یدالله ملکی

موضوع آفرینش از جمله مباحثی است که می تواند میدانی برای جولان افکار مردم هر سرزمین به وجود آورد. معما و مفهوم پیچیده خلقت و ماده اولیه آفرینش در جای جای زندگی و تفکر و تخیل بشر قابل مشاهده است. شباهت ها و تفاوت هایی در بحث آفرینش اساطیر و خلقت جهان هستی در باورهای باستانی دینی و حماسی ایران قبل از اسلام و قرآن کریم وجود دارد که هردو هم فرهنگ سازند و هم تمدن ساز، این نگاه نشانگر نزدیک بودن و هم ریشه بودن فرهنگ و تمدن هر دو دوره است و بیشترین این مهم را می توان در دیدگاه های آیاتی از قرآن کریم و شاهنامه فردوسی مورد کنکاش و بررسی قرار داد، لذا این مقاله بخشی از این شباهت ها و تفاوت ها را در مورد ماده اولیه آفرینش، خلقت جهان هستی و تمام آنچه در آسمان ها و زمین و در نهایت خلقت انسان است بررسی کرده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای به رشته تحریر درآمده است. نتایج پژوهش حاکی از همخوانی مختصات آفرینش در قرآن و شاهنامه فردوسی است و این حقیقت را در نسخه مصور شاهنامه نیز می توان مشاهده کرد.اهداف پژوهش:توصیف آفرینش در اساطیر شاهنامه در تطبیق با آیات قرآن کریم.بررسی اثرپذیری های فردوسی از قرآن.سؤالات پژوهش:آفرینش در اساطیر شاهنامه چگونه توصیف شده است؟آفرینش در قرآن چگونه توصیف شده است؟

زمینه و هدف: با مطالعه و دقت در داستان های قرآنی درمی یابیم که پیامبران الهی برای تحقق اهداف عالی خود از شیوه های مناسبی در گفت وگو با مخاطبان خود استفاده کرده اند که می تواند الگوی عملی خوبی برای انسان باشد. برخورد با نافرمانیِ نوجوانان یک موقعیت چالش برانگیز برای والدین است و از مشکلات جامعه امروزی، دستیابی به روش درست در برخورد با افراد سرکش و لجوج، برای هدایت آن ها است. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش سخن نرم و لیّن در اصلاح رفتاری انسان های لجباز و سرکش (باتوجه به آیه 44 سوره طه) است.روش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی با رویکرد کیفی است. به لحاظ گرد آوری داده ها توصیفی – تحلیلی وجامعه آماری این پژوهش کل قرآن کریم است. در این پژوهش در تبیین و تحلیل «قول لیّن»از روش معنا شناسی استفاده شده است.برای تحلیل از روابط سیاق، جانشینی و همنشینی که اصول ساخت درون زبانی را مشخص می کنند در استخراج معنای متن برای رسیدن به لایه های معنایی آیات مرتبط با«قول لیّن» استفاده کرده ایم. به منظور اعتباریابی و روایی و پایایی بهتر یافته ها از روش مراجعه به خبرگان حوزه و دانشگاه استفاده شده است.یافته ها: یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که در قرآن به منظور برقراری ارتباط مؤثر با مخاطب، به نرمی و ملایمت در گفتار، به عنوان یک اصل، تأکید شده است که نتایج آن اصلاح و تأثیرگذاری بیشتر با نرمی و مهر و محبت و اعتمادسازی به همراه استدلال، صراحت و قاطعیت است.نتیجه گیری: با بررسی معناشناسانه قول لیّن و توجه به سیاق آیات مرتبط با آیه 44 سوره طه و واژگان هم نشین (دو واژه تذکر و خشیّت) به این نکته خواهیم رسید که می بایست به گونه ای با افراد سرکش برخورد کرد که تذکر یعنی قبول یادآوری و خشیّت از خداوند متعال موجب هدایت آن ها شود؛ لذا باید از سخن درشت یا سخنی که جوان را نه تنها از انحراف برنمی گرداند بلکه به سمت فساد می کشاند، اجتناب کرد.

زیست جهان آئینی جامعه صابئین با ابهامات فراوانی احاطه شده است و بسیاری از محققین و دانشمندان قدیم و معاصر در مورد منشأ صابئین و سرزمین اصلی آنها دچار سردرگمی شده اند. به دلیل عدم وجود هیچ اثر و طوماری که منشأ اصلی صابئیان را مشخص کند، تعیین محل اصلی صابئیان مندائی نیز دشوار است. بنابراین تحقیقات متعددی در خصوص پیدایش و منشأ اصلی آن به رشته تحریر درآمده که هرکدام به جنبه ای از آن اشاره می نماید. این پژوهش بر آن است تا با تکیه بر نسخ خطی، داده های تاریخی و کتب اصلی، تمامی نظرات را در این زمینه گردآوری کند و نزدیک ترین نظریه را در این زمینه به دست آورد که از طریق آن می کوشیم به قلمرو پیدایش آنها اشاره کنیم. در این تحقیق به بررسی و با روش کتابخانه ای و مطالعه کتاب ها به صورت تحلیلی و توصیفی پرداخته ایم. با توجه به تکرار کلمه فلسطین در کتب این فرقه دینی و وقایع رخ داده در آن منطقه و بر اساس شواهدی که در متون و کتب مندایی یافت می شود، اشارات بسیار مختصر و گذرا در میان کتب یافتیم. شاید صحیح ترین نظریه این باشد که زادگاه اصلی صابئین مندائی قبل از مهاجرت به سرزمین بین النهرین، فلسطین است. علاوه بر آن در متن مقاله سعی خواهیم کرد که به جایگاه صابئین از لحاظ فقه شیعی و حقوق اساسی ایران نیز پرداخته شود .

لعب الصابئه، رغم کونهم طائفه دینیه صغیره، دوراً ملحوظاً فی تطور الحیاه الروحیه والفکریه فی بلاد مابین النهرین والبلاد التی کانوا یسکنون فیها خلال ظهور المسیحیه وانتشارها أو بعد ظهور الإسلام، ولا سیما بعد إزدهار الحضاره العربیه والإسلامیه أیام العباسیین، ولمعت من بینهم شخصیات علمیه أسهمت بقسط وافر فی إعلاء شأن الحضاره العربیه والإسلامیه. مع الأسف إنّ المؤرخین ذکروا فقط سیرهم وأدبهم وعلومهم، دون ذکر الدیانه التی کانوا ینتسبون إلیها لبعض الشعراء وأدباء آخرین. لکن هذا الأمر وارد بسبب حرص أولئک الصابئه علی سرّیه دیانتهم أو الخوف علیها أو عدم وضوح فلسفتها. وقد توصّل البحث إلی أن کانت هناک شخصیات من الصابئه لهم نصیب قیّم فی الحضاره والثقافه الإسلامیه وبعضهم أسلم فیما بعد، التی لم یتم تناولها فی الأبحاث السابقه. الغرض من هذه الدراسه التی منهجها یکون الوصفی- التحلیلی وطریقه تجمیع البیانات هی الطریقه المکتبیه، هو معرفه تأثیر ودور بعض علماء هذه الطائفه المنسیه فی نشر الثقافه والعلوم المختلفه والأخلاق من أجل تطور الحیاه الروحیه والفکریه فی البلاد.

با تأمل در آیات نورانی قرآن کریم مشخص می گردد که مفهوم قدرت، مانند دیگر مفاهیم موجود در کتاب وحی؛ برای قریب به ذهن گردیدن مخاطبان و منادیان خویش، نیازمند وجود مصادیق عینی است تا تبیین گردد و در این میان قدرت در وجه پسندیده، می تواند نقش خود را برای غایتی که برای آن در نظر گرفته شده به خوبی ایفا نماید. بنابراین لحاظ ساختن نگاه قرآن بر حضرت سلیمان(ع) به عنوان نمونه قدرت پسندیده به منظور آشکار ساختن مفهوم دقیقی از قدرت در کلام وحیانی پروردگار است که نویسنده را بر آن می دارد تا شناختی کافی و وافی از قدرت را منطبق بر سیمایی که قرآن از مصادیق آن در داستان سلیمان نبی(ع) متبلور شده است، به دست دهد. پس از ایجاب این شناخت از قدرت مطلوب است که از قدرت نامطلوب متمایز گردیده و در مقابل آن قرار می گیرد. از این رو؛ آنچه مقاله حاضر در صدد تشریح این موضوع، با عنایت به کلام وحیانی پروردگار و استعانت از روایات مربوطه، و به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه ای انجام شده است.

غایت نهایی در مقاله حاضر تشریح و آشکار ساختن اخلاق جهاد و کارزار راه خدا، در نگاه قرآن کریم است. بنابراین همه آنچه در طی تحقیق بر آن ادعا شده، در پرتو کلام الهی و با بهره مندی از روایات مربوطه با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و فن کتابخانه ای مورد تحلیل قرار گرفته است. با تتبع در آیات نورانی قرآن کریم و بررسی فریضه مقدس جهاد و واژگان مرتبط با آن، مشخص گردید که این فریضه به مانند همه اوامر الهی برای محقق شدن نیازمند اجرای احکامی اخلاقی است که حفظ حریم الهی نیز در آن لحاظ گردیده و جهاد واقعی را در تقابل با انواع مخاصماتی قرار داده که رعایت هیچ ضوابط و احکامی را سرلوحه ستیز خویش قرار نمی دهند. حرمت احکامی که خداوند در جهاد با معاندینی قرار داده شامل بی طرفان و پناهندگان و ایمان آورندگان پس از شرک می گردد که حریم خدا و معابد نیز بر آن شمولیت می یابد.

تأثیر قدرت مطلوب و نامطلوب در پیشرفت و یا عقب ماندگی انسان در جهات معنوى و مادى بر هیچ کس پوشیده نیست. چرا که قدرت مطلوب همانگونه که کمال انسان را به عنوان موجودی مختار در مسیر الی الله تسری می بخشد و زمینه الهی شدن روح او را میسور کرده و به او وجه ای عارفانه می بخشد به همان میزان قدرت نامطلوب بُعد عرفانی انسان را ستانده و او را از فیض خدایی شدن محروم کرده و باعث فقدان روح خدایی در وی می گردد. در این راستا برخی از آیات قرآن کریم که به آثار و تبعات قدرت نامطلوب می پردازد آیات 4 تا 6 از سوره قصص است. بر اساس این آیات، فرعون بر روی زمین در پی برتری جویی و تضعیف دیگران بود و به هر طریقی به دنبال عملی کردن این هدف بود. بر همین اساس او را نماد قدرت نامطلوب و از مفسدین معرفی می کند. این نوشتار که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته؛ به بیان پیامدهای قدرت نامطلوب و استکباری و سرانجام آنها بر اساس این آیات پرداخته است. قرآن کریم مشکل اصلی و اساسی قدرت فرعون را تکبّر و برتری جویی او و فساد بر روی زمین معرفی می کند. برخی از سیاست های برتری جویانه و استکباری فرعون که امروزه نیز دستاویز حکومت های استکباری است عبارتند از: ایجاد فاصله طبقاتی، تفرقه اندازی برای بقای حکومت، استضعاف، استخفاف و تحقیر مردم.

هدف تحقیق حاضر بررسی ماهیت و مفهوم علم غیب خدا و غیر خدا در آیات قرآنی و روایات از دیدگاه علامه طباطبایی است. تحقیق حاضر، یک تحقیق بنیادی و به اعتبار روش جمع آوری، کتابخانه ای است و به اعتبار موضوع قرآنی با رویکرد مفاهیم اعتفادی و کلامی است و به اعتبار ماهیت تحقیق، توصیفی تحلیلی است. این تحقیق به دیدگاه علامه طباطبایی از طریق کنکاش در آثار ایشان در حوزه متون دینی و قرآنی و روایی درمورد علم غیب پرداخته است. غیب عبارت است از حقایق پشت پرده ی واقعیات و رویدادهای عالم طبیعت که حواس و ذهن و دیگر ابزار شناخت معمولی، راهی به آن ها ندارد. آن چه که در قرآن مجید آمده و در میان دانشمندان و متفکران اسلامی مطرح شده این است که چه کسی می تواند عالم به غیب باشد و معنای علم غیب چیست.توجه به اهمیت علم غیب بسیاری از عالمان اسلامی به این موضوع پرداخته اند. در این تحقیق به بررسی مفهوم علم غیب وگستره و فعلیت علم خدا و معصومین و غیر معصومین و روش کسب آن، با توجه به آیات قرآن کریم و روایات از دیدگاه علامه طباطبایی پرداخته شده است.

غایت نهایی در تحقیق حاضر تشریح و آشکار ساختن رفتار در جهاد که منحصر در سبیل الله شده و کارزاری که زمینه تحقق قرب الهی و درک عرفان ربوبی را میسور می کند و مباینت آن با خشونت و افراطی گری از منظر قرآن کریم است. بنابراین همه آنچه در طی تحقیق بر آن ادعا شده، در پرتو کلام الهی و با بهره مندی از روایات مربوطه، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و فن کتابخانه ای مورد تحلیل قرار گرفته است. در پی تتبعاتی که در کلام وحیانی قرآن کریم به دست آمد و آداب رفتاری فریضه مقدس جهاد مورد واکاوی و بررسی همه جانبه قرار گرفت مشخص گردید که این فریضه علی رغم حدت و شدتی که در مقابله با خصم و در وجه عملی خود بروز می دهد اما در تقرب مجاهد به خدا و عارف ساختن وی، در عین حال، مباینتی آشکار با هر گونه خشونت و افراطی گری برآمده از آن دارد که به هیچ روی سنخیت و تشابهی میان جهاد مقدس و شدت عمل ها و رفتارهای غیر انسانی که به نام مجاهد و در زیر لوای اسلام صورت می پذیرد و در وجه سبوعانه و کنش های وحشیانه رُخ می نماید و انسان را از منزلت واقعی خود دور می سازد وجود ندارد.   حرمت رفتاری جهاد که در دو وجه کلی و جزئی آن نِمود می یابد و هر گونه تجاوز و اسراف مختص خشونت را در مقابل رعایت احکام خدا و تقدم دشمن نزدیک متعین شده در وجه کلی قرار می دهد و از سویی دیگر در وجه رفتار و عملکردهای جزئی آن است که هر گونه افراط در قتل و کشتار و ویرانی و تعدی به مظلومین در کارزار و جبهه خشونت، در مباینت آشکار با پاسداشت خون بی گناهان و مبرّیان از جنگ و ضعفاء و منع ویرانی و مغبون ساختن مایملک مردم مبتلی به جنگ که متعین شده در آداب رفتاری جهاد است معرفی می کند .

آدمی، « آزاد » آفریده شده تا در بزنگاه های سرنوشت ساز رها از زنجیرهای خرافه و کج فهمی از نعمت « اختیار » ، بهره گرفته و « رستگار » شود. سنت های الهی رایج در تاریخ که در آیات قرآن نیز بازتابی ویژه دارند، ابزاری کارآمد برای آزمایش بندگان و نمایاندن فرجام روشن یا تاریک آنان است. در این راستا، پس از واژه شناسی « سنت » در قرآن کریم و پرداختن به نگاه پیشوایان معصوم b و دانشوران فریقین، سه ویژگی برجسته « فراگیر » و « خدایی » بودن سنت های تاریخی و پیوند آن ها با آزادی و اختیار را شناسانده و در پایان نیز سنت هایی همچون « زمامداری شایستگان » ، « پیروزی پیامبران و باورمندان » و « بیداد؛ نابودگر امت ها » را بررسی کرده ایم. دستاورد پژوهش پیش رو نیز آن است که شناخت سنت های رایج در تاریخ پیشینیان، همچون شمعی روشن، فراروی راه آیندگان است تا دنیا و آخرت خویش را آباد سازند.

استعاذه یا به عبارت دیگر پناه بردن و پناه خواستن یکی از اذکار الهی است که در قرآن کریم به کار رفته و انسان مسلمان مؤمن، هنگام مواجهه با شیطان و وساوس او، از آن استفاده می کند. با بررسی آثار دانشمند بزرگی همچون ملاصدرا می بینیم که وی با توجه به روش و مشرب خویش به تبیین این ذکر پرداخته است. در کتاب تفسیر قرآن کریمملاصدرا می توان مطالبی درباره حقیقت استعاذه، مستعیذ، مستعاذٌ به، مستعاذٌ منه، ما یستعاذ لاجله (مستعاذٌ له یا لاجله) و لزوم و وجوب دائمی استعاذه دریافت. از نظر ملاصدرا، استعاذه بر پنج رکن استوار است که عبارت اند از: استعاذه، مستعیذ، مستعاذٌ به، مستعاذٌ منه و ما یستعاذ لاجله. در این نوشتار به استعاذه و آثار آن در استکمال معنوی انسان با توجه به نگاه عقلانی و عرفانی ملاصدرا اشاره، و از آن بحث شده است.

دین مبین اسلام به موضوع امنیت به عنوان یک اصل مهم در زندگی انسان توجه نموده و سایر مسائل را منوط به امنیت کرده است و در این راستا مهم ترین موضوع شهر نشینی، مساله ی امنیت اجتماعی است.. در قرآن کریم و سنت معصومان ( ع ) امنیت جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است.  روش تحقیق در این پژوهش از نوع تحلیلی – توصیفی می باشد و اطلاعات گردآوری شده از طریق منابع کتابخانه ای و اسنادی بوده است. لیکن در این مقاله به بررسی مقوله ی شهر و امنیت اجتماعی از منظر آموزه های دینی ( قرآن و سنت ) توجه شده و بر این اساس شاخص های کلیدی امنیت اجتماعی و شهر امن از منظر قرآن و سنّت، اصول و عوامل تهدید کننده و راه کارهای امنیت اجتماعی، مورد بررسی قرار گرفته است.