این مقاله درصدد است پس از بیان رویکردها دربارة فاعلشناسی و واقعیت عالم و امکان معرفت و تفاوت معرفت و علم، به مهمترین مباحث معرفتشناسی عرفانی بپردازد؛ از اینرو به مباحثی چون تعریف معرفتشناسی عرفان که نوعی شناخت شهودی و وجدانی است، از دیدگاه قرآن و سنت و نیز از منظر عارفان اشاره و نیز مبرهن شده است که «قلب و دل» یگانهترین ابزار معرفتشهودی و عرفانی به شمار میرود و به سبب عللی که در متن آمده، این نوع معرفت نیز در بعضی مواقع از آفت خطا مصون نبوده است؛ از اینرو باید برای تشخیص شهود معصوم از خطا، ملاکها و معیارهایی ارائه شود؛ بدین جهت در سیر بحث، به اتحاد معرفت عرفانی و شناخت عقلی با توجه به جایگاهی که عقل خالص در برابر عقل مشوب نزد اهل معرفت دارد، اشاره شده است. در ضمن، به مراتب و درجات معرفت عرفانی، مانند مکاشفه، محاضره، و مشاهده که به نوعی به مراتب مقام حضور اشاره دارد، پرداخته شده و از مباحث مهمی که مدنظر قرار گرفته، چگونگی رهیافت و دستیابی به این نوع معرفت یا ابزارهایی مانند تقوا، مجاهده، اخلاص، ایمان، عمل صالح و عمل به علم است و در نهایت، عوامل انسداد معرفت شهودی و عرفانی نیز بررسی و بازنگری شده است.
چکیده
گرایش به عرفان یکی از پرجاذبهترین گرایشات معنوی است که در میان ادیان الهی از جایگاه خاصی برخوردار است، بهطوری که میتوان گفت: معرفةالله در رأس اهداف تبلیغی پیامبران بوده است.
از سوی دیگر، جاذبههای عرفانی همچون سایر گرایشات پاک و مقدس، از طرف برخی عارفنمایان مورد بهرهبرداری ناصحیح قرار گرفته است که گوشهگیری و عزلت و بیتفاوتی در مقابل مسائل اجتماعی و سیاسی و ظلمپذیری از جمله آنهاست.
مقاله حاضر به بیان شاخصههای عرفان امام خمینی (ره) پرداخته است. نویسنده عجینشدن عرفان امام با معارف اهل بیت علیهمالسلام و حضور در متن جامعه و سیاست و پیوند با حماسه و احساس و دوری جستن از تقیّدهای بیجا و تکلفآمیز را از ویژگیهای عرفان آن پیر سفرکرده دانسته است.