علیرضا ملایی توانی

علیرضا ملایی توانی

مدرک تحصیلی: دکتری تاریخ با گرایش ایران اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی
رتبه علمی: استاد، گروه پژوهشی تاریخ فکری و فرهنگی ایران، پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.۱۷
پست الکترونیکی: mollaiynet@yahoo.com
لینک رزومه

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۶۱ تا ۸۰ مورد از کل ۹۴ مورد.
۶۱.

واکاوی خاستگاه و تبار تاریخی قراگوزلوها با تأکید بر دوره سلجوقیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۲۰ 1-21

کلید واژه ها: قراگوزلو بیگدلی شاملو سلجوقیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۷ تعداد دانلود : ۵۶۰
پیشینه و تبارشناسی ایلات و قبایل یکی از مهمترین موضوعات تاریخی و اجتماعی ایران محسوب می شود. پیرامون تبار و پیشینه تاریخی قراگوزلوها به عنوان قبیله ای که در گذشته در منطقه همدان ساکن بودند، ابهامات اساسی وجود دارد. اطلاعات کافی از اینکه آنان در چه دوره ای و از کدام قبیله ترکان منشعب شده اند در دسترس نیست. در میان تحقیقات و مطالعاتی که به خاستگاه و تبار قراگوزلوها اشاره شده است اختلاف های عمیقی وجود دارد. این پژوهش بر اساس روش تبیینی و تفسیری با بررسی و نقد نظرهای مختلف درباره منشأ قراگوزلوها در تلاش است با دستیابی به پاسخی مستند و مستدل خلأ موجود در تاریخچه و تبارشناسی آنان را پر نماید. نتایج پژوهش نشان می دهد که قراگوزلوها در دوره سلجوقیان به صورت قبیله ای مستقل از ایل بیگدلی ها منشعب شدند که این ایل نیز به عنوان ترکان اغوز از ترکستان وارد فلات ایران شدند.
۶۲.

تاثیر طبقه و سرمایۀ موروثی بر تداوم کسب و کار خانوادگی: مطالعۀ موردی کسب و کار خانوادۀ خجسته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۷) 149-171

کلید واژه ها: کسب و کار خانوادگی تداوم خانوادۀ خجسته سرمایۀ موروثی طبقه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۸ تعداد دانلود : ۴۱۵
تداوم و پیوستگی کسب و کارهای خانوادگی از جمله شاخصه های مهم ساختار اقتصادی یک جامعه به شمار می رود. عوامل و دلایل زیادی بر تداوم این نوع از کسب و کار اثرگذار است که یکی از مهم ترین آن ها، سرمایۀ موروثی خانوادگی کنشگران کسب و کار است. سرمایۀ موروثی ارتباط تنگاتنگی با طبقۀ خانوادگی افراد دارد که سبب می گردد گردانندگان این نوع از کسب و کار، با تکیه بر پشتوانۀ مادی (سرمایۀ مالی و املاک) و معنوی (نام و اعتبار خانواده) خانوادگی خود، تداوم فعالیت اقتصادی خود را تا حد زیادی تضمین کنند. کسب و کار خانوادگی خجسته که در زمینۀ صنعت نساجی و بافت ترمه در شهر یزد فعالیت دارد توانسته امروز تا نسل چهارم تداوم داشته باشد. کسب و کاری که در سال 1263 ش. در یزد توسط حسین عباس بنا نهاده شد و توسط فرزندش خلیل ادامه پیدا کرد. راه او توسط دو پسرش؛ محمدرضا و محمدصادق دنبال شد. امروز این کسب و کار توسط زینب خجسته وارد نسل چهارم خود شده است. مسالۀ اصلی در این مقاله این است که چرا و چگونه این کسب و کار تداوم یافته و طبقه و سرمایۀ موروثی در این تداوم چه نقشی ایفا کرده است؟. این پژوهش در صدد است تا بر اساس مطالعه ای میدانی و با بهره گیری از منابع نوشتاری و رویکرد تاریخ شفاهی، ضمن بررسی مدل های گوناگون مدیریتی در خانوادۀ کارآفرین، دیرپایی کسب و کار خانوادۀ خجسته را از منظر تاریخی و نظری تحلیل نماید. نتایج تحقیق نشان می دهد عامل سرمایۀ موروثی؛ چه در قالب مالی و عینی و چه در شکل انتزاعی؛ مثل نام و اعتبار خانوادگی، پشتوانۀ محکمی برای این کسب و کار بوده و توانسته تا اندازۀ زیادی، تداوم این بنگاه را تضمین کند.
۶۳.

تحلیل نخستین شاخص های تحول و نوسازی نظام آموزشی ایران در قوانین، مصوبات و مذاکرات مجلس اول مشروطه(1326-1324 ه. /1285-1287 خ. )(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 31-54

کلید واژه ها: مشروطه نظام آموزشی نوسازی قوانین مجلس اول شورای ملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۲ تعداد دانلود : ۴۷۸
در فرایند نوسازی نظام آموزشی ایران، دوره مشروطه سرآغاز تحولاتی اساسی است. چهره ها، نهادها، انجمن ها و طیف های گوناگونی از مردم در این تحول نقش داشتند، اما نقش نمایندگان مجلس کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این نوشتار ضمن بررسی و تحلیل آراء گوناگون موجود در مجلس اول در حوزه تعلیم و تربیت، به این پرسش های اساسی پاسخ داده خواهد شد، مواضع مجلس اول در حوزه نوسازی نظام آموزشی چه نسبتی با خواسته های اجتماعی و مشکلات ساختار تعلیماتی آن روز ایران داشت. همچنین، تلاش داریم با صورت بندی این آراء و مواضع در قالب شاخص هایی مرتبط با حوزه نوسازی نظام آموزشی امکان پی جویی پیامدها و بررسی استمرار یا گسست آراء و رویکردهای مجلس اول تا دهه های بعدی را فراهم کنیم. از جمله یافته های این پژوهش، تشریح این موضوع است که مجلس دور اول با وجود عمر کمتر ازدو سال، نه تنها منفعلانه با موضوع تغییرات نظام آموزشی برخورد نکرد، بلکه با وجود قرار گرفتن در وضعیتی دوگانه ضمن چالش با هیات وزراء و دربار وکشمکش باطرفداران ساختار سنتی آموزش، توانست با اصلاح برخی از رویه های پیشین، و تثبیت تعدادی از فرایندهایی برآمده از خواست جامعه، ساختاری جدید را پی افکنده و قوانین و فرآیندهایی را بنیان گذارد که تا دهه های متمادی و حتی دوره کنونی در نظام آموزشی ایران همچنان موثر هستند. این پژوهش با اتکا به روش تحلیل تاریخی و بر پایه بررسی و تحلیل محتوای قوانین وصورت مذاکرات نمایندگان دوره مجلس اول(1324-1326 ه. /1287-1285 خ.) صورت پذیرفته است.
۶۴.

روابط دولت و ملت در فرمان مشروطیت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم اجتماعی (علامه طباطبایی) زمستان ۱۳۹۵ شماره ۷۵ 5 - 36

کلید واژه ها: فرمان مشروطیت طبقات ملت مردم رعیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۱ تعداد دانلود : ۳۳۸
فرمان مشروطه نخستین متن رسمی معاصر در تعریف مناسبات دولت و ملت در تاریخ ایران است که به تغییر روابط دولت و ملت و نیز دگرگونی نهادهای سیاسی منجر شد و دوره تازه ای را در حیات و پویش سیاسی ایرانیان رقم زد. از سه فرمان صادر شده، دو فرمان نخستین با اعتراض مشروطه خواهان لغو شد، اما فرمان سوم مورد تأیید قرار گرفت. به دنبال آن تحصن در سفارت و مهاجرت علما پایان یافت. اما مسئله این است که چرا سه فرمان متفاوت صادر شد و بر سر محتوای آن ها کشمکش درمی گرفت؟ نوع و ماهیت مناسباتی که این فرمان ها در روابط دولت و ملت رقم می زدند چه بود؟ این مقاله با تحلیل مضمون این فرمان ها و بررسی مناسبات قدرت بین دولت و ملت، به این نتیجه می رسد که راز اصلی صدور سه فرمان متفاوت جدال بر سر تعیین جایگاه ملت در متن این سند مهم و تعیین نوع رابطه دولت و ملت در متن این فرمان ها بود که برای نخستین بار حق ایرانیان را برای مشارکت در قدرت به رسمیت می شناخت.
۶۵.

آشنایی ایرانیان با جایگاه زن در جامعه آمریکایی از رهگذر مطبوعات و مدارس میسیونری در دوره قاجاریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۵۰ (پیاپی ۱۴۰) 71 - 92

کلید واژه ها: زن آمریکایی زن ایرانی قاجاریه مدارس میسیونری مطبوعات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۶ تعداد دانلود : ۲۹۲
  ضرورت تحول در جایگاه اجتماعی و فردی زنان به عنوان یکی از مهم ترین شروط رهایی از عقب ماندگی و پیمودن مسیر تجدد، جایگاه ویژه ای در اندیشه روشنفکران عصر قاجاریه به ویژه بعد از مشروطه داشت. این روشنفکران تلاش داشتند از طریق ابزارهای مختلف از جمله نشریات به بررسی و معرفی جایگاه زن آمریکایی بپردازند. نگارندگان پژوهش حاضر درصددند با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مطبوعات و مدارس میسیونری این دوره، روند آگاهی و شناخت ایرانیان از جایگاه زن آمریکایی و آثار و نتایج آن را مورد بررسی قرار دهند. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مطبوعات این دوره که راز عقب ماندگی زنان ایرانی را در بی بهرگی از آموزش می دانستند، ضمن توصیف موقعیت اجتماعی زنان به ویژه زنان آمریکایی، بر لزوم آموزش زنان ایرانی و تغییر وضعیت آنها نیز تأکید ورزیدند. در نتیجه، روند تحصیل دختران ایرانی در مدارس آمریکایی که پیشتر آغاز شده بود، ادامه پیدا کرد و تا آنجا پیش رفت که حتی ادامه تحصیل در آمریکا نیز مورد توجه قرار گرفت و نمایندگان سیاسی ایران در آمریکا به تسهیل زمینه های این امر یاری رساندند. در نتیجه، تعدادی از دختران ایرانی عازم آن کشور شدند.
۶۶.

بررسی تغییرات مذهبی رساله های تعبیرخواب از دوره تیموری به عصر صفوی و قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال یازدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴۲ 111-129

کلید واژه ها: رساله های تعبیرخواب رؤیا تیموری صفوی قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۱ تعداد دانلود : ۵۰۸
باورهای شیعی طی سده نهم، همزمان با حکومت تیموریان، در اعتقادات عامیانه رخنه یافت. رسمی شدن مذهب تشیع در سال های ابتدایی حکومت صفویه این روند را تسریع کرد. تغییرات مذهبی سده های میانه و پس از آن، الگوهای اعتقادی جامعه ایرانی را متأثر ساخت. رویا و تعبیرخواب که از سده های نخستین هجری در میان مسلمانان، تحت تأثیر آیات قرآن، احادیث، و همچنین نفوذ میراث تمدنی ایرانی و عبری رونق داشت، به عنوان یکی از نمودهای فرهنگی جامعه، تجلی گاه باورها و اعتقادات مذهبی واقع شد. برخی داده های تاریخی مؤید ورود مضامین فرهنگ شیعی به رویاهای نخبگان و همچین عامه مردم هستند. این تغییرات، کنش خوابگزاران و مؤلفان رساله های تعبیرخواب را تحت تأثیر قرار داد و در دو قسمت دیباچه و متن رساله های تعبیرخواب به شکل ورود نمادهای شیعی جلوه گر شده است.
۶۷.

نقد مدعای کتاب نیکسون، کسینجر، و شاه دربارۀ روابط شاه و آمریکا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال هجدهم دی ۱۳۹۷ شماره ۱۰ (پیاپی ۶۲) 253-270
تعداد بازدید : ۴۸۰ تعداد دانلود : ۳۹۹
کتاب نیکسون، کسینجر، و شاه: روابط ایالات متحده و ایران در جنگ سرد از آثار پُرمخاطب در بازار نشر ایران است. در این کتاب، ادعاهای مهمی دربارۀ ماهیت روابط شاه و آمریکا مطرح شده است. مدعای اصلی این است که آیا شاه در دوره ای از حکم رانی خود توانست در عرصۀ سیاست مستقل از غرب عمل کند و با نادیده انگاشتن روابط سلطه گر سلطه پذیر در دورۀ نیکسون، آمریکا را به دنباله رو سیاست های منطقه ای خود تبدیل کند؟ بررسی علل اهمیت این ادعاها و نیز بیان کاستی های آن از مباحث اصلی این مقاله است. این مقاله با نقد مدعای اصلی این کتاب به این نتیجه رسید که طی سال های حاکمیت مطلقة شاه، چند مرحلة متفاوت در مناسبات ایران و آمریکا رخ نمود و هربار به اقتضای شرایط بین المللی دربارة توانایی های شاه در ادارة کشور دیدگاه های مختلفی در محافل سیاسی آمریکا شکل گرفت و شاه با استفاده از این فرصت های کوتاه به ایفای نقش در منطقه و حتی جهان پرداخت. اما این به معنای توانایی مطلق شاه در تغییر ماهیت مناسبات ایران و آمریکا نبود، زیرا پس از تغییر بستر سیاسی و بین المللی روابط شاه و آمریکا دوباره به روابط سلطه گر و سلطه پذیر بازگشت.
۶۸.

شورای عالی دربار و تغییرات در ساختار سیاسی ایران 1285- 1299ش/1906 تا 1921م(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال یازدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۴۳) 69 - 85

کلید واژه ها: مجلس عالی تغییر نظام سیاسی مشروطیت مجلس مؤسسان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۳ تعداد دانلود : ۴۱۷
شورای عالی دربار و تغییرات در ساختار سیاسی ایران 1285- 1299ش. چکیده در پی انقلاب مشروطه، بتدریج رأی و اراده شخصی شاه جای خود را به تصمیم گیری های جمعی نخبگان سپرد و رویه های دموکراتیک و استفاده از خِرد نخبگانی در حلّ بحران ها و مسائل کلان کشور جایگزین روش های پیشین شدند. یکی از شناخته ترین رویّه های تصمیم جمعی پس از پیروزی مشروطه تا کودتای 1299 تشکیل «مجلس عالی» یا «شورای عالی دربار» بود که در حقیقت، یک رویه محسوب می شد. مساله این است که شورای عالی دربار چرا و با چه کارکردی و در چه زمان هایی تشکیل می شد؟ این مقاله با روش توصیف و تبیین تاریخی می کوشد به ارزیابی عملکرد دوره های پنجگانه تشکیل شورای عالی دربار بپردازد. مدعای نویسنده این است که شورای عالی دربار به مثابه مجلس مؤسسان عمل می کرد. مقاله سرانجام به این نتیجه می رسد که این شورا مجمعی سیال از سیاستمداران حاکم، نمایندگان مجلس، شخصیت های متنفذ مذهبی و بازاریان بلندپایه کشور بود که در زمان بروز بحران های بزرگ تشکیل می شد و تشکیل آن نشانگر نیاز به تغییرات ساختاری در صحنه سیاسی بود.. از همین رو، به مثابه یک رویه برای تصمیم گیری های کلان سیاسی باقی ماند تا تغییرات ساختاری را ایران قانونی کند. واژگان کلیدی: مجلس عالی، تغییر نظام سیاسی، مشروطیت، مجلس مؤسسان.
۶۹.

جایگاه مردم در بازآفرینی مفهوم ایران بر اساس اندیشه فردوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۷ ۱-۲۴

کلید واژه ها: مردم ایران بازآفرینی مفهوم ایران اندیشه ی فردوسی مشروعیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۵ تعداد دانلود : ۵۹۲
ورود اعراب مسلمان و فروپاشی شاهنشاهی ساسانیان باعث گسست در نظام سیاسی و ساختار اجتماعی ایران شد، اما شکل گیری قیام های مذهبی و به قدرت رسیدن خاندان های محلی، تلاش عملی ایرانیان برای رهایی از این گسست بود. این تکاپو با به قدرت رسیدن ترکان در ایران وارد حوزه ی فرهنگی شد و بزرگانی همچون فردوسی با پرداختن به تاریخ حماسی و ملی ایران، کوشیدند تا مفهوم ایران را بازآفرینی کنند. مردم مهم ترین مؤلفه ی اندیشه ی فردوسی در بازآفرینی مفهوم ایران است؛ از همین رو نسبت مردم ایران و اندیشه ی ایران مسئله ی اصلی این پژوهش است که نگارندگان با روش تحلیل تاریخی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای می کوشند آن را واکاوی کنند. بررسی ها نشان می دهد پژوهشگران این حوزه به ویژه فردوسی پژوهان در فهم روایت های فردوسی درباره ی ایران، عمدتاً بر مؤلفه های قلمرو سرزمینی، نظام حکومتی، شاخصه های فرهنگی مانند زبان و دین و آیین تأکید داشته اند و از جایگاه مردم ایران، به ندرت سخن به میان آورده اند و بدین ترتیب یکی از مهم ترین مؤلفه های تفکر فردوسی را نادیده گذاشته اند. یافته های این تحقیق نشان می دهد در نظام اندیشگانی فردوسی، صاحبان قدرت سیاسی و شاهنشاه ایران، مشروعیت خود را نه از آسمان بلکه از مردم ایران می گرفته اند؛ مردمی که اگر نبودند هیچ کدام از دیگر مؤلفه های شکل گیری مفهوم ایران، نمود عملی پیدا نمی کرد.
۷۰.

رهیافت های جهانگیر قائم مقامی در تاریخ نگاری نظامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال دهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴۰ ۴۷-۷۳

کلید واژه ها: تاریخ نگاری نظامی معرفت شناسی تاریخی تاریخ ارتش نهادهای نظامی منافع ملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۵ تعداد دانلود : ۴۲۶
تاریخ نگاری نظامی پهلوی دوم با ظهور مورخانی چون جهانگیر قائم مقامی دچار تحول و دگرگونی شد. در این نوع تاریخ نگاری افزون بر تاریخ نهادها و واحدهای نظامی، بر کشف علل نظامی رخدادهای تاریخی در همبستگی با آگاهی از روح ملی و شرح توانمندی ها و قابلیت های نظامی ایران تأکید می شد. در مقاله ی حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با هدف شناخت مؤلفه های تاریخ نگاری نظامی این دوره، به ارزیابی تأثیر تاریخ نگاری قائم مقامی در دگرگونی تاریخ نگاری نظامی این دوره می پردازیم و در این مسیر نوآوری ها، دستاوردها و ابتکارات جهانگیر قائم مقامی را بررسی می کنیم و می کوشیم به این مسئله پاسخ دهیم که مبانی و مؤلفه های اصلی تاریخ نگاری قائم مقامی چیست. یافته های پژوهش حاضر حاکی از این است که قائم مقامی متأثر از تحصیلات دانشگاهی و حضور طولانی در ساختار ارتش ایران، به عنوان یکی از نمایندگان نسل نظامی مورخ این دوره، توانسته است آثار بااهمیتی در ارتباط با تحولات نظامی ایران، نقش سازمان ها و نهادهای نظامی در این رویدادها و سیر تحول تاریخ نگاری آنها بیافریند. به همین سبب در مقاله ی حاضر این موضوع را با بررسی پیشینه ی تاریخ نگاری نظامی، روند تطور، تکامل و ارتباط این فرایندها با تاریخ معاصر ایران، آغاز کرده ایم.
۷۱.

بازخوانی یک تاریخ؛ روایتی دیگر از کارنامه آقامحمدخان قاجار نقد و بررسی کتاب تاریخ ایران در دوره قاجاریه: عصر آقامحمدخان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم فروردین ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۷۷) 315-336
تعداد بازدید : ۴۵۳ تعداد دانلود : ۴۵۲
این مقاله به نقد کتاب تاریخ ایران در دوره قاجاریه: عصر آقامحمدخان اثر غلام حسین زرگری نژاد می پردازد. ازآن جاکه زندگی و عملکرد آقامحمدخان قاجار از مباحث مناقشه انگیز تاریخ ایران است، تاکنون پژوهش ها و رمان های تاریخی فراوانی درباره او نوشته شده است. به طور کلی، هم در گفتمان تاریخ نگاری دوره پهلوی و جمهوری اسلامی و هم در پژوهش های مستقل از وی چهره ای خون ریز، بی رحم، و انتقام جو ترسیم شده است که اگر حکومت زندیه را برنمی انداخت، سرنوشتی متفاوت تر در انتظار ایران بود. زرگری نژاد در زمره پژوهش گرانی است که در آثار پیشینش همین نگاه را به آقامحمدخان بازتاب داده، اما در کتاب تاریخ ایران در دوره قاجاریه: عصر آقامحمدخان کوشیده است این تصویر را با خوانش انتقادی منابع و اسناد زیرسؤال ببرد و چهره ای کاملاً متفاوت از وی ترسیم کند. شخصیتی که نه تنها شایعات مطرح شده درباره بی رحمی او، به ویژه کورکردن مردم کرمان یا قفقاز، صحت ندارد، بلکه برعکس، او درمیان مدعیان قدرت، ازجمله لطفعلی خان زند، تنها کسی بود که به ایران و احیای قلمرو تاریخی آن می اندیشید و تمام تلاشش مصروف مسئله ایران بود. این مقاله با رویکردی انتقادی می کوشد آرا و دیدگاه های زرگری نژاد را ارزیابی کند.
۷۲.

ارزیابی جایگاه مباحث علوم اجتماعی در برنامه آموزشی دوره کارشناسی رشته تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۴)

کلید واژه ها: رشته تاریخ علوم اجتماعی تاریخ اجتماعی برنامه آموزشی مطالعه میان رشته ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۴ تعداد دانلود : ۳۴۲
امروزه پس از سرخوردگی از تخصص گرائی افراطی و ظهور خلاءهای بزرگ در مرز دانش های مختلف، مطالعات بین رشته ای رونق فزاینده ای یافته است. اکنون در پرتو این نوع مطالعات می توان پیوندهای عمیقی میان رشته تاریخ و رشته های دیگر علوم انسانی به ویژه با علوم اجتماعی از نظر موضوعی، معرفتی و روشی برقرار کرد. تا چند دهه پس از تأسیس رشته تاریخ هیچ درسی با رویکرد تاریخ اجتماعی به درون برنامه های آموزشی رشته تاریخ راه نیافت. بنابراین، مساله این است که تعاملات دانش تاریخ با علوم اجتماعی در برنامه آموزشی دوره کارشناسی رشته تاریخ از ابتدا تا کنون چگونه نگریسته شده و این تعامل در گذر زمان چگونه تحول یافته و چه عواملی در شکل دادن به آن مؤثر بوده است؟ نگارنده با روش توصیفی- تبیینی می کوشد نسبت دانش تاریخ و دانش اجتماعی را از حیث کاربست مفاهیم و مباحث خاص علوم اجتماعی در سرفصل های برنامه ی آموزشی رشته ی تاریخ مورد ارزیابی قرار دهد و با سنجش و تحلیل بسامد این مفاهیم، جنبه ای از این تعامل را نشان دهد. نتیجه این تحقیق گویای آن است که جایگاه دانش اجتماعی در روند برنامه ریزی آموزشی رشته ی تاریخ به ویژه پس از استقلالش از جغرافیا تا امروز در پی هر بازنگری همواره روندی رو به رشد یافته است چنان که در آخرین بازنگری که در سال 1375 صورت گرفت حجم درس های هم پیوند با دانش اجتماعی و کاربرد واژگان و مفاهیم علوم اجتماعی به بالاترین حد افزایش یافت.
۷۳.

مجلس شورای اسلامی و مسأله پایان جنگ ایران و عراق

نویسنده:
منبع: تاریخنامه انقلاب سال چهارم بهار - زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ تا ۴ (پیاپی ۷ و ۸) 115 - 145

کلید واژه ها: مجلس شورای اسلامی جنگ ایران و عراق نهاد رهبری دولت شورای عالی دفاع قطعنامه598

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۵ تعداد دانلود : ۲۵۵
از مهم ترین مسائل سیاسی کشور در آغازین سال های شکل گیری انقلاب اسلامی، حمله عراق به ایران است که سرانجام به دلیل مشکلات اقتصادی و نظامی ایران و قدرت گیری عراق به واسطه حمایت بین المللی، با قبول قطعنامه598 ازسوی ایران پایان یافت. اهمیت پذیرش قطعنامه و پایان جنگ، لزوم بررسی نقش تصمیم گیرندگان در این زمینه را طلب می نماید. برهمین مبنا، نوشتار پیش رو درصدد است با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای و مصاحبه، به نقش مجلس شورای اسلامی در تصمیم گیری درخصوص پایان جنگ بپردازد. پرسش اصلی این است که مجلس شورای اسلامی چه نقش و تأثیری در نحوه تصمیم گیری ایران در پذیرش قطعنامه 598 بر عهده داشته است؟ یافته پژوهش نشان می دهد وجود نهادهایی چون رهبری، شورای عالی دفاع و دولت با اختیارات ویژه در سیاست خارجی، شرایط حساس برهه زمانی و محرمانه بودن تصمیمات، کندی روال تصمیم گیری در مجلس به واسطه ویژگی های ساختاری و همچنین انفصال بین مجلس و نهادهای ذی نفوذ در بررسی موضوع، زمینه تأثیرپذیری مجلس از تصمیمات اخذ شده دیگر نهادهای سیاسی را فراهم نمود
۷۴.

نقد کتاب زنان در عرصه قانونگذاری ایران (1285 – 1395)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم آذر ۱۳۹۹ شماره ۹ (پیاپی ۸۵) 239-261
تعداد بازدید : ۴۲۴ تعداد دانلود : ۳۲۹
این مقاله به نقد صوری و محتوایی کتاب زنان در عرصه قانونگذاری ایران (1395-1285ش) نوشته منوچهر نظری اختصاص یافته است. این کتاب از معدود پژوهش های منتشر شده با موضوع حق رای زنان به شمار می رود، از این رو، در خور توجه و تامل است. مهم ترین نقدهای صوری وارد بر این اثر عبارت از این است که مولف رسم امانت داری را به جا نیاورده، برخی مطالب و نقل قول های مهم یا کاملاً فاقد استناد است یا فاقد استنادهای صحیح. در بسیاری موارد به جای بهره گیری از متون دست اول از پژوهش های دست دوم استفاده شده است و گاه پژوهش های دست دوم به عنوان منبع واسط عامدانه حذف شده و نویسنده بی آنکه خود به منابع دست اول رجوع کرده باشد، به آنها استناد داده است. از جمله نقدهای محتوایی می توان به این موارد اشاره کرد: ناهمخوانی عنوان با محتوا، فقدان منابع دست اول و اصلی چون اسناد، مشروح مذاکرات، نشریات، خاطرات، گزارش های رسمی و تاریخ نگاری های هم زمان، بی توجهی مولف به سیر رخدادها و وقایعی که طی 57 سال به کسب حق رای زنان منجر شد، فقدان تحلیل برخی رخدادها و عبور شتابزده، سطحی و گذرا از بسیاری وقایع و دیدگاه ها و نیز تناقض گویی هایی که در برخی تحلیل ها ارائه شده. با توجه به جمیع نقدهای صوری و محتوایی وارده می توان گفت که کتاب به رغم عنوان پرطمطراق آن، حتی از ارائه گزارشی دقیق از وقایع منجر به حق رای زنان ناتوان است.
۷۵.

رابطه دانش اقتصاد با دانش تاریخ در برنامه آموزشی دوره کارشناسی رشته تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 277-299

کلید واژه ها: رشته تاریخ علوم اقتصاد تاریخ اقتصادی برنامه آموزشی مطالعه میان رشته ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۴ تعداد دانلود : ۳۷۶
شکست تخصص گرائی افراطی و ظهور خلاءهای بزرگ در مرز دانش های همجوار، مطالعات بین رشته ای را گریزناپذیر ساخته است. تاریخ در زمره آن دسته از رشته های دانشگاهی است که از ظرفیت های بالای میان رشته ای با سایر رشته های علوم انسانی برخوردار است. از همین رو، می توان پیوند عمیقی میان رشته تاریخ با علم اقتصاد از نظر موضوعی، معرفتی و روشی برقرار کرد. تا چند دهه پس از تأسیس رشته تاریخ هیچ درسی با رویکرد علم اقتصاد به درون برنامه های آموزشی رشته تاریخ راه نیافت. بنابراین، مساله این است که تعاملات دانش تاریخ با علم اقتصاد در برنامه آموزشی دوره کارشناسی رشته تاریخ از ابتدا تا کنون چگونه نگریسته شده و این تعامل در گذر زمان چگونه تحول یافته و چه عواملی در شکل دادن به آن مؤثر بوده است؟ نگارنده با روش توصیفی- تبیینی می کوشد نسبت دانش تاریخ و علم اقتصاد را از حیث کاربست مفاهیم و مباحث خاص علم اقتصاد در سرفصل های برنامه آموزشی رشته تاریخ مورد ارزیابی قرار دهد و با سنجش و تحلیل بسامد این مفاهیم، جنبه ای از این تعامل را نشان دهد. نتیجه این تحقیق گویای آن است که جایگاه علم اقتصاد در روند برنامه ریزی آموزشی رشته ی تاریخ به ویژه پس از استقلالش از جغرافیا تا امروز در پی هر بازنگری همواره روندی رو به رشد یافته است. هرچند در فضای پس از انقلاب و متأثر از آموزه های انقلاب فرهنگی این پیوند کاهش یافت اما در آخرین بازنگری که در سال 1375 صورت گرفت حجم درس های هم پیوند با دانش اقتصاد و کاربرد واژگان و مفاهیم آن افزایش چشمگیری یافت.
۷۶.

مشروطه مبدأ تاریخ معاصر ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال سیزدهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳۲ 121 - 145

کلید واژه ها: دوره بندی تاریخی تاریخ معاصر مدرنیته مشروطیت ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۹ تعداد دانلود : ۲۸۵
در صد سال اخیر بر سر تعیین مبد أ تاریخ معاصر ایران اختلاف نظرهای فراوانی پدید آمده و این موضوع را به مسئله ای مناقشه آمیز تبدیل کرده است چنان که از رخدادهایی چون تأسیس حکومت صفویه، جنگ های ایران و روسیه، پادشاهی ناصرالدین شاه، انقلاب روسیه، کودتای 1299 و ... به عنوان مبد أ تاریخ معاصر ایران یاد شده است. بنابراین، مسئله اصلی این است که تاریخ معاصر ایران از چه زمانی آغاز می شود؟ کدام رویداد تاریخی ایران از چنان شایستگی و اهمیتی برخوردار است که بتوان آن را مبد أ تاریخ معاصر ایران شمرد و در دفاع از آن دلایل استواری اقامه کرد؟ نگارنده با روش توصیفی تبیینی و با رهیافتی انتقادی به بحث درباره مهم ترین ایده های مطرح شده درباره مبد أ تاریخ معاصر ایران می پردازد. نگارنده مدرنیته را عامل اصلی پدید آمدن جهان جدید و مبنای شکل گیری تاریخ معاصر می شمارد و معتقد است مدرنیته سرنوشت گریزناپذیر همه ملت های جهان است. در ایران مواجهه با مدرنیته از جنگ های ایران و روسیه آغاز شد؛ اما گسترده ترین سطح تغییرات و اصلاحات مدرن در جامعه ایران تنها به مدد مشروطیت رقم خورد. مشروطه تنها رخدادی بود که می توانست همه عرصه های حیات سیاسی، اجتماعی، فکری، مذهبی، اقتصادی ایران را دگرگون سازد و انسان ایرانی مدرن و تمدن جدید ایرانی را پدید آورد. از همین رو، مشروطیت مبد أ تاریخ معاصر ایران است.
۷۷.

نگاهی دوباره به کارنامه دکتر حائری (نقدی بر کتاب زندگی، آثار و اندیشه های تاریخ نگارانه دکتر عبدالهادی حائری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۶ (پیاپی ۱۱۱) 239 - 263

کلید واژه ها: تاریخ نگاری نظریه پردازی عبدالهادی حائری معرفت شناسی تاریخی دو رویه تمدن بورژوازی غرب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۴ تعداد دانلود : ۲۲۷
عبدالهادی حائری از چهره های نامدار تاریخ پژوهی معاصر ایران است که قدرت قلم و میراث فکری او تأثیری مستقیم و ماندگار بر معرفت تاریخی ایرانی برجای نهاده است. حائری نه تنها در میدان تاریخ پژوهی، بلکه در عرصه خاطره نگاری و نظریه پردازی، شخصیتی صاحب سبک است. نوآوری ها و اقدام های پیشگامانه حائری می طلبد که درباره او پژوهش های ژرفی صورت پذیرد. نکته مهم این است که فعالیت علمی او در زمینه و زمانه ای خاص چهره بست که فضای احساسی، هیجانی، سیاست زده و ایدئولوژیک بر عقلانیت و تفکر تاریخی سیطره داشت. این مقاله می کوشد با نگاهی انتقادی به کتاب زندگی، آثار و اندیشه های تاریخ نگارانه دکتر عبدالهادی حائری اثر حجت فلاح توتکار، چشم اندازی تازه به سوی برخی از ابعاد اندیشه ها و عملکرد عبدالهادی حائری بگشاید. مقاله با تمرکز به زمینه و بستر سیاسی فکری که حائری در آن نشو و نما یافت و ایده های روش شناسانه و معرفت شناسانه خود را طرح کرد، به این نتیجه می رسد که بدون شناخت ویژگی ها و اقتضائات این بستر به ویژه گفتمان های رقیب نمی توان شناختی ژرف از کارنامه حائری به دست آورد.
۷۸.

نقش مراجع و روحانیون ایرانی مقیم عراق در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران معاصر (1320-1304)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات راهبردی سال بیست و پنجم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۹۶) 227 - 270

کلید واژه ها: روحانیت حکومت پهلوی عتبات عالیات مرجعیت شیعه عراق اصلاحات اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۹ تعداد دانلود : ۲۳۹
مقاله حاضر به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که روحانیون و مراجع تقلید ایرانی مقیم عراق چه تأثیری بر تحولات دوره پهلوی اول داشتند و واکنش آنها نسبت به آن بخش از اقدامات حکومت رضاشاه که پیامدهای مهمی بر مذهب و جایگاه روحانیت در ایران داشت، چه بود؟ فرضیه اصلی  این است که روحانیون و مراجع تقلید ایرانی مقیم عراق نتوانستند آن گونه که باید در تحولات دوره حکومت رضاشاه منشأ اثر باشند. این امر از موضوعات مختلفی ریشه می گرفت که در این مقاله به تفصیل  مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر روش تحلیل و توصیف تاریخی است. اسناد تاریخی، منابع دست اول تاریخی، منابع تحقیقی نویسندگان داخلی و خارجی مربوط به دوره پهلوی اول و جراید از منابعی هستند که در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته اند.
۷۹.

مبدأ دوره جدید تاریخ ایران کجاست؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۲ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۵۴ (پیاپی ۱۴۴) 161 - 181

کلید واژه ها: دوره تاریخی دوره بندی تاریخ جدید تاریخ معاصر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۸ تعداد دانلود : ۲۲۹
اندیشیدن درباره ماهیت و کیفیت دوره هایی که بشر در تاریخ سپری کرده و یا در حال سپری کردن آن است، از دغدغه های فیلسوفان، اندیشمندان، مورخان و الاهی دانان بوده است. از همین رو، تاریخ جهان از منظرهای گوناگون دوره بندی شده است. تاریخ ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. یکی از مشهورترین و رایج ترین دوره بندی های تاریخی ایران، تقسیم آن به دوره های باستان، میانه و معاصر است. نکته پنهان در دوره بندی های تاریخ ایران کم توجهی نسبت به دوره جدید است. بر همین اساس، مسئله این است که آیا ایران فاقد دوره جدید است و یکسره از دوره میانه به دوره معاصر گام برداشته است؟ اگر چنین نیست، مبدأ تاریخ جدید ایران کجاست و از چه زمانی آغاز شده و به کجا ختم می شود؟ این مقاله پس از ارزیابی داده های موجود و نقد مهم ترین ایده های مطرح شده درباره دوره جدید تاریخ ایران، به این نتیجه رسیده است که در دوره بندی تاریخ ایران، بیشتر مناقشه ها بر سر تعیین مبدأ تاریخ معاصر ایران شکل گرفته و تعیین مبدأ تاریخ جدید ایران در هاله ای از ابهام مانده است. نویسنده استدلال می کند که برای رفع بسیاری از مناقشه های موجود، به تعیین دوره جدید سخت نیازمندیم. او عهدنامه گلستان در پایان دوره نخست جنگ های ایران و روسیه را مبدأ دوره جدید ایران شمرده و معتقد است این دوره تا انقلاب مشروطه ادامه یافته و مشروطه سرآغاز دوره معاصر ایران است.
۸۰.

آیا رشتهتاریخ در ایران با بحران روبه رو است؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۴ (پیاپی ۱۰۹) 231 - 255

کلید واژه ها: بحران بحران علمی انقلاب علمی رشته تاریخ وضعیت تاریخی بحران سیستمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۴ تعداد دانلود : ۳۱۵
چندی است که در رشته های گوناگون علوم انسانی از «وضعیت بحرانی» سخن گفته می شود. در دانش تاریخ نیز بحث های مشابهی مطرح شده و از ضرورت تغییر و اصلاحات سخن گفته شده است. بنابراین، مسئله این است که آیا اکنون در رشته تاریخ با بحران مواجهیم، اگر مواجهیم این بحران در کدام ساحت ها بروز یافته است؟ در پاسخ به این مسئله، نگارنده کوشیده است با تأملی در مفهوم بحران و تعریف آن، ابتدا وضعیت بحرانی را شرح دهد و سپس وضعیت بحران در علم و به طور مشخص علم تاریخ را بررسی کند. این مقاله بحران را چونان وضعیتی وخیم و بسیار خطرناک دانسته که علم جاری را ناتوان کرده است. مقاله برای تحلیل وضعیت بحرانی در دانش تاریخ، این دانش را سیستم یا مجموعه ای نظام واره نگریسته است که اجزا و عناصر گوناگونی دارد. طبعاً برخی از اجزای این سیستم نقشی بسیار کلیدی در سرشت و ساختار سیستم ایفا می کنند و برخی دیگر نقشی فرعی و غیرساختاری. مقاله سرانجام نتیجه می گیرد که هرچند اختلال و کژکارکردی در همه اجزای این سیستم بروز یافته، تنها در برخی از جنبه های آن وضعیت بحرانی رخ داده است. بنابراین، این رشته در «مسیر بحران» قرار گرفته و هنوز دستخوش بحران سیستمی یا فراگیر نشده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان