اسماعیل دویران

هویت در قدیم مربوط به شهرها و مکانهایی می شده است که دارای آثار تاریخی بوده اند.اما امروزه این مکان ها جایگاه قدیم را ندارند، لذا باید به فکر هویت مند کردن شهرها در مکان های جدید بود.این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تبیینی و با بکار بردن شیوه گردآوری اطلاعات بصورت میدانی وکتابخانه ای سعی برآن داشته تا نقش طراحی هویت محور در ایجاد حس تعلق و تداوم هویت شهری در بوستان نهج البلاغه شهر تهران را بررسی نماید.روش میدانی این پژوهش در قالب پرسش نامه با حجم نمونه 100مورد از گردشگران بوستان نهج البلاغه بوده که داده های گردآوری شده با استفاده از آزمون آماری خی دو1،کندال2 و گاما تجزیه وتحلیل و آزمون فرضیات صورت پذیرفت.نتایج حاصل نشان می دهد که هویت وحس تعلق مکانی با شیوه ونحوه طراحی محیطی ارتباط داشته و با ارتقاء عناصر کیفی منظر شهری چون مبلمان، هویت در فضاهای جدید تقویت می یابد.

امروزه به دنبال نارسایی و انتقادات وارده به روند برنامه ریزی شهری قبل از دهه 1950 (چون طرح های ش هری کالبد محور) شاهد ورود و کاربست م فهوم مشارکت و برنامه ری زی مشارکتی در ادب یات برنامه ری زی، ابتدا در ک شورهای توس عه یافته و سپس نشر و نمو آن در ک شورهای در حال توس عه می باشیم. آگاهی از ظرفیت مشارکت پذیری ساکنان بافت های مختلف شهری برای تحقق برنامه ها و رسیدن به اهداف برنامه ریزی امری ضروری است. از این رو شناخت ابعاد مختلف مشارکت و سنجش آن در محلات شهری منجر به درک درست تفاوت های موجود عناصر سیستم شهری (محلات شهری) شده و فرایند برنامه ریزی شهری را متناسب با تفاوت های موجود، نظام داده و عملیاتی می کند. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق کمی، در چارچوب مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و تحلیل همبستگی سعی نموده است به مقایسه تطبیقی ظرفیت مشارکت مردم در بافت های فرسوده و جدید شهری با نمونه موردی محله حسینیه (بافت قدیم ) وکوی قائم (بافت جدید) شهر زنجان بپردازد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که با وجود مشکلات عدیده در بافت های فرسوده ظرفیت مشارکت پذیری ساکنان آن در ارتقا محیط محل بالاتر از بافت های جدید است.

شناخت ابعاد مختلف سرمایه اجتماعی و سنجش آن در محلات شهری منجر به درک درست از تفاوتهای موجود در عناصر سیستم شهری (محلات شهری) می شود. این نکته فرایند برنامه ریزی را متناسب با تفاوتهای موجود نظام خواهد داد. در این مقاله با سنجش تطبیقی سرمایه اجتماعی در ابعاد مختلف آن (آگاهی اجتماعی، مشارکت مدنی، اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی) سه محله شهر زنجان در بافت قدیم (محله دباغها)، بافت جدید (کوی قائم) و سکونتگاه غیر رسمی (محله ترانس) که دارای ساختار جغرافیایی متفاوت با یکدیگر هستند پرداخته می شود.روش تحقیق این مطالعه از نوع توصیفی– تحلیلی یوده که با استفاده از روش میدانی وکتابخانه ای اقدام به جمع آوری اطلاعات گردیده است. نتایج حاصل از مطالعات نظری و میدانی با به کار بردن مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) نشان داد که محلات قدیم و سکونتگاه غیررسمی با وجود مشکلات عدیده خود دارای سرمایه اجتماعی      (به ویژه سرمایه اجتماعی درون محله ای) بالاتری در مقایسه با بافت جدید بوده که این عامل می تواند به عنوان ظرفیت بالقوه محل برای ارتقای کیفیت زندگی آنان بحساب آید.

امروزه آسایش بصری از مولفه های مهم و اساسی محیط های انسان ساخت بویژه در فضاهای شهری به شمار می رود و همانطور که محیط داخلی زندگی انسان (خانه) بایستی از زیبایی برخوردار باشد محیط بیرونی(شهر) نیز باید زیبا و دارای کیفیت بصری مناسب باشد بنابراین اهمیت بررسی موضوع آسایش بصری و نقش کیفیت های محیطی در ارتقاء و بهبود منظرشهری آشکار می گردد. این پژوهش به ابعاد مختلف مولفه های آسایش بصری و تاثیر آن بر منظر شهری و با تاکید بر عناصری چون روشنایی،رنگ،کیفیت محیطی، بدنه، کیفیت بنا، دسترسی و... پرداخته است.روش تحقیق در این پژوهش از نوع تحلیلی- تبیینی می باشد. گردآوری اطلاعات پژوهش بصورت کتابخانه ای و میدانی بوده است. در شیوه میدانی با استفاده از روش برداشت و تکمیل پرسش نامه اطلاعات مورد نیاز گردآوری شد. حجم نمونه جامعه مورد مطالعه (محله حسینیه زنجان)، با استفاده از فرمول کوچران 120 نمونه بدست آمده است که نتایج آن در نرم افزار spss پیاده شد.در نهایت با استفاده از آماره خی دو تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها صورت گرفت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که ارتقاء سطح مولفه های آسایش بصری تاثیر متقابل و دوسویه ای را بر منظر شهری گذاشته و کاهش این مولفه ها منحر به آشفتگی، ناهمگونی و اغتشاشات بصری محیط می شود.

مفهوم کیفیت زندگی دارای کاربردهای فراوانی است،اما ارائه تعریف روشن وجامع از آن دشوار است،به همین دلیل این واژه همچنان در ادبیات علمی مختلف دچار ابهام است. این پژوهش می کوشد چارچوب مفهومی برای کیفیت زندگی با تاکید بر معیارهای کالبدی آن در مقیاس خرد شهری (محله) ایجاد نماید. روش تحقیق در پژوهش حاضر روش فرضی- استنتاجی بوده که به شیوه کتابخانه ای ومیدانی جمع آوری اطلاعات صورت گرفته وبا بکار بردن مدل فرایند تحلیل سلسه مراتبی(AHP) واستفاده از نرم افزار SPSSو  Expert choiceبه تجزیه وتحلیل داده هاپرداخته شد.نتایج حاصل از مطالعه سه بافت مختلف شهری( بافت اسکان غیر رسمی ،بافت فرسوده و بافت برنامه ریزی شده) شهر زنجان  نشان می دهد که محلات برنامه ریزی شده از نظر شاخص های کالبدی فرمال اجتماعی در مقایسه با دو بافت دیگر از وضعیت مناسبی برخوردار می باشند.

مدیریت یکپارچه شهری مدیریتی است هم افزا،با حضور تمامی ذی نفعان و ذی نفوذان شهری در چارچوب نهادی، سازمانی و قانونی مشخص به منظور ارتقاء سطح مدیریت شهری و پایدار نمودن زیست پذیری شهر. این مقاله سعی بر آن داشته است با بررسی ساختار مدیریت شهری شهرهای میانی ایران (زنجان و همدان) در ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی با نگرش مدیریت یکپارچه بپردازد. روش تحقیق پژوهش از نوع پیمایشی- کمی بوده که با استفاده از روش اسنادی و میدانی گردآوری داده ها صورت پذیرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل اعضای ستاد توانمند سازی اسکان غیررسمی، (بخش دولتی و عمومی) نهادهای مردمی و مردم ساکن در بافتهای اسکان غیر رسمی و فعالان اقتصادی (بخش خصوصی) مستقر در این بافتها می باشد. حجم نمونه برآورد شده برای بخش دولتی و عمومی 18 سازمان، برای بخش مردمی 620 نمونه و برای بخش خصوصی510 نمونه بوده است که با استفاده از روش آزمون میانگین و مدل تحلیل مسیر تجزیه و تحلیل داده ها صورت پذیرفت. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد در شهرهای میانی ایران مدیریت یکپارچه شهری عملکرد نیافته و مدیریت شهری دارای نگرش و کارکرد سنتی است و نتیجه این نوع نگرش ناکارمدی طرح های ساماندهی و گسترش مسائل شهری در بافتهای اسکان غیررسمی است. از طرف دیگر تشریک مساعی نهادی (هم افزایی نهادی) بعنوان پیش شرط پیاده سازی مدیریت یکپارچه در حال حاضر در این شهرها نامناسب و در پایه چرخه حیات مدیریت یکپارچه شهری واقع شده است.

بافت فرسوده، به مفهوم فرسودگی کالبدی و اجتماعی، محصول تاثیر و تاثر متقابل فرایندهای اجتماعی و فضای جغرافیایی است. بدین سبب موضوع بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری، همواره یکی از مسائل و چالشهای شهرهای امروزی است، که اندیشمندان حوزه های مختلف و مدیران شهری را به حیطه تلاش در جهت بهسازی و نوسازی آن کشانده است. در این راستا رویکردهای مختلفی چون بازسازی، بهسازی، نوسازی، توانمندسازی و ... در چند دهه اخیر مطرح شده و مورد آزمون قرار گرفته است. این اقدامات در ایران بصورت پراکنده و گاهاً متناقض با ویژگی های بافت شکل گرفته که همین عامل دریده شدن بافت اجتماعی و فرهنگی را سبب ساز شده است. این امر نتیجه نگاه صرفاً کارکردگرا و اقتصادی و ضعف نگرش فرهنگ گرا (سنت گرا) و لحاظ نکردن مشارکت مردم درفرایند مداخله بافت های فرسوده است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تبینی ابتدا مفاهیم و تعاریف مربوط به بافت فرسوده و شیوه های مداخله در آن پرداخته و سپس با مطالعه محدوده موردی یعنی محله زینبیه شهر زنجان لزوم استفاده از نگرش تلفیقی کارکردگرا و فرهنگ گرا پرداخته است. گردآوری داده ها در این تحقیق کتابخانه ای و میدانی است که در روش میدانی، با استفاده ار روش نمونه گیری کوچران 100نمونه پرسشنامه به شیوه تصادفی ازساکنین بافت تکمیل ودر نرم افزار SPSSپیاده شد. سپس با استفاده از تحلیل آمار خی دو و تی تست(t-test) تجزیه و تحیلل داده ها وآزمون فرضیات انجام گرفت. نتایج حاصل نشان دهنده آن است که استفاده از رویکرد ترکیبی با تلفیق رویکرد کارکردگرا (اقتصاد محور) و فرهنگ گرا (سنت گرا) با هدف ارتقاء ارزش زمین و بهروه وری از آن و حفظ هویت و عناصر فرهنگی و اجتماعی بافت فرسوده مناسب ترین شیوه مداخله در بافت های فرسوده است. به طوری که هم منافع رویکرد کارکردگرا و هم مزایای رویکرد فرهنگ گرا تضمین می شود.

اجرای هر طرح و برنامه ای درشهرها مراحل متعددی دارد .مراحلی که از مطالعات توصیفی، شناخت دقیق از منطقه، اولویت های ساکنان، ظرفیت های منطقه یا محل، نحوه و میزان مشارکت مردم را شامل شده و پس از این مراحل است که برنامه ریزان اقدام به تهیه برنامه کرده و مجریان آن را به صورت عملیاتی در می آورند. در این میان، برنامه ریزی در مقیاس کوچک شهر (محله) همراه با استفاده از نیروها و پتانسیل محلی و مشارکت و شریک قرار دادن مردم در روند تهیه و اجرای طرح ها می تواند گامی مؤثر در افزایش پایداری شهر وحذف چهره نامطلوب زندگی از محلات شهر، بویژه محلات اسکان غیر رسمی باشد، چرا که مصرف کنندگان نهایی طرح ها مردم هستند و به همین جهت، شریک کردن آنان در فرایند برنامه ریزی موجبات کارایی بیشتر طرح ها را فراهم آورده، در نتیجه نوید محله خوب، شهر خوب، کشور خوب را خواهد داد. این مقاله با مطالعه یکی از محلات اسکان غیررسمی شهر زنجان(محله اسلام آباد)به بررسی و سنجش قابلیت های محله در پیاده کردن برنامه ریزی مردم محور وارائه راهبردهای مورد نظر برنامه ریزی پرداخته است. در این مقاله با مطالعه میدانی و کتابخانه ای این نتیجه حاصل شد که رویکرد مردم محوری در برنامه ریزی شهری در شرایط موجود شهرهای ایران با تکیه بر پتانسیل های مشارکتی مردم در محلات شهری (بویژه محلات اسکان غیررسمی ) نفش مهمی در افزایش پایداری برنامه ریزی و پایداری شهر دارد.