یعقوب فروتن

علیرغم تحولات وسیع، سریع و عمیق در ساختار خانواده معاصر، باروری و فرزندآوری در بسیاری جوامع ازجمله ایران کماکان در گرو ازدواج است. تحقیق حاضر برخی از مهم ترین ابعاد و تعیین کننده های مرتبط با رویکرد اجتماعی به الگوهای ازدواج و همسرگزینی در ایران را مورد بررسی قرار می دهد. این مقاله مبتنی بر داده های پیمایشی است که جمعیت نمونه آن را تعداد 4267 نفر مردان و زنان 15-64 ساله ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان های منتخب ایران تشکیل می دهند. مطابق تجزیه و تحلیل های این تحقیق، بیشترین تمایل برای سن ازدواج دختران و پسران به ترتیب سنین 21-24 سال و سنین 25-27 سال است، تحصیلات و سپس ازدواج به عنوان مهم ترین اولویت زندگی زنان تلقی می شود، در حدود نیمی از پاسخگویان دارای نگرش مثبت نسبت به الگوی ازدواج درون گروهی هستند، مردان به طور چشمگیری بیش از زنان دارای نگرش مثبت نسبت به الگوی ازدواج های متوالی یا تعدد زوجات هستند. درعین حال، این الگوهای کلی مرتبط با ازدواج به طور برجسته ای تحت تاثیر متغیرهای جمعیت شناختی از قبیل سن، جنس، محل سکونت، وضعیت تاهل، تحصیلات و همچنین مؤلفه های مرتبط با نگرش جنسیتی و دینداری است.

هدف اساسی این مقاله پژوهشی، بررسی ترجیحات فرزندآوری در بین گروه های قومی منتخب در ایران است. گروه های قومی این تحقیق، مشتمل بر اقوام ترک، ترکمن، کرد، گیلک، لر، لک، و مازنی است. یافته های این تحقیق نشان دهنده شباهت ها و تفاوت های قابل ملاحظه ای در بین گروه های قومی از نقطه نظر ترجیحات فرزندآوری آنها است: از یک سو، مهم ترین وجوه مشترک آنها این است که نه تنها هیچ یک از گروه های قومی مورد مطالعه تقریباً هیچ گونه ترجیح و تمایلی به الگوی بی فرزندی ندارند، بلکه بیشترین ترجیح آنها معطوف به الگوی دو فرزند است. از سوی دیگر، بیشترین تفاوت ها در بین گروه های قومی در زمینه ترجیحات فرزندآوری را باید در الگوی سه فرزند و بیشتر جستجو کرد. در مجموع، تجزیه و تحلیل های این تحقیق، مبین این نتیجه گیری نهایی است که هیچ یک از متغیرهای تحقیق، حتی سطح تحصیلات دانشگاهی نیز نتوانسته است یک نوع هم گرایی قومی در الگوی فرزندآوری زیاد یعنی ترجیح به داشتن سه فرزند و بیشتر را فراهم کند که به خوبی نشان دهنده این نکته مهم است که تعلّقات قومی کماکان نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای در ترجیح فرزندآوری زیاد ایفا می کند.

در پژوهش حاضر به یکی از مهم ترین مسائل خانواده امروز و برخی از مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با رویکرد جامعه به پدیدةسقط جنین پرداخته شده است. تحولات و مسایل خانواده امروزطیفی به مراتب گسترده تر را دربرمی گیرد که شامل تغییر نگرش ها به سقط جنین، بالارفتن سن ازدواج، کاهش بعد خانوار و تقلیل باروری، تغییر در ساختار خانوار مانند افزایش خانوارهای یک نفره، زندگی مشترک بدون ازدواج، افزایش طلاق و افزایش خانواده های تک والدی و تک فرزندی است. جمعیت این پژوهش را4267 نفر از مردان و زنان 15ساله و بالاتر ساکن در منقطه های شهری و روستایی شهرستانهای اسفراین، اهواز، بابلسر، بجنورد، خرم آباد، سقز، کامیاران، گنبدکاووس، محمودآباد و همدان تشکیل میدهند.به طورکلی، نتایج پژوهش نشان داده است که نزدیک به دوپنجمِ افراد بررسی شده به سقط جنین نگرش مثبت دارند. درعین حال، این الگوی کلی تحت تأثیر سه دسته متغیر تعیین کننده،شامل متغیرها و تعیین کننده های جمعیت شناختی پایه،مانند سن، جنس، وضعیت تأهل، محل سکونت، بعد ایده آل خانواده و سطح تحصیلات، متغیرهای مرتبط با مؤلفه های مذهبی و دینداری، و متغیرهای مرتبط با نگرش های جنسیتی است.

وضعیت زنان در چند دهه اخیر در بیشتر نقاط دنیا پیشرفت های چشمگیری داشته است. بااین حال، شکاف جنسیتی هنوز در بسیاری از جوامع وجود دارد. این پژوهش، با استفاده از شاخص های بین المللی سنجش وضعیت زنان، به بررسی تطبیقی کشورهای اسلامی خاورمیانه و شمال افریقا از حیث توسعه جنسیتی، نابرابری و شکاف جنسیتی می پردازد. روش این پژوهش تحلیل ثانویه داده های بین المللی است که به دو روش تحلیل توصیفی اکتشافی و تحلیل خوشه ای انجام گرفته است. تجزیه و تحلیل های این تحقیق در خصوص وضعیت این کشورهای اسلامی بر دو الگوی اصلی تأکید دارد: اول آنکه، چنانچه مجموعه این کشورها را به عنوان یک کل در نظر بگیریم، شکاف جنسیتی میان آن ها به مراتب بیشتر و برجسته تر از سایر نقاط جهان است. دوم آنکه، تحلیل های تفصیلی این پژوهش نیز نشان دهنده تنوع و تفاوت های قابل ملاحظه بین این کشورهاست؛ به طوری که می توان آن ها را بر اساس وضعیت زنان در سه شاخص بین المللی به پنج گروه مجزا تقسیم کرد. در این گروه بندی، کشورهای قطر و کویت در دسته یک، کشورهای امارات متحده عربی، تونس، بحرین، عمان، عربستان سعودی و لیبی در گروه دوم، کشورهای لبنان، ترکیه و الجزایر در گروه سوم، کشورهای ایران، سوریه، اردن، مصر، مراکش، پاکستان و عراق در گروه چهارم و یمن و افغانستان در گروه پنجم قرار می گیرند. بر این اساس، به نظر می رسد برای تبیین و شناخت دقیق وضعیت زنان در این کشورها، توجه به تفاوت های متعدد و ناهمسانی آن ها، هم در وضعیت کنونی و هم در روند تحولات وضعیت زنان در سه دهه گذشته، ضروری است.

تحقیق حاضر تلاش می کند تا برخی از مهمترین زمینه ها و انگیزه های مرتبط با گرایش جوانان تحصیلکرده دانشگاهی برای مهاجرت به خارج از کشور را مورد بررسی قرار دهد. مباحث این مقاله مبتنی بر تجزیه و تحلیل های یک تحقیق پیمایشی است که جمعیت آن را مجموعا تعداد 327 نفر از دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد تشکیل می دهند که با استفاده روش نمونه گیری طبقه بندی مرکب از نمونه گیری تصادفی ساده و سیستماتیک و تشکیل گروه های مشخص با صفات همگن از جامعه ی آماری و با میانگین آلفای کرونباخ حدود ۷۹/۰ انتخاب شده اند. مطابق نتایج این تحقیق، نزدیک به نیمی از افراد در این تحقیق تمایل دارند تا به خارج از کشور مهاجرت کنند. درعین حال، این میزان تمایل بطور معنی داری تابعی از ویژگیهای جمعیت شناختی مانند سن، جنس و وضعیت تاهل می باشد. تجزیه و تحلیل های رگرسیونی این تحقیق نیز نشان داده است که متغیرهایی از قبیل احساس امنیت، دینداری، هویت ملی، و بویژه انگیزه های اقتصادی و شغلی، دارای تاثیرات معنی داری بر روی تمایل به مهاجرت است. در مجموع، تحقیق حاضر شواهد تجربی جدیدی در چارچوب مدل نظری اورت لی (1966) و در تایید یافته های تحقیق سازمان ملل متحد (2002) ارائه می کند زیرا مطابق یافته های این تحقیق می توان چنین نتیجه گیری کرد که گرایش جوانان به مهاجرت عمدتا تحت تاثیر دستیابی به فرصت های شغلی و تحصیلی مناسب تر است.

اگرچه مفهوم مهاجرت برپایه تعاریف کلاسیک جمعیت شناختی مستلزم جابجائی مکانی و تفاوت بین محل تولد و محل اقامت معمولی است، اما بسیاری انسانها در کشور زادگاهی خویش همواره سودای مهاجرت در سر می پرورانند و تمایل دارند تا در فرصت مناسب مهاجرت کنند که در این مقاله از آنان باعنوان "مهاجرین بالقوه" یاد می کنیم و برخی از مهمترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با تمایل آنان به مهاجرت خارج از کشور را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهیم. تجزیه و تحلیل های این مقاله مبتنی بر داده های پیمایش مقطعی است که جمعیت نمونه آن شامل 4267 نفر مردان و زنان 15 ساله و بالاتر ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان های منتخب ایران می باشد. مطابق نتایج تحقیق، نزدیک به نیمی از جمعیت موردمطالعه تمایل به مهاجرت دارند.  همچنین نتایج نشان داد که تمایل به مهاجرت بطور برجسته ای تحت تاثیر سه دسته متغیرهای عمده مشتمل بر متغیرهای جمعیت شناختی از قبیل سن، جنس، محل سکونت، وضعیت تاهل، تحصیلات و متغیرهای مرتبط با نگرش جنسیتی و دینداری است. علاوه براین، انگیزه های اقتصادی و شغلی نقش بمراتب مهمتر و تعیین کننده تری در تمایل به مهاجرت ایفا می کنند. بطور خلاصه، یافته های تحقیق حاضر در چارچوب نظریه کلاسیک جاذبه و دافعه مهاجرت و نظریه جمعیت شناختی مهاجرت موسوم به گذار مهاجرتی تبیین می گردد.

در این مقاله مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با تفاوت های قومی مذهبی نگرش های جنسیتی بررسی شده است. برای سنجش نگرش های جنسیتی از گویه های پنج گانه اگموند و همکاران (2010) استفاده شده است. جامعه آماری شامل افراد 15 ساله و بالاتر شهرستان بجنورد در استان خراسان شمالی، مشتمل بر پنج گروه قومی (تات، ترک، ترکمن، کرد و فارس) و دو گروه مذهبی (شیعی و سنی) هستند. مطابق نتایج، اگرچه گروه قومی تات بیش از سایر گروه های قومی، به ویژه ترکمن ها، دارای نگرش جنسیتی غیرسنتی هستند، در بین تمامی گروه های قومی نوعی نگرش غیرسنتی کمابیش غالب است. علاوه بر این، مردان شیعی و سنی مذهب دارای نگرش های جنسیتی کمابیش مشابهی هستند، درحالی که نگرش جنسیتی زنان شیعی و سنی مذهب با همدیگر متفاوت است، برای نمونه، زنان شیعی مذهب بیش از زنان سنی مذهب دارای نگرش مثبت به اشتغال زنان هستند. در مجموع، یافته های تحقیق را می توان در دو نکته اصلی و کلی خلاصه کرد: همگرایی نگرش های جنسیتی غیرسنتی و نقش تعیین کننده متغیر جنسیت در کشف و شناخت دقیق تر تفاوت های قومی مذهبی مرتبط با نگرش های جنسیتی.

مطابق تئوری گذار دوم جمعیت شناختی، تحولات وسیع و عمیق الگوهای مرتبط با شکل بندی خانواده، از جمله روندهای فزاینده طلاق بعنوان ویژگی های بنیادین خانواده ی معاصر و جمعیت شناسی نوین محسوب می شوند. در همین چارچوب، تحقیق حاضر به بررسی برخی از مهمترین الگوها و تعیین کننده های نگرش به طلاق پرداخته است. جمعیت نمونه تحقیق را 2787 نفر زنان و مردان 15 سال به بالای نقاط شهری و نقاط روستایی شهرستان های اهواز، بابلسر، بجنورد، گنبدکاووس، محمودآباد و همدان تشکیل می دهند. یافته ها نشان داد که درحدود یک سوم افراد مورد مطالعه دارای نگرش مثبت به طلاق هستند و این الگوی کلی نیز بطور معنی داری، تحت تأثیر تعیین کننده های سه گانه اعم از متغیرهای جمعیت شناختی (مانند: سن، جنس، محل سکونت، تحصیلات)، متغیرهای مرتبط با نقش های جنسیتی و متغیرهای مرتبط با دینداری است. در مجموع، یافته های این تحقیق را می توان درچارچوب تئوری های نوگرایی و تغییرات بنیادین در نظام ارزش های جامعه تبیین کرد؛ بدین معنا که نگرش به طلاق بطور مستقیم و مثبت تحت تأثیر رویکردهای نوگرایانه و لیبرالی است.

مقدمه: مقاله حاضر به بررسی الگوها و تعیین کننده های مرتبط با تمایلات فرزندآوری با تأکید بر ملاحظات مذهبی می پردازد. گرچه ملاحظات دینی و مذهبی در جامعه ما تأثیر قوی و مهمی بر زندگی و رفتارهای فردی و اجتماعی در ابعاد گوناگون ازجمله در زمینه تمایلات فرزندآوری دارند، اما مطالعات اندکی در این حوزه انجام گرفته است. این خلأ تحقیقات به ویژه در مطالعات تطبیقی بین دو گروه شیعی و سنی مذهب برجسته تر به نظر می رسد. به همین منظور، این مقاله شواهد پژوهشی و تجربی مناسب برای شناخت برخی از مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با مناسبات بین تمایلات فرزندآوری و تعلقات مذهبی با تأکید بر بررسی تطبیقی گروههای شیعی و سنی مذهب را ارائه و مورد بحث و بررسی قرار می دهد. روش: مقاله حاضر مبتنی بر تحقیق پیمایشی است و جامعه آماری تحقیق را مردان و زنان 15 ساله و بالاتر نقاط شهری و روستایی شهرستانهای بجنورد و گنبدکاووس تشکیل می دهند. با استفاده از روش کوکران و روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، مجموعاً تعداد 870 نفر به عنوان جمعیت نمونه این تحقیق انتخاب شده اند. هدف اصلی انتخاب دو جامعه آماری مختلف در این تحقیق نیز فراهم آوردن زمینه های مناسب تر برای برسی دقیق تر پرسشهای تحقیق است بدین معنا که گروههای مذهبی مورد مطالعه این تحقیق در دو جامعه برخوردار از شرایط اقتصادی اجتماعی کمابیش متفاوت زندگی می کنند. بنابراین، بررسی تطبیقی تمایلات فرزندآوری هر گروه مذهبی ساکن در دو جامعه آماری موردمطالعه نیز می تواند زمینه های مساعدی را برای بررسی دقیق تر این پرسش تحقیق فراهم آورد که آیا الگوهای مرتبط با تمایلات فرزندآوری تحت تأثیر شرایط اقتصادی اجتماعی گروههای مذهبی است یا اینکه اساساً ناشی از تعلقات مذهبی آنها است؟ پس از گردآوری داده های موردنیاز این تحقیق با استفاده از ابزار پرسشنامه، از نرم افزار SPSS برای تجزیه وتحلیل داده های تحقیق استفاده شده است. یافته ها: الگوی خانواده 2 فرزندی به عنوان برجسته ترین و قوی ترین تمایل فرزندآوری در بین هر دو گروه شیعی و سنی مذهب است. الگوهای کمابیش مشابهی در خصوص سایر شاخص های مرتبط با فرزندآوری (مانند الگوهای ازدواج، سیاستهای افزایش موالید، ترجیح جنسیتی) مشاهده شده است. برعکس، الگوهای باروری ترجیحی "بی فرزندی" و "تک فرزندی" در نزد هیچ یک از این دو گروه مذهبی چندان پذیرفتنی و شایع نیست. یافته های تطبیقی نیز نشان دهنده نقش به مراتب مهم تر متغیرهای جمعیتی مانند جنسیت و محل سکونت بر روی تمایلات فرزندآوری است. بحث: گرچه تفاوتهای مهمی بین تمایلات فرزندآوری گروههای مذهبی وجود دارد، اما یافته های تحقیق حاضر هم سویی و هم خوانی بیشتری با تئوری کافمن و اسکایربک دارد مبنی بر اینکه تعلقات دینی مذهبی همچون یک عنصر ثانوی در تبیین الگوهای فرزندآوری عمل می کنند.

این مقاله، ابعاد جمعیت شناختی و اقتصادی-اجتماعی مرتبط با مناسبات بین جوانان و جنسیت را در پنج بخش اصلی مورد مطالعه قرار داده است: آموزش و تحصیلات، بهداشت و سلامت، اقتصاد و اشتغال، تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، وضعیت جوانان و جنسیت در منطقه خاورمیانه با تاکید بر ایران. در این مطالعه از روش ترکیبی مبتنی بر بررسی اسنادی و تحلیل داده های ثانوی بر پایه داده های سازمان ملل متحد استفاده شده است. مطابق یافته های این تحقیق، اگرچه تفاوتهای جنسیتی در عرصه های گوناگون آموزشی بهداشتی اقتصادی اجتماعی در میان نسل معاصر جوانان در مقایسه با نسل های پیشین کاهش یافته است، بااین حال دختران و زنان جوان کماکان از امکانات پایین تری در این عرصه ها برخوردارند. یافته های این تحقیق نشان داده است که هم در جهان و هم در ایران جوانان در حدود یک پنجم کل جمعیت را تشکیل می دهندکه تقریبا نیمی از آنها را دختران شامل می شوند. تعداد جمعیت جوان در تمامی جوامع، منعکس کننده طیف وسیعی از نیازمندی ها و نیز توانمندی ها در عرصه های گوناگون است. این امر به طور بالقوه فرصتی طلایی موسوم به ""پنجره جمعیت شناختی فرصت"" محسوب می شود که باید در برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری های ملی و بین المللی مبتنی بر مطالعات و تحقیقات علمی نیز کانون اصلی توجه واقع گردد.

در این تحقیق، برپایه یک رویکرد جمعیت شناختی یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی جوامع معاصر یعنی الگوهای مرتبط با تمایلات فرزندآوری را مورد توجه و بررسی قرار داده ایم. جمعیت نمونه تحقیق حاضر مشتمل بر 2787 نفر از مردان و زنان 15 ساله به بالای ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان های اهواز، بابلسر، بجنورد، گنبدکاووس، محمودآباد و همدان می باشد. در مجموع، تجزیه و تحلیل های این تحقیق نشان می دهد که گرچه یک «شکاف نسلی» فراگیر و فزاینده در زمینه الگوهای فرزندآوری کاملا مشهود است، با این وجود، الگوهایی همچون «بی فرزندی» و «تک فرزندی» در جامعه ایرانی چندان پذیرفتنی نیست. برجسته ترین الگوی تمایلات فرزندآوری نیز الگوی دو فرزندی است. یکی دیگر از الگوهای اصلی که از تجزیه و تحلیل های این تحقیق می توان استنباط کرد، این است که تمایلات فرزندآوری مردان و زنان بسیار به هم شبیه و یکسان است. در عوض، تفاوت ها در زمینه تمایلات فرزندآوری به طور چشمگیری تحت تاثیر نحوه نگرش جنسیتی مانند نگرش به الگوی سنتیِ مرد نان آور خانواده و اشتغال زنان است.

این مقاله با استفاده از مدل نظری «جامعه پذیری ملی» (هایو، 2009)، به بررسی مناسبات بین هویت ملی و سیستم آموزشی می پردازد. مطابق این مدل نظری، هویت ملی در چارچوب یک فرآیند مستمر و از طریق سازوکارهای جامعه پذیری مخصوصاً نظام آموزشی و منابع درسی شکل گرفته و درونی می شود. بررسی ادبیات تحقیق در طیف متنوع و گسترده ای از ممالک جهان به وضوح نشان می دهد که نظام های آموزشی معمولاً الگوهای ایده آل هویت ملی را از طریق منابع درسی مدارس منعکس می کنند که به شدت متأثر از روابط قدرت و ایدئولوژی نیز هستند. در این تحقیق با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، مهم ترین ویژگی ها و الگوهای مرتبط با بازنمایی هویت ملی در کتب درسی به تفکیک دوره های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه مطالعه شده است.

در تحقیق حاضر، برخی از مهم ترین الگوها و تعیین کننده های مرتبط با ترجیح جنسیتی مورد مطالعه قرار می گیرد. واکاوی ادبیات تحقیق مؤید آن است که اولا، پدیده ترجیح جنسیتی نه تنها با حاملگی های ناخواسته و تمایلات باروری مرتبط است، بلکه پیامدهای جمعیت شناختی دیگری مانند افزایش مرگ ومیر مادری را نیز سبب می شود. ثانیا، الگوی "فرزندآوری منبعث از ترجیح جنسیتی" هنوز هم در برخی از جوامع در جهان وجود دارد. یافته های مقاله، مبتنی بر پیمایشی است که نمونه آن را 743 نفر از زنان 15 -49 ساله همسردار ساکن در نقاط شهری و روستایی شهرستان نکا در استان مازندران تشکیل می دهند. داده های تحقیق با استفاده از پرسشنامه گردآوری و مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق مبین آن است که علیرغم کاهش باروری به زیر سطح جانشینی در استان مازندران طی سالیان اخیر، ترجیح جنسیتی مبتنی بر فرزند پسر در بستر اجتماعی تحت مطالعه، همچنان رایج و متداول است. مطابق یافته ها، تعیین کننده های اصلی تمایل به فرزندآوری عبارتند از: سن، طول مدت ازدواج، تعداد فرزندان موجود و ترکیب جنسیتی مطلوب فرزندان. علاوه بر این، هم تمایلات فرزندآوری و هم ترجیحات جنسیتی به طور معنی داری تحت تاثیر متغیرهای نگرشی به ویژه نگرش به ارزش فرزند و نگرش به نقش های جنسیتی قرار دارند

مقالة حاضر می کوشد با تکیه بر نظریة گذار جمعیتی و با رویکردی فرهنگی اجتماعی، مهم ترین زمینه ها و روندهای مرتبط با تحولات خانوادة معاصر و طلاق را در مقیاسی جهانی (با تأکید بر وضعیت جوامع صنعتی و جهان سوم) و به طور خاص ایران، تجزیه و تحلیل کند. مطابق مباحث این مقاله مبتنی بر تحلیل ادبیات تحقیق، درحالی که عظمت خانواده و استحکام پیوندهای زناشویی از مهم ترین ویژگی های دوران گذشته (موسوم به ""عصر طلایی"") تلقی می شد، خانوادة معاصر دست خوش چنان تحولات بنیادین و عمیقی شد که در دورة جدید درقالب اصطلاحاتی همچون ""عصر طلاق"" و ""انقلاب طلاق"" توصیف شده است. تجزیه و تحلیل های مبتنی بر داده های سازمان ملل متحد در این مقاله به وضوح نشان می دهد که گرچه روند تصاعدی میزان طلاق به طور کاملاً چشمگیرتری در جوامع صنعتی به وقوع پیوسته است، میزان طلاق در ممالک جهان سوم ازجمله ایران نیز افزایش درخور ملاحظه ای یافته است. به علاوه، خانوادة معاصر با پدیده های نوظهوری (مانند خانوادة تک والدی، خانوادة تک فرزندی، بی فرزندی، زوج زیستی) مواجه شده است که غالباً ارتباط تنگاتنگی نیز با تشدید میزان طلاق دارند. به طور خلاصه، نوگرایی و مظاهر آن (به ویژه فردگرایی، صنعتی شدن، شهرنشینی) ریشة اصلی این تغییرات بنیادین خانوادة معاصر است که این مقاله به طور خاص به نقش حیاتی تحولات فرهنگی در روندهای طلاق پرداخته است. مطابق نتایج این تحقیق، باورها و زمینه های فرهنگی - اجتماعی مساعدی دربارة اهمیت خانواده در جامعة ایران وجود دارد که می توانند نقش تعیین کننده ای در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های معطوف به مدیریت و کنترل دامنه و شدت آسیب های خانواده و میزان طلاق (به ویژه برای نسل های آینده) ایفا کنند.

جامعه پذیری و اجزای آن مانند جامعه پذیری دینی، یک «استراتژی» تلقی می شود زیرا به عقیده اندیشمندان علوم اجتماعی و جامعه شناسان، یک جامعه یا گروه معین از مکانیسم جامعه پذیری به عنوان نوعی استراتژی برای حفظ انسجام اجتماعی و وحدت گروهی بهره می گیرد. این تحقیق نیز با استفاده از مدل عناصر چهارگانه فرآیند جامعه پذیری میچنر و همکاران (1990)، فرآیند جامعه پذیری دینی در ایران را کانون توجه قرار داده است. مطابق این مدل نظری، نظام آموزشی و متون درسی، منبع اصلی و موتور محرکه فرآیند جامعه پذیری محسوب می گردد. بر همین اساس، تحقیق حاضر مهم ترین الگوها و ویژگی های مرتبط با بازنمایی آموزه های مذهبی از طریق منابع آموزشی و درسی ایران را مورد مطالعه قرار داده است. در این تحقیق با استفاده از شیوه تحلیل محتوا، کلیه کتب درسی دوره های تحصیلی ابتدایی و راهنمایی و نمونه ای منتخب از کتاب های درسی دوره تحصیلی متوسطه مورد بررسی قرار گرفته اند. مطابق یافته های این تحقیق، گرایشِ مذهبی در همه کتاب های درسی مورد مطالعه بسیار برجسته است؛ با این همه، بررسی های تطبیقی ادیان و مذاهب گوناگون نیز نشان دهنده تفاوت های معنی داری است. به علاوه، الگوها و ویژگی های مرتبط با بازنمایی مناسبات بین مذهب و جنسیت در کتاب های درسی نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. در مجموع، نتایج این تحقیق به وضوح نشان می دهد که نظام آموزشی و منابع درسی به عنوان یک ابزار مناسب «استراتژی جامعه پذیری» و مکانیسم رسمی بازنمایی «انتظارات اجتماعی و استانداردهای فرهنگی» مورد استفاده قرار گرفته اند.

موضوع اصلی این پژوهش معطوف به بررسی و تجزیه و تحلیل ابعاد و ویژگی های مرتبط با فرآیند جامعه پذیری حجاب و پوشش اسلامی بود. در این پژوهش، با استفاده از مدل نظری عناصر چهارگانه فرآیند جامعه پذیری میچنر و همکاران (1990) و سایر صاحب نظران معاصر تئوری جامعه پذیری (اونس و داویس، 2000؛ تایلور، 2003)، فرآیند جامعه پذیری حجاب از طریق سیستم آموزشی تجزیه و تحلیل شد. بر همین اساس، مهم ترین الگوها و ویژگی های مرتبط با چگونگی بازنمایی حجاب و پوشش زنان در متون آموزشی مدارس ایران بر پایه روش تحلیل محتوا بررسی شد. مطابق نتایج این پژوهش، اگرچه الگوهای کمابیش عمومی در زمینه چگونگی بازنمایی حجاب و پوشش زنان از طریق سیستم آموزشی وجود دارد، اما تجزیه و تحلیل های تفصیلی این پژوهش نشان می دهد که این الگوهای کلی به طور معناداری تابعی از دوره های تحصیلی و عنوان متون درسی است.

این مقاله در نظر دارد تأثیر مهاجرت بین المللی را بر هویت مورد بررسی قرار دهد. مهاجرت معمولاً فرصت ها و زمینه های قابل توجهی را برای ایجاد تغییر فراهم می آورد. بدین ترتیب، پرسش کلیدی این است که آیا مهاجرت به ایجاد تغییر در هویت منجر می شود؟ پدیده مهاجرت چه نقشی در زندگی آن دسته از مهاجرینی ایفا می کند که الگوهای کاملاً متفاوتی از هویت را در کشورهای مبدأ و مقصد مهاجرت تجربه می کنند؟ به علاوه، چه عوامل دیگری در فرایند انتقال هویت پس از مهاجرت نقش تعیین کننده ای دارند؟ در این مطالعه، با استفاده از الگوی پیشنهادی جمعیت شناس برجسته معاصر، کینگیسلی دیویس، هویت جنسیتی بر پایه مشارکت زنان در بازار کار مورد توجه می باشد. به عقیده دیویس، بخش قابل ملاحظه ای از تغییرات در هویت و نقش های جنسیتی را باید در رشد فزاینده مشارکت زنان در بازار کار طی دهه های اخیر جستجو کرد. روش پژوهش مورد استفاده در این مقاله، ترکیبی از بررسی اسنادی و روش تجزیه و تحلیل های آماری و تجربی است. تجزیه و تحلیل های این پژوهش بر دو نکته اساسی تأکید دارند: نخست آنکه، مناسبات بین مهاجرت و هویت را می توان تاحد زیادی در چارچوب مدل نظری «فاصله فرهنگی اجتماعی» بین مبدأ و مقصد مهاجرت تبیین کرد. درواقع، نتایج این پژوهش نشان می دهد که بین این فاصله فرهنگی اجتماعی و شدت تأثیر مهاجرت در ایجاد تغییر در هویت رابطه ای معکوس وجود دارد. دوم آنکه، عواملی همچون مهارت زبانی و طول اقامت در جامعه جدید، نقش مثبتی در وضعیت تمامی مهاجرین (متعلق به کلیه گروه های قومی و نژادی) دارند؛ با این همه، شدت تأثیر این دو عامل حیاتی نیز ارتباط مستقیم با فاصله فرهنگی اجتماعی بین مبدأ و مقصد مهاجرت در زمینه هویت دارد. درواقع، این امر نشان دهنده نقش تعیین کننده این دو عامل در کاهش دادن شکاف فرهنگی اجتماعی بین مبدأ و مقصد مهاجرت در جریان زندگی مهاجرین و افزایش موفقیت آنان در جامعه جدید می باشد.

افزایش چشمگیر میزان اشتغال زنان در جهان از نیمه دوم قرن بیستم به بعد، به عنوان مهم ترین مشخصه «انقلاب در نقش های جنسیتی» نامیده شده است (دیویس 1984، کوتر و همکاران 2001). در ایران، علی رغم توانمندی های قابل توجه زنان و پیشرفت های برجسته ای که طی سال های اخیر در خصوص عناصر زمینه ساز افزایش مشارکت آنان در بازار کار به وقوع پیوسته است (مانند افزایش تحصیلات زنان به ویژه تحصیلات دانشگاهی، افزایش میانگین سن ازدواج، کاهش سطح باروری و روند فزاینده نگرش موافق با اشتغال زنان)، میزان مشارکت زنان در بازار کار همچنان پایین است. معمولا سطح پایین اشتغال زنان به میزان قابل ملاحظه ای ریشه در زمینه های اجتماعی و فرهنگی دارد که از طریق سیستم های آموزشی و متون درسی بازتولید می شود. در این تحقیق با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، مهم ترین الگوها و ویژگی های اشتغال زنان در متن و تصاویر کتاب های درسی سه مقطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان مورد مطالعه قرار گرفته است. مطابق نتایج این تحقیق، الگوی سنتی تفکیک نقش های جنسیتی داخل و خارج خانه و مدل «مرد، نان آور خانوار» (مک دونالد 2000) به وضوح در این کتاب های درسی بازنمایی شده است. تنوع شغلی بسیار محدود و همجنس بودن افرادی که زنان شاغل با آنان سروکار دارند، نیز از مهم ترین ویژگی های بازنمایی اشتغال زنان در کتاب های درسی محسوب می شود. به علاوه، تفاوت های مهم و قابل ملاحظه ای در خصوص الگوها و ویژگی های اشتغال زنان بر حسب مقاطع تحصیلی، پایه تحصیلی و عناوین کتاب های درسی در این تحقیق مشاهده گردید