محمود خواجه ‏میرزا

ابوالفتح محمد بن ابوالقاسم عبد الکریم بن ابوبکر احمد شهرستانی (479 ـ 548 ق)، مُتَکلم شافعی اشعری، فقیه اصولی، فیلسوف و ملقب به افضل، حُجه الحق و تاج الدین، از اندیشمندان بزرگ تاریخ علوم در ایران است که بیشتر به سبب نگارش کتاب ملَل و نحَل (آیین ها و کیش ها) شهرت دارد. ملل و نحل مروری جامع و مُفصل بر ادیان، فِرق، مذاهب، مکاتب و نحله های فلسفی گوناگون است. این مقاله سعی دارد تا شهرستانی و ملل و نحل او را معرفی کرده و برخی ادعاهای آن درباره تشیع و اسماعیلیه را مورد بررسی قرار دهد.

فتح اندلس و هشت قرن حضور مسلمانان، دستاوردهای فرهنگی، علمی، اقتصادی، سیاسی بسیاری در برداشت. در میان این اندوخته ها، دانش پزشکی، دارای اهمیت بسیار است و مسلمانان در این زمینه، به پیشرفت های چشم گیری دست یافتند. حضور 250 ساله مسلمانان در غرناطه اسلامی و تالیف چندین کتاب پیرامون پزشکی تخصصی، داروشناسی، جراحی، بیماری های داخلی، بیماری های واگیر و بهداشت عمومی و هم چنین بهره گیری پزشکان این دوره از تاریخ پزشکی گذشته اندلس و شرق جهان اسلام، بخشی از فعالیت ایشان در این زمینه است و این جستار بر آن نیست که دستاوردهای دقیق و تخصصی پزشکی در غرناطه مورد کاوش قرار دهد و در پی رد یا اثبات موضوعات مطرح شده در کتاب های پزشکی آن باشد، زیرا این چنین موضوعاتی در حیطه کار پزشکان و طبیبان متخصص می باشد. این پژوهش به سیری در آثار پزشکی غرناطه اسلامی می پردازد.

زمان یکی از عناصر مهم و کلیدی در روایت های تاریخی است که در کنار مؤلفه هایی چون مکان و شخصیت های تاریخی، قوام یک ابژه و رخداد تاریخی را شکل می دهد. مورخان برای نقل روایت های تاریخی از عنصر زمان به شیوه های گوناگون بهره گرفته اند. ژرار ژنت، برای درک بهتر از کارکرد زمان در روایات با تأمل بر عنصر زمان در روایت، نظریه «زمانمندی روایت» را طرح و شاخص های سنجش زمان روایت را بررسی کرد. پژوهش حاضر، بر آن است تا با بهره گیری از نظریه زمان بندی ژنت، به شیوه تحلیل محتوا به ارزیابی شاکله روایی کتابی تاریخی یعنی اکسیر التواریخ و روابط بین مؤلفه های روایی سازنده این ساختار بپردازد و الگوی کلی سطوح و مؤلفه های روایی کتاب را تبیین و تشریح کند. با توجه به اهمیت عنصر زمان در متون تاریخی مشخص می شود که در کنار سیطره نظم گاه شمارانه بر روایت نویسنده اثر، بی نظمی های زمانی چون گذشته نگری یا آینده نگری مورخ، روایت او را به سمت «نابهنگامی یا زمان پریشی» هدایت کرده است. درعین حال بسامد مفرد رویدادها به صورت بسامد غالب، از مهم ترین شگردهای زمانی است که مورخ در مقوله زمانمندی روایت از آن بهره برده است.

  قهستان منطقه ایی است در جغرافیای تاریخی ایران زمین که پیوندی عظیم و ناگسستنی با خراسان بزرگ دارد. گرچه که، امروزه بخش عمده ایی آن را خراسان جنوبی نامیده اند و برخی نواحی شمالی آن نیز جزء خراسان رضوی است، اما با این وجود، قهستان در سیر تاریخی خود شاهد وقایع مهم تاریخی بوده است. ولایت قهستان با توجه به موقعیت جغرافیایی و بافت فرهنگی اش در زمینه آموزش و تعلیم و تربیت نقش ویژه ایی در فرهنگ و تمدن اسلامی از سلجوقیان تا پایان صفویان داشته است، به گونه ایی که عالمان بزرگی از این ولایت سر برآوردند و عوامل مهمی چون سیاسی- اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی بر وضعیت آموزشی قهستان در این دوره تاثیرگذار بوده است. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق که بر پایه روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، به شیوه جمع آوری منابع و اسناد کتابخانه ایی است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که وضعیت آموزش قهستان تابع وضعیت سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی آن است که زمینه ساز تعالی و پیشبرد نهاد آموزشی شده است. به گونه ایی که از نظر سیاسی تاسیس مدارس دولتی و از نظر اقتصادی، شاهراه بودن آن و به لحاظ فرهنگی تکثر فکری و قومی از عمده عوامل ترقی وضعیت آموزشی قهستان و ثبات در این ناحیه محسوب می شود. لذا، جایگاه مدارس در کیفیت آموزش ولایت قهستان در ارتقاء بینش فرهنگی این ولایت از دوره سلجوقی تا صفویه نقش بسیار مهمی ایفاء کرده تا آنجا که بزرگان و علمای دینداری را در خود پرورانده است. اهداف پژوهش: بررسی عوامل سیاسی- اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی بر وضعیت آموزشی قهستان از دوره سلجوقیان تا صفویان. شناسایی عوامل مؤثر بر کیفیت مدارس از دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت و بررسی وضعیت موجود کیفیت مدارس در قهستان و تبیین نقش ولایت قهستان در بالندگی بزرگان و علمای دینی. سوالات پژوهش: چه عواملی بر وضعیت آموزشی قهستان از دوره سلجوقیان تا صفویان تاثیر گذار بوده است؟ ولایت قهستان چه نقشی را در بالندگی بزرگان و علمای دینداری در طول تاریخ ایفاء کرده است؟

قهستان منطقه ای است در جغرافیای تاریخی ایران زمین که پیوندی عظیم وناگسستنی با خراسان بزرگ دارد. گرچه که امروزه بخش عمده ی آن را خراسان جنوبی نامیده اند و برخی نواحی شمالی آن جزء خراسان رضوی است،اما با این وجود قهستان در سیر تاریخی خود شاهد وقایع تاریخی بوده است. ولایت قهستان با توجه به موقعیت جغرافیایی وبافت فرهنگی اش در زمینه تعلیم وتربیت نقش ویژه ای در فرهنگ وتمدن اسلامی از سلجوقیه تا پایان قاجاریه داشته است،به گونه ای که عالمان بزرگی از این ولایت سربرآوردند و عوامل مهمی چون سیاسی،اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی بر وضعیت آموزش قهستان تاثیر گذار بوده است.روش گرداوری اطلاعات در این تحقیق بر پایه روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته به شیوه جمع آوری منابع واسناد کتابخانه ای است.یافته های پژوهشی حاکی از آن است که وضعیت آموزشی قهستان تابع وضعیت سیاسی،اقتصادی و فرهنگی آن است که زمینه ساز تعالی و پیشبرد نهاد آموزشی شده است،به گونه ای که از نظر سیاسی تاسیس مدارس دولتی و از نظر اقتصادی شاهراه بودن آن و به لحاظ فرهنگی تکثر فکری و قومی از عمده عوامل ترقی وضعیت آموزشی قهستان وثبات در این ناحیه محسوب میشود. لذا جایگاه مدارس در کیفیت آموزش ولایت قهستان در ارتقای بینش فرهنگی این ولایت نقش بسیار مهمی ایفا کرده،تا آنجا که بزرگان ،مفاخر ومشاهیر علمی وعلمای دینداری را در خود پرورانده است.