زهرا خلیلیان

در آیات 60 تا 82 سوره کهف، حکایت واقعی و پُررمز وراز دیدار حضرت موسی و حضرت خضر (ع2) مطرح شده است. این داستان، سیر درونی و روحانی و صعودی به سوی کمال را به تصویر می کشد؛ لذا افزون بر جلوه های هنری، از منظر تفسیر انفسی به ابعاد متفاوتی نظر کرده است. مفسران هنری گوشه ای از این اشارات معماگونه را در هنر تصویرآفرینی قرآن بیان کرده اند و مفسران انفسی با مطابقت این مفاهیم با عالَم درون انسان، از اسرار آن به زیبایی پرده گشایی نموده اند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی تطبیقی و بهره گیری از جلوه های هنری اعم از اصول تصویرگری و اسلوب های هنری مانند گفتگو و شخصیت پردازی، همچنین بهره مندی از تفسیر انفسی شامل شهود عارفان از بطون قرآن و تأویل آیات، درصدد کشف حقایقِ معانیِ این داستان معمایی است. نتیجه اینکه معنای واژگان در این داستان، مانند موسی، فتا، مجمع البحرین، عبد، سفینه، غلام و دیوار، صرفاً همان معنای ظاهری این واژه ها نیست؛ بلکه با عنصر جان بخشی به کلمات، حیات و حرکت و رنگ می یابد و در قلب ها و عقل ها اثر می گذارد. البته تفسیر هنری مبیّن واقعیت است نه تخیل؛ زیرا باطل در قرآن وجود ندارد. از طرفی مفسران انفسی این داستان را حکایتی رمزگونه دانسته اند و آیات این داستان را با تأویل به حالات نفس انسان رمزگشایی و حقایق آن را آشکار نموده اند و با مراتب اسفار اربعه تطبیق داده اند. آنان کوشیده اند تا ارتباط میان ظهر و بطن قرآن را کشف کنند؛ ازاین رو، میان این دو تفسیر نه تنها مغایرتی نیست، بلکه ارتباط محکم مفهومی برقرار است.