مفید شاطری

   در طی سال های گذشته ایران با بحران شدید کم آبی به دلیل خشکسالی های طولانی و سوءمدیریت منابع آب خود روبه رو است. تغییر الگوی کشت به منظور افزایش بازده آبیاری، نه تنها باعث صرف جویی در مصرف آب ارزشمند می شود، بلکه سبب افزایش درآمد فعالیت های کشاورزی می شود. براین اساس، با توجه به کمبود بیش از حد برخی از نقاط ایران در منابع آبی، بررسی اثرات تغییر الگوی کشت در سطح روستاهای فعال در این زمینه، امری کاملاً ضروری به نظر می رسد؛ بنابراین هدف تحقیق حاضر، واکاوی پیامدهای تغییر الگوی کشت زعفران و پسته و تأثیر آن بر توسعه نواحی روستایی روستاهای شهرستان رشتخوار است. این پژوهش به روش توصیفی –تحلیلی انجام شده است. در این راستا، تغییر الگوی کشت در 377 خانوار ساکن در این روستاهای شهرستان مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور، ابتدا ضمن مطالعات اسنادی و بازدید های اولیه میدانی، طیف گسترده ای از شاخص ها تعیین شد. سپس جمع آوری داده ها براساس شاخص های انتخابی و با استفاده از پرسشنامه های روستا و خانوار انجام شده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها نیز از تحلیل های آماری و فضایی و نرم افزارهای Expert choice، SPSS , Fazy- Topsis استفاده شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که درآمدهای سالانه حاصل از تولید پسته در 9/43 درصد از خانوارهای مورد مطالعه، بیش از درآمد سایر محصولات است. نتایج این بررسی نشان می دهد که شاخص های افزایش تنوع فرصت شغلی با ضریب 086/0 و ایجاد فرصت های اشتغال با ضریب 078/0، دارای بیشترین درجه اهمیت و نحوه استفاده از سموم با ضریب 015/0 و زمان و میزان آبیاری با ضریب 010/0، کمترین درجه اهمیت را به خود اختصاص می دهند. همچنین از تجزیه وتحلیل داده های مورد مطالعه می توان به این نتیجه رسید که تغییر الگوی کشت توانسته بر بهبود وضعیت اقتصادی-اجتماعی ساکنان روستاهای مورد مطالعه تأثیر چشم گیری داشته است.

مقدمه: با گسترش مفهوم مشارکت در میان دست اندرکاران و صاحب نظران توسعه، عده زیادی از فعالان این حوزه به ارائه راهکارهای علمی و منطقی در جهت ترغیب و تشویق به مشارکت با تأکید بر اهمیت آن پرداخته اند. در مطالعات توسعه روستایی نیز به مفهوم مشارکت روستاییان توجه ویژه ای است به طوری که با سنجش میزان مشارکت مردم در نواحی روستایی می توان میزان پیشرفت مدیریت توسعه روستایی را در رسیدن به اهداف توسعه ارزیابی نمود. هدف : برای بهره گیری از این معیار و به منظور عملیاتی کردن مفهوم نظری مشارکت در فعالیت های تحقیقاتی، نیاز به تعریف متغیرها و گویه هایی در این ارتباط وجود دارد تا بتواند در قالب پرسشنامه و ابزاری معتبر قرار گیرد و برای سنجش مفهوم مشارکت مردمی در مناطق روستایی مورد استفاده پژوهشگران و محققان باشد. با وجود اینکه پژوهش های بسیاری در نواحی روستایی در این زمینه شده است اما ابزاری واضح و روشن که مورد تأیید متخصصان و صاحب نظران توسعه روستایی باشد و روایی آن به طور کامل بررسی شده باشد، در دسترس نیست. روش شناسی: این تحقیق از حیث هدف، کاربردی است که هدف اصلی آن، اقدام به منظور دستیابی به ابزاری معتبر شامل پرسش های هدف دار، واضح و شفاف مطابق با میزان درک پاسخگویان است تا بتواند اطلاعات قابل اعتمادی را در حیطه مفهوم مشارکت در نواحی روستایی فراهم سازد. یافته ها: راستا تعداد 20 گویه مربوط به مشارکت در معرض قضاوت و داوری 40 نفر از متخصصان دانشگاه در زمینه جغرافیا، علوم اجتماعی و علوم سیاسی قرار گرفت و از طریق محاسبه ضرایب CVI و CVR برای هریک از گویه ها، تعیین شد که تا چه میزان این گویه ها معرف مفهوم مشارکت روستایی هستند که در نهایت از میان 20 گویه طرح شده،  15 گویه معتبر شناخته شده است. نتیجه گیری: گویه های تبیین کننده ی مفهوم مشارکت در عرصه روستایی، دامنه ی موضوعی متنوعی دارد.

از دیرباز محدودیت منابع آب در ایران ، ابداع و خلق روش های مناسب جهت افزایش راندمان بهره برداری از آب را در جوامع روستایی الزام آور ساخته ، چرا که آب یکی از ارکان اصلی رشد و توسعه پایدار جوامع روستایی است.پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر اسناد، تهیه پرسشنامه محقق ساخته، بازدید میدانی و انجام مصاحبه های عمیق منطبق با تجربیات، دانش ها و بینش افراد مورد مصاحبه در ارتباط با ناشناخته ها و نایافته های دانش بومی در حوزه مدیریت منابع آب جوامع روستایی دهستان شاسکوه شهرستان زیرکوه انجام شده است.نتایج این پژوهش بیانگر کارآمدی رویکردهای سنتی و نظام مدیریت بومی منابع آب است.نتایج پژوهش نشان دادکه بهره برداران محلی در مقوله های آبیاری، مدیریت ذخیره، مصرف و توزیع آب از شیوه های مختلف زیست بوم سازگار بهره می گیرند.در بخش کیفی این دانش ارزشمند از مرحله شناسایی آغاز و بر مبنای آن از جامعه بهره بردار میزان اثر گذاری هر کدام از شیوه ها مورد بررسی قرار گرفت که در تمامی ابعاد شیوه های مورد استفاده اثر گذاری آن تایید شد.

صنایع پالایشگاهی نفت و گاز در جهان امروز یکی از بخش های اصلی انرژی است که کشور برای رسیدن به توسعه و تولیدات بیشتر به آن نیازمند هست. آلودگی زیست محیطی یکی از مهم ترین چالش های جامعه انسانی در قرن حاضر به شمار می رود. در این پژوهش قصد داریم پروژه های محیط زیستی اجرا شده در شرکت پالایشگاه گاز فجر جم را بر اساس مشاهدات میدانی مورد بررسی قرار دهیم. پالایشگاه گاز فجر جم، در 290 کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر و در مجاورت دهستان شهر خاص در شهرستان جم قرار گرفته است. پژوهش پیش رو باهدف بررسی اقدامات زیست محیطی پالایشگاه در راستای کاهش آلودگی به منظور حفظ محیط زیست و با روش توصیفی تحلیلی و از منابع مطالعاتی کتابخانه ای و پیمایشی انجام شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که اقدامات زیست محیطی پالایشگاه برای حفظ محیط زیست در چهار بخش صورت بندی می شود. در بخش پساب ها اقداماتی از قبیل احداث بستر خشک کننده در محوطه فلر و حذف سرریز حوضچه روغن گیر و در بخش پسماندها: فنس کشی و دسته بندی ضایعات، در بحث کاهش آلودگی هوای منطقه، نصب و راه اندازی آنالیزور آنلاین بروی دودکش های زباله سوزها و بویلرها، همچنین در بحث مدیریت منابع آب مشارکت درساخت سد باغان، نصب کنتور آب بروی لاین های آب می باشد. مجموعه اقدامات صورت گرفته باعث شده پالایشگاه موفق به کسب گواهینامه های متعددی از جمله اهتمام به تعالی در اولین کنفرانس بین المللی مدیریت مشارکت و پیشنهادها، اخذ گواهینامه صنعت برگزیده سبز از سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1381 بشود. تجربیات موفق واحد موردنظر می تواند الگویی برای واحدهای صنعتی مشابه باشد.

تعزیه از مجموع آیین های اسطوره ای و باورهای مذهبی شکل گرفته و پیوند دیرینه شعر، موسیقی و نمایش در این مراسمِ آیینی، به رشد و بالندگی هر کدام منتهی شده است. تعزیه، آیینی است که با مقدمه و زمینه انجام می شود. از مقدمات تعزیه، می توان به پیشخوانی اشاره کرد که مدخلی برای ورود تماشاگران و مستمعان به متن واقعه اصلی است. در پژوهش حاضر که به روش اسنادی و پیمایشی انجام گرفته، پیشخوانی های مجالس شبیه خوانی در روستای سرخنگ در خراسان جنوبی، که از مراکز قدیمی شبیه خوانی در استان است، به طور موجز بررسی و معرفی شده است. اهمیت پژوهش حاضر در آن است که برخی از پیشخوانی های معرفی شده، در هیچ کدام از منابع مکتوب متأخر بیان نشده است؛ بنابراین به اصالت پژوهش، اعتبار بیشتری می دهد. بر اساس شواهد، نسخ خطی تعزیه موجود، مربوط به دوره قاجار است و مراسم شبیه خوانی در این روستا با تمام مقدمه و مؤخره آن بی انقطاع تا به امروز اجرا شده است.

حجم مقالات چاپ شده در کشور در کنار ارتباط تنگاتنگ جامعه علمی با مقالات چاپ شده از لزوم بررسی محتوای مقالات حکایت دارد؛ باید توجه داشت که ارزش علمی مقالات یکسان نبوده و چاپ و پذیرش یک مقاله لزوما به معنای خالی از اشکال بودن آن نیست؛ فلذا پژوهش حاضر با هدف آسیب شناسی مقالات گردشگری به چاپ رسیده در مجلات جغرافیایی انجام گرفت؛ تحقیق پیش رو که از تحلیل محتوای اسناد بهره می گیرد به لحاظ هدف کاربردی و از حیث ماهیت تحقیقی کیفی است. جامعه آماری این تحقیق 97 مقاله گردشگری چاپ شده در مجلات جغرافیایی بوده که پس از مشورت با اساتید دو سوم مقالات (68 مقاله) در تحلیل شرکت داده شدند. جهت تحلیل محتوای مقالات، ابتدا از طریق مطالعه آثار پیشین و نظرخواهی از اساتید، شاخص های تحقیق، ذیل چهار بعد کلان شناختاری، ساختاری، عملکردی و اسنادی گرد هم آمده و مدل مفهومی تحقیق را شکل دادند؛ روایی چک لیست مورد استفاده به تایید اساتید این حوزه رسید و جهت افزایش دقت نتایج از پایایی مصحح استفاده گردید؛ در فرایند تحلیل محتوای مقالات از نرم افزار SPSS25 استفاده شده و نتایج تحقیق در غالب شناسایی آسیب ها و خلاءهای موجود در مقالات گردشگری مجلات جغرافیایی گزارش شد؛ نهایتا متناسب با چالش های مشاهده شده پیشنهادات لازم ارائه گردید.

طرح های هادی روستایی با برنامه ها و اقدامات بس شایسته در جهت ایجاد تحول در محیط های روستایی و بعضاً بازآفرینی بخش هایی از این فضاها درجهت توسعه همه جانبه پایدار، در اقصی نقاط کشور، موجب بهبود شرایط زیستی شده است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل اثرات اجرای طرح های هادی روستایی درتوسعه مسکن و وضعیت زیست محیطی سکونتگاه های روستایی بخش  مرکزی شهرستان جیرفت صورت گرفته است. تحقیق حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش پیمایشی است..پس از پیمایش اولیه در ۳۰ نمونه، واریانس صفت رضایتمندی به مقدار ۱۸۵/۰به دست آمد که پس از جایگذاری در فرمول تعداد ۱۳۵ خانوار به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید.. برای پردازش داده ها از روش ه ای آم ار توص یفی و استنباطی از جمله آزمون دوجمله ای، کراسکال والیس وهمچنین تکنیک تاپسیس بهره گرفته ش ده است. نتایج تحقیق حاکی از آن می باشد که بین متغیرهای اج رای ط رح ه ادی میزان رضایت مندی مردم در خصوص مؤلفه های مسکن و زیست محیطی بالاتر از حد متوسط بوده است. همچنین با اطمینان 99%سطح رضایتمندی افراد در روستاهای موردبررسی تفاوت معناداری باهم داشته باشند. بنابراین اجرای طرح هادی روستاهای نمونه در زمین ه ی بهبود وضعیت مسکن ، محیط زیست و زندگی روستاییان موفق بوده و توانسته موجبات رضایتمندی نسبی ساکنین روستا را فراهم بیاورد. پس میتوان گفت که هر سه فرضیه مورد تأیید قرار گرفته و همچنین نتایج رتبه بندی روستاهای نمونه براساس روش تاپسیس، بیانگر بالاترین تأثیرگذاری اجرای طرح هادی در روستاهای پرجمعیت که سابقه مدیدی از اجرای طرح هادی آن ها می گذرد همچون علی آباد با مقدار 995 /0 ، هوکرد با مقدار985/0 بوده است.

اقتصاد خانوارهای روستایی و هم چنین افزایش سطح درآمد آنها امروزه یکی از مهمترین راهبردهای توسعه پایدار اقتصادی سکونتگاه های روستایی در سراسر دنیا تلقی می گردد، یکی از عوامل های مهم مهاجرت های روستایی به مناطق شهری در ایران کمبود فرصت های شغلی و پایین بودن درآمد آنها در این نواحی می باشد. هدف پژوهش حاضر بررسی اثرات اقتصادی_اجتماعی احداث پالایشگاه گاز فجر شهرستان جم بر توسعه پایدار نواحی روستایی است. این پژوهش از نوع توصیفی– تحلیلی با استفاده از روش پیمایشی و کتابخانه ای انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، روستاهای شهرستان جم در استان بوشهر است که بر اساس سرشماری سال 1395، برابر با 8793، نفر جمعیت بوده است. در جامعه آماری مورد مطالعه از فرمول کوکران استفاده و حجم نمونه 369، انتخاب شد. به منظور به دست آوردن دیدگاه ساکنان در خصوص مولفه های پژوهش از آزمون های آماری Tتک نمونه ای استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که رابطه معناداری بین بررسی اثرات اقتصادی_اجتماعی احداث پالایشگاه گاز فجر شهرستان جم بر توسعه پایدار نواحی روستایی و مولفه های ابعاد اقتصادی و اجتماعی پژوهش وجود دارد. بیشترین اثرات احداث پالایشگاه گاز فجر بر مولفه های اقتصادی، مولفه تغییر در بهبود سطح درآمد و در میان مولفه های بعد اجتماعی، مولفه کاهش روند مهاجرت بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده اند. بنابراین بیشترین رابطه در گویه های بعد اقتصادی بین سطح عمومی رفاه و بهبود وضعیت درآمد و در گویه های بعد اجتماعی بین ارتقاء سطح بهداشت، سلامت و کاهش مهاجرت مؤثر بوده است.

مقدمه: از گذشته های دور به طور کلی سه شیوه زندگی عشایری، روستایی و شهری در سرزمین ما متداول بوده است که در این میان شیوه زندگی عشایری بیش از دو شیوه ی دیگر دچار تغییر و دگرگونی شده است. یکی از عوامل مهم این دگرگونی در دهه های اخیر، اجرای طرح های برنامه ریزی شده اسکان عشایر است. هدف پژوهش: هدف اصلی این پژوهش، بررسی وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانوارهای عشایر (تیره عمله فارسی مدان) اسکان یافته در کانون اسکان گودگپ (واقع در بخش ارژن شهرستان شیراز) و پیامدهای اجرای طرح اسکان هدایت شده می باشد. روش شناسی تحقیق: برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. در روش میدانی، علاوه بر پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه نیز انجام شده است. جهت برآورد حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده و تعداد نمونه به دست آمده،180 خانوار می باشد. اطلاعات جمع آوری شده از طریق پرسشنامه، در موضوعات مشخص تفکیک و به کمک نرم افزارSpss  طبقه بندی، تحلیل و بررسی شده اند. تجزیه و تحلیل اطلاعات در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی صورت گرفته است. قلمروجغرافیایی پژوهش: موقعیت جغرافیایی پژوهش خانوارهای عشایر (تیره عمله فارسی مدان) اسکان یافته در کانون اسکان گودگپ (واقع در بخش ارژن شهرستان شیراز) در استان فارس است. یافته ها و بحث: یافته ها نشان داد که که اسکان عشایر، باعث افزایش شاغلان بخش کشاورزی، کاهش شدید تعداد دام و درآمد حاصل از دامداری، بهبود وضعیت پوشش گیاهی، بهبود دسترسی به خدمات رفاهی، بهبود وضعیت سواد، افزایش اهمیت مشارکت زنان در مشاغل خانگی و صنایع دستی و کاهش آن در بخش دامداری و کشاورزی، افزایش تمایل زنان به تحصیل و حضور در اجتماع و کاهش میزان موالید و مرگ ومیر در کانون اسکان گردیده است. نتایج: به طور کلی، نتایج نهایی پژوهش نشان داد که اجرای طرح اسکان موجب بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانوارهای اسکان یافته گردیده است. 

ریک جامعه اطلاعاتی، دانش و مهارت انسان ها سرمایه های آن جامعه محسوب می شوند. پیشرفت جوامع بشری درعصرحاضر به علت پیدایش بسترهای مناسب که یکی ازمهمترین آن ها فناوری ارتباطات و اطلاعات است، به دوراز دغدغه مکان جغرافیایی و فواصل آنها با مراکز تمدن، تنها با اتکای به دانش وتوانمدی ریتی آن ها امکان پذیراست. بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند سبب توانمندسازی و تأثیرگذاری آگاهانه این قشر فراموش شده درروند پایداری محیط روستاهای کشورگردد و توجه به آموزش های ICT روستایی می تواند از ابعادمختلف درتوسعه پایدارروستایی مؤثرواقع شود. این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی (در بخش توصیفی از آماره های میانگین، درصد فراوانی و در بخش استنباطی از مقایسه میانگین و آزمون اسپیرمن استفاده شده است) در راستای توسعه پایدار سکونت گاه های روستایی دهستان بشیوه پاطاق انجام گرفته است که اطّلاعات از روش میدانی (220پرسشنامه) واسنادی به دست آمده و نتایج حاکی ازآن است که، رابطه معنی داری بین فناوری اطّلاعات و ارتباطات و توسعه ی روستایی در سطح خیلی بالایی وجود داشت به طوری که روستای پاطاق با درجه توسعه یافتگی 674/0 در رتبه اول و روستای کوسه ها با درجه ی توسعه یافتگی 289/0 در رتبه اخر قرار گرفتند. که از دلایل عدم تاثیرگذاری می توان به موقعیّت بخش مورد مطالعه و سطح پایین سواد روستاییان و عدم امکانات کافی برای استفاده عموم از این فناوری شاره کرد. بنابراین، مسئولین اجرایی محدوده ی مورد مطالعه پیشنهاد می گردد اقدام به تاسیس دفتر فناوری اطّلاعات و ارتباطات در روستای ذکر شده کنند تا بدین وسیله شکاف ایجاد شده در توسعه یافتگی روستای مذکور نسبت به روستاهای دیگر برطرف شود.

انتقال آب های زیرزمینی به سطح زمین از ادوار بسیار دور رایج و متداول بوده است. از جمله روش هایی که با استفاده از آنها اقدام به این امر می کنند حفر قنات، چاه های عمیق و نیمه عمیق و چاه های دستی است. از دهه 1320 در شهرستان قاینات حفر چاه های عمیق  و نیمه عمیق آغاز شد و به تدریج در تمام دشت ها به ویژه دشت قاین به سرعت و بی رویه گسترش یافت. حفر بی رویه چاه ها مشکلات زیست محیطی را برای این دشت ایجاد نمود. هدف اصلی مقاله حاضر بررسی اثرات زیست محیطی چاه های عمیق و نیمه عمیق بر سکونت گاه های روستایی دشت قاین بوده است. پژوهش حاضر بر مبنای هدف جزء تحقیقات کاربردی بوده و به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.  نتایج نشان داد که بهره برداری های بی رویه  از منابع آب زیرزمینی در دشت قاین  با حفرچاه های عمیق و نیمه عمیق باعث به وجود آمدن مشکلات زیست محیطی در سکونت گاه های روستایی در دشت قاین از جمله خشک شدن قنوات قدیمی، افت سطح آبخوان و کاهش کیفیت منابع آب  شده است. در حقیقت گسترش چاه ها در دشت قاین منجر گردیده با برهم خوردن تعادل محیط زیست، موج شدید ناپایداری در سکونتگاه های انسانی فضا از جمله نقاط روستایی پدیدار گردد.

امروزه، موضوع حکمروایی روستایی یکی از مباحث مورد توجه محققان و سیاست گذاران توسعه می باشد. کاربرد این مفهوم در حوزه مطالعات و اقدامات در مناطق روستایی، همراه با تاًکید بر ویژگی ها و اصولی چون ایجاد پیوند و همکاری میان بخش های گوناگون مؤثر بر توسعه پایدار، همکاری میان قلمروها و محدوده های مدیریتی و سیاسی، افزایش توجه به مشارکت پایدار روستاییان، ترسیم اهداف و چشم اندازهای مشارکتی، توجه به مزیت های محلی و رقابتی، ظرفیت سازی و ارتقای توانمندی روستاییان و ... بوده است. نقش حکمروایی در سطح روستاها به دلایلی از جمله عدم مشارکت ساکنان در اجرای امور، سیاست های بخشی نگر و از بالا به پایین، تکثرگرایی مدیریت ها، موازی کاری ارگان ها و ... بسیار کم رنگ می باشد. این بررسی، یک تحقیق اسنادی و پیمایشی، با ماهیت، توصیفی تحلیلی و هدف کاربردی است که در پی بررسی تطبیقی بین حکمروایی مطلوب در نواحی روستایی استان خراسان جنوبی کشور ایران می باشد. فرآیند نمونه گیری متمرکز بر جامعه ی آماری شامل همه ی سرپرستان خانوارهای ساکن روستاهای دارای دهیاری بوده که بر اساس فرمول "کوکران" شامل 41 روستا و 206 سرپرست خانوار گردید؛ همچنین برای بررسی وضعیت حکمروایی مطلوب و توسعه پایدار روستایی در دهستان های شهرستان بیرجند، از آزمون t یک نمونه ای و در مرحله رتبه بندی دهستان ها، از روش تصمیم گیری چندشاخصه ی "تاپسیس" و "تحلیل خوشه ای" استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که منطقه مورد مطالعه، از لحاظ حکمروایی مطلوب و توسعه پایدار روستایی در وضعیت مطلوبی قرار نداشته؛ از این نظر دهستان های شهرستان بیرجند سطح متفاوتی نسبت به هم دارند.

وقف به عنوان یکی از احکام الهی به واسطه حمایت در ایجاد نهادهای آموزشی و مدارس، پشتوانه ای جهت شکوفایی و تقویت فرهنگ اسلامی بوده است. این سنت پسندیده به عنوان یک منبع مستمر مالی و پشتوانه مردمی جهت تداوم و پابرجایی مراکز آموزشی برای تربیت طلاب و دانش پژوهان همه اقشار جامعه بوده است. این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و برپایه اسناد وقفی و منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته است، در صدد است تا با بررسی و تحلیل اسناد موقوفات حاج عبدالعلی خان تأثیر وقف را در ایجاد مدارس و در نهایت شکوفایی فرهنگی و آموزشی بیرجند تبیین نماید. نتایج پژوهش نشان می دهد که یکی از دغدغه های مردم و حتی حاکمان وقت بیرجند، نبود نهادهای آموزشی و نگرانی از عقب ماندگی فرهنگی بوده است که واقف (حاج عبدالعلی خان) با نکته سنجی های دقیق، علاوه بر حل مشکل مکان جهت برگزاری کلاس ها، به هزینه طلاب، لباس و کتاب آن ها نیز توجه کرده و با وقف رقبات متعدد (اموال و املاک) بر مرکز آموزشی و فرهنگی موقوفه خود که شامل مجموعه مسجد، مدرسه علمیه، حسینیه و آب انبار بوده، الگویی از تأسیس مراکز آموزشی و فرهنگی را برای شهر بیرجند ایجاد نموده است.

تعزیه گونه ای نمایش آیینی است که با هدف روایت وقایع تاریخی - مذهبی، به ویژه فجایع عاشورا و شهادت امامان اجرا می شود. اهمیت حادثه عاشورا در تعزیه تا حدی است که در اغلب تعزیه های غیرعاشورایی، شاعر پرده هایی فرعی خلق می کند تا از طریق آن بخش هایی از حوادث کربلا را نیز روایت کند. به این پرده های فرعی، گریز (گریز به صحرای کربلا) گفته می شود. گریزها همواره با اخلال در روایت خطی داستان (روایت گردانی) همراه اند؛ بنابراین شاعر باید به نحوی آنها را در تعزیه اصلی جای دهد. در این مقاله، شیوه گنجاندن گریزها در تعزیه اصلی بررسی شده است. به عقیده نگارندگان، گریز از تعزیه اصلی بر پایه ترفند روایی- نمایشیِ تداعی انجام می شود که نتیجه یادآوری یک صورت یا مفهوم ذهنی است. برای بررسی این فرایند از مفاهیم روان شناسی مرتبط با تداعی استفاده شد و انواع، قواعد و عوامل تداعی در گریزها بررسی شد. از سوی دیگر، با توجه به اینکه گریز نوعی متادرام به شمار می رود، گریزها به دو نوع بیانی و نمایشی تقسیم شدند.  

گردشگری روستایی یکی از اشکال گردشگری است که توانسته است گردشگران بسیار زیادی را از طریق جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی جذب نماید و اهمیت زیادی در بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نواحی روستایی دارا می باشد. باید اذعان نمود که همه روستاهای کشور قابلیت توسعه صنعت گردشگری را ندارند به همین علت سازمان میراث فرهنگی_گردشگری و صنایع دستی گروهی از روستاها را که دارای قابلیت گردشگری اند به عنوان روستاهای هدف گردشگری انتخاب نموده است که این دسته از روستاها دارای پتانسیل های طبیعی، تاریخی و فرهنگی برای جذب گردشگر و همچنین سرمایه گذاری مناسب می باشند. در پژوهش حاضر از روش تحقیق توصیفی _ تحلیلی استفاده شده است در این پژوهش که پس از تعریف معیارها اصلی (جاذبه طبیعی ، جاذبه انسانی، دسترسی ، زیرساخت و خدمات و زمین ) و همچنین مشخص نمودن زیر معیارها وزن دهی به آن ها با استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان وزن هرکدام از معیارها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مشخص و سپس به اولویت بندی شش روستای هدف گردشگری استان خراسان جنوبی با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره TOPSIS پرداخته شد. بر این اساس نتایج تحقیق نشان داد که روستای چنشت در اولویت اول روستاهای هدف گردشگری استان به علت دارا بودن جاذبه های طبیعی و تاریخی فراوان قرار می گیرد و به علت دارا بودن پتانسیل های طبیعی و تاریخی در حوزه گردشگری نیازمند توجه بیشتر به امر سرمایه گذاری در حوزه زیرساخت ها می باشد و همچنین در این اولویت بندی صورت گرفته شده روستای افین در اولویت آخر (ششم) قرار گرفت. و در نهایت به منظور فعال سازی خدمات گردشگری در روستاهای هدف، راهکار ارائه شده است.

یکی از مهم ترین نیازهای توسعه روستایی، مسکن روستایی است که در سال های اخیر سیاست های بهسازی و نوسازی مسکن برای بهبود وضعیت مساکن روستایی اجرا شده است. در تحقیق حاضر، به بررسی نقش اعتبارات بهسازی مسکن در بهبود کیفیت زندگی روستاییان در سه بعد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی پرداخته شده است. روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی، روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (آزمون دوجمله ای) صورت گرفته است. جامعه آماری تحقیق حاضر، خانوارهای روستاهای بخش مرکزی شهرستان تایباد که بین سال های 1384 تا 1389 اعتبارات بهسازی مسکن را دریافت کرده اند که شامل 5076 خانوار می باشد. جهت تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد که حجم نمونه لازم جهت تکمیل پرسشنامه ها، 180 خانوار محاسبه گردید. نتایج به دست آمده از تحقیق نشان می دهد اعتبارات دریافتی بیشترین تأثیر را در شاخص های بعد کالبدی و کمترین تأثیر را در شاخص های بعد اجتماعی داشته است. به عبارتی طبق آمار به دست آمده از میانگین نظرات افراد، در بعد اجتماعی گویه های دسترسی آسان به مراکز خرید در روستا، دسترسی بهتر به مراکز آموزشی، دسترسی بهتر به حمل و نقل عمومی راحت تر و دسترسی بهتر به مراکز درمانی و بهداشتی، کمترین میزان رضایت را توسط ساکنان داشته اند. از این رو، می توان گفت با ارائه نقشه و طرح های مناسب با موقعیت روستاها از طریق بخشداری و مکان یابی مناسب مساکن جدید در نزدیکی مراکز آموزشی، درمانی و بهداشتی، دسترسی ساکنان را به این مراکز آسان تر نمود و رضایت آنان را جلب کرد.

یکی از سنت ها و خصلت های پسندیده مردم در طول ادوار مختلف اسلامی برای کسب رضای خداوند و رسیدن به کمال، سنت وقف است. نظام وقف در تاریخ جوامع اسلامی نمونه ای از برنامه ریزی پایدار در سنتی هزارساله را نشان می دهد که با مطالعه این جوامع، مجموعه بناهایی را می توان یافت که به علت اجرای سنت حسنه وقف، پایداری طولانی تری نسبت به دیگر بناها داشته اند، بدین صورت که بخشی از موقوفات صرف عزاداری و انجام امور مذهبی و بخشی دیگر صرف حفظ و نگهداری و در نهایت پایداری بنا می شد. این پژوهش که بر پایه مطالعات توصیفی- تحلیلی و با روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است، درصدد این است که اهمیت این موضوع و تأثیر آن را بر نحوه شکل گیری و پایداری حسینیه های عصر قاجار شهر بیرجند بیان کند. در این مقاله، با مطالعه و بررسی وقف نامه ی حسینیه بی بی عروس و تحلیل فضای معماری آن، تأثیرات وقف بر شکل گیری حسینیه و در نهایت، تأثیرات آن به عنوان یک عامل مهم در پایداری حسینیه بیان می شود. یافته های پژوهش نشان می دهد که حسینیه بی بی عروس به عنوان یکی از حسینیه های وقفی مورد بررسی و جزو یکی از عناصر اصلی و مهم تشکیل دهنده در بافت تاریخی بیرجند محسوب می شده که با مراجعه به اسناد وقفی آن، می توان دریافت که حفظ، پایداری و ماندگاری بنا جزو یکی از نیات اصلی واقف بوده و در واقع، کالبد بنا پاسخگوی نیازهای چندگونه این بنا (امور مذهبی و حفظ بنا) بوده است. در نهایت، نیت واقف بر انجام امور مذهبی و نیازمند مکانی برای عمل به این نیات، دلیلی اصلی بر پایداری کالبدی این حسینیه در شهر شده است.

چوقف با کارکردهای متنوع خود و جایگاه ویژه اش در فرهنگ تشیع از جنبه های مختلف جامعه شناختی، اقتصادی، تاریخی، کالبدی، فرهنگی، سیاسی و غیره می تواند مورد بررسی قرار گیرد. موقوفات در تأسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز دینی، مذهبی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی عام المنفعه تأثیر فراوانی داشته و منشأ اثرات فراوان بوده اند. در این پژوهش که به کمک شیوه اسنادی و با رویکردی تاریخی تهیه شده، سعی بر این بوده تا تأثیرات اجتماعی - فرهنگی وقف در دو بخش اثرات مستقیم و غیرمستقیم مورد کنکاش قرار گیرد. نتایچ بازخوانی اولیه اسناد مربوطه، بیانگر تنوع کارکردی نهاد وقف و مصارف موقوفات در فرهنگ تشیع به طور عام و در محدوده مورد مطالعاتی، به طور خاص است و این ویژگی، نهاد وقف را در مذهب تشیع نسبت به وقف و موقوفات در سایر مذاهب، متمایز و ممتاز می سازد. پشتوانه مالی موقوفات ضمن تأثیرات مستقیم در حوزه های متعدد ازجمله در حوزه بیان و نشر معارف دین اسلام و مذهب تشیع، به انسجام اجتماعی، افزایش امنیت اجتماعی و همدلی و همگرایی بیشتر در بین مردم، به خصوص در جامعه تشیع منطقه شرق ایران به عنوان یک منطقه مرزی، کمک مؤثری نموده است. نهاد وقف هم چنین با تحکیم، تثبیت و تقویت پایگاه های تشیع ازجمله مساجد، حسینیه ها، مراسم مذهبی از قبیل عزاداری و تأسیس و اداره مدارس علوم دینی در خاور ایران به افزایش قلمرو مؤثر ملی در دوره حکومت های شیعی و حفظ و تقویت قلمروهای ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی تشیع انجامیده است.

آیین سوگواری ماه محرم جایگاه ویژه ای در زندگی اجتماعی ایرانیان داشته و در هر نقطه از کشور با توجه به فرهنگ و جغرافیای خاص آن منطقه، به شیوه های خاصی برگزار می شود. از جمله آیین های محرم، نخل گردانی است که در گستره وسیعی از کشور برگزار می شود. درخش به عنوان یکی از روستاهای با قدمت تاریخی، از جمله کانون های برگزاری این آیین می باشد. به دلیل تمایزات شاخصی که در شکل نخل درخش با دیگر مناطق کشور وجود دارد و هم چنین شیوه و مراسم خاص نخل گردانی که با تقسیم کار اجتماعی بسیار دقیق انجام می گیرد، این موضوع  مورد مطالعه قرار گرفت. هدف مقاله حاضر، توصیف و فهم مراسم عاشورای درخش و تحلیل انسان شناسانه این مراسم نمادین به عنوان بخشی از میراث فرهنگ مذهبی در شرق کشور می باشد. نوشتار حاضر تلاش دارد با استفاده از روش پژوهش کیفی از نوع میدانی (مردم نگاری) و با بهره گیری از روش مصاحبه و مشاهده و بر مبنای آرای تفسیری کلیفورد گیرتز، به مطالعه مراسم نخل گردانی محرم درخش بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که آیین و مناسک نخل گردانی در درخش ضمن بقای رابطه فرد و جامعه، سبب تقویت انسجام اجتماعی، هویت جمعی و همبستگی فرهنگی، تقویت وجدان جمعی و ارتباطات نسلی در این روستا شده است. از سوی دیگر، بر نحوه جهان بینی فرد و شکل گیری هنجارها در ذهن او مؤثر است. از دیگر یافته های این پژوهش آن است که این مراسم در نوع خود و در سطح خراسان جنوبی، منحصر به فرد است و علی رغم مشابهت  هایی که با آئین نخل گردانی در دیگر مناطق کشور دارد، به لحاظ صورت، ظاهر نخل و زمان و نحوه اجرای مراسم، تفاوت هایی با دیگر مناطق کشور دارد.

در رأس اهداف و استراتژی های توسعه روستایی، برآورده ساختن نیازهای اساسی انسان قرار دارد. مسکن از جمله این نیازها است که تغییر و تحول در آن از یک سو مبین اوضاع اجتماعی - فرهنگی، اعتقادات مذهبی، شرایط و میزان درآمد یا به بیان کلی تر، سطح توسعه جامعه است و از سوی دیگر نیز عاملی موثر در پایداری یا ناپایداری سکونتگاه های روستایی و سرانجام تفوق در فرایند توسعه روستایی به شمار می آید. از این رو با توجه به ارتباط عمیق میان مسکن و فرایند توسعه در سکونتگاه های روستایی، مطالعه تحولات ساختاری و کارکردی این مساکن از اهمیتی بنیادی برخوردار است. در پی زلزله 1376 در بخش زیرکوه شهرستان قاینات، مساکن و بافت سنتی بسیاری از کانون های روستایی هم چون دهستان شاسکوه دچار آسیب و تخریب جدی شد که پس از آن ساکنان محلی و سازمان های متولی منطقه ای به بازسازی و مرمت آن پرداختند. هدف مقاله حاضر واکاوی تغییرات کالبدی و تحولات الگوی کارکردی مسکن روستایی در منطقه مذکور می باشد. این مقاله کاربردی توسعه ای و از حیث ماهیت توصیفی – تحلیلی و ژرفانگرانه بوده است. روش تحقیق آن، ترکیبی از روش های اسنادی و میدانی می باشد. حجم نمونه تحقیق با کمک فرمول کوکران 294 خانوار تعیین و از روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب و مورد پرسش گری واقع شدند. به منظور آنالیز داده ها نیز از نرم افزار SPSS و آزمون T نمونه های وابسته استفاده شده است. نتایج کلی نشان می دهد که به لحاظ شاخص های کالبدی مساکن روستایی نسبت به گذشته تغییر معناداری نیافته اند و در برخی موارد نیز نشانه هایی از کاهش ابعاد فیزیکی مساکن را می توان یافت. به لحاظ کارکردی، هم چون گذشته، الگوی حاکم زیستی، معیشتی و تدارکاتی می باشد که در میان فضاهای یاد شده، فضاهای با کارکرد زیستی در هر دو دوره زمانی قبل و بعد از زلزله بیشترین درصد از فضای مسکن روستایی را به خود اختصاص داده است.