث آسیب دیدن مجموعه تخت جمشید شده است ؟
۱۵.

فن شناسی اشیای فلزی محوطه های عصر آهن شمال و شمال غرب ایران با استفاده از متالوگرافی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 105-115

کلید واژه ها: متالوگرافی عصر آهن فلزکاری باستان شناسی شمال شمال غرب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 804 تعداد دانلود : 432
در تبیین باستان شناسی عصر آهن شمال و شمال غرب ایران، مطالعه آثار فلزی به دلیل ارزش های فنی نهفته در آن ها از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا اساس گاهنگاری عصر آهن فلات ایران منطقه شمال غرب، به ویژه محوطه حسنلو است و در حقیقت فن فلزگری در این دوره از این منطقه به مناطق دیگر فلات ایران راه پیدا می کند. در این پژوهش شناخت چگونگی روش های ساخت آثار فلزی محوطه های شمال و شمال غرب ایران در عصر آهن به لحاظ روش های ساخت اشیای فلزی موردبررسی قرارگرفته است. بدین منظور آزمایش متالوگرافی بر روی آثار فلزی محوطه های عصر آهن گوهر تپه و گورستان لفورک در استان مازندران واقع در منطقه شمال ایران و محوطه های عصر آهن حسنلو، کردلر تپه، هفتوان تپه، زیویه و گورستان مسجد کبود، واقع در منطقه شمال غرب ایران انجام گردید و از هر هفت محوطه عصر آهن شمال و شمال غرب ایران، یک نمونه شی فلزی برای آزمایش متالوگرافی انتخاب گردید. در این پژوهش، با استفاده از روش میکروسکوپی الکترونی روبشی به بررسی روش های ساخت آثار فلزی پرداخته شد. نتایج حاصل از این آزمایش نشان می دهد که عمده ترین روش های ساخت آثار فلزی در این محوطه ها چکش کاری گرم و ریخته گری بوده است.
۱۶.

بازشناسی و تحلیل معماری مسجد جامع همدان

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال دوم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۵ 111-126

کلید واژه ها: همدان مسجد جامع معماری اقلیم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 679 تعداد دانلود : 765
در فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی، مسجد به عنوان مهم ترین بنای ماندگار اسلام در شهرها و اقلیم های مختلف ساخته شده است، و هویت شهرهای اسلامی با مساجد جامع درهم آمیخته است. مسجد جامع همدان، کهن ترین مسجد در بافت قدیمی شهری، در میان بازار این شهر و میدان مرکزی واقع شده است. این مسجد شاخص، متعلق به قرون اولیه اسلامی است، که در طی دوران های مختلف خصوصاً دوران صفوی و قاجار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است، اما از ساختار کهن مسجد آثاری باقی نمانده، و ساختار فعلی متعلق به دوره قاجار است. باوجود ویژگی های کلی این اثر، شکل ساختمان مسجد جامع تأثیر زیادی در هماهنگ ساختن ساختمان با شرایط اقلیمی دارد. حال این پرسش مطرح می گردد که اقلیم منطقه تا چه میزان توانسته بر فرآیند شکل گیری مسجد تأثیرگذار باشد؟ و الگو پذیری از شرایط اقلیمی تا چه میزان دوام ساختار مسجد را تضمین نموده است؟ بر مبنای پرسش های فوق هدف پژوهش حاضر این است که با بهره مندی از روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع مطالعاتی و بررسی های میدانی به معرفی و تجزیه تحلیل ساختار معماری مسجد جامع پرداخته شود، تا زمینه پاسخگویی به پرسش ها ی مطرح شده فراهم گردد. برآیند چنین بررسی را می توان در تأثیرپذیری ویژگی های معماری مسجد جامع، از اقلیم منطقه مشاهده نمود؛ این اثر، علاوه بر عملکرد مذهبی، موقعیت مکانی این مسجد و قرارگیری در امتداد بازار اصلی شهر، منجر به آن شده که مسجد جامع نقش مهمی را در شکل گیری نظام های طراحی و سیمای عمومی شهر ایفا نماید. با توجه به ساختار معماری مسجد جامع عمده تحولات صورت گرفته در بنا مربوط به دوره های قاجار و معاصر است؛ ساختار مسجد تابع الگوی شبستان ستوندار بوده، دارای گنبد، گلدسته و سنگاب می باشد، و تنها نمونه مسجد گنبددار با ارزش تاریخی در بافت شهری همدان است.
۱۷.

اوج و افول بندر باستانی سیراف با نگاهی بر یافته های باستان شناسی(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پیام باستان شناس سال ۱۳ بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۵ 111 - 124

کلید واژه ها: بندر سیراف خلیج فارس دریانوردی دوره ساسانی دوران اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 147 تعداد دانلود : 110
سیراف شناسنامه تاریخ دریانوردی ایران و معرف بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی سرزمین ماست. حیات اقتصادی و اجتماعی این بندر مهم و مشهور در دوران رونق و شکوفایی، بیانگر تمدنی درخشان و پویا است که از دوره ساسانی تا چند قرن بعد از اسلام تداوم داشته است. تحولات صورت گرفته در دستگاه خلافت عباسی در قرون سوم و چهارم هجری قمری و تشکیل سلسله ایرانی آل بویه از دلایل این شکوفایی بوده است. در طول تاریخ جغرافیدانان، مورخان و جهانگردان مسلمان به دفعات از آن سخن گفته اند و به توصیف و تعریف آن پرداخته اند، و کاوش ها و بررسی های باستان شناسی زیر آب که اخیراً در آن صورت گرفته، به شناخت بیشتر این بندر باستانی کمک نموده است. شواهد تاریخی نشان می دهند که بیشترین مبادلات و رفت و آمدهای تجاری و فرهنگی در اقیانوس هند در سده های نخست اسلامی به سوی شرق دور و یا غرب این اقیانوس، از طریق خلیج فارس و دریای عمان صورت می گرفته است و فعال ترین مراکز تجاری آسیا و آفریقا و حتی مدیترانه، مراکز بندری مسلمانان از جمله سیراف بوده اند. در این مقاله قصد داریم تا به تحول این بندر و دلایل اوج و افول آن با مدارک باستان شناختی بپردازیم.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان