مغولان در ایران
حوزه های تخصصی:
یزدان فرخی
| مدرک تحصیلی: عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور |
مطالب
فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۳۹ مورد از کل ۳۹ مورد.
پژوهشی درباره ماهیت «خزانه حجت» در تشکیلات دیوانی غزنویان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
هدف تحقیق:هدف پژوهش حاضر بازبینی ماهیت تشکیلاتی است که ازسوی پژوهشگران با نام «خزانه حجت» در سازمان حکومتی غزنویان پذیرفته شده است. مطابق این دیدگاه خزانه ای ایجاد شده بود که تنها به گونه ای از اسناد به نام «حجت» اختصاص داشته است. این پژوهش با هدف بررسی وجود ماهوی این تشکیلات انجام شده است. روش و رویکرد: گردآوری مطالب در این پژوهش به شیوه کتابخانه ای و اسنادی است. همچنین تلاش می شود تا با استفاده از روش تحلیل محتوای عناصر واژگانی در تاریخ بیهقی-تنها اثری که عبارت «خزانه حجت» در آن به کار رفته است- و یافته های کمی و کیفی به دست آمده، فرضیه پژوهش مورد آزمون قرار گیرد. دستاورد و یافته ها: نتایج این تحقیق نشان می دهد که بازخوانی پژوهشگران از عبارت «خزانه حجت» در تاریخ بیهقیپایه استواری ندارد و بدین ترتیب اذعان به وجود خزانه ای مختص به «حجت» (به عنوان نوعی از اسناد)، مولود قرائت نادرستی از کتاب اخیر بوده است.
برخی ملاحظات درباره ترجمه پژوهش های ایران شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)
شمار چشمگیر و اهمیت آثار شرق شناسان و ایران شناسان، ترجمه برخی از این پژوهش ها را ضروری کرده است؛ و انتشار فراوان این دسته از آثار در چند دهه اخیر به صورت ترجمه کتاب و مقاله، ضرورت ارزیابی و بررسی آن ها را نشان می دهد. بررسی پیاپی ترجمه ها نشان می دهد که اصولی برای ارتقای کیفیت علمی و ادبی ترجمه لازم است. گاهی رعایت نکردن برخی اصول ضروری، آسیب جدی به بازگردانی اثر وارد می کند و خواننده را از درک درست متن باز می دارد. از این رو بحث و تأکید این مقاله آن است که با آگاهی مترجمان به برخی از این اصول می توان تاحدودی از گسترش آن ها جلوگیری و زمینه ارتقای محتوای ترجمه ها را فراهم کرد. به نظر می رسد که ترجمه پژوهش های تاریخی، فنون ویژه ای را طلب می کندکه در ترجمه متون علوم دیگر چندان ضروری نیست. در این مقاله بررسی برخی از آسیب های متداول در فن بازگردانی پژوهش های ایران شناسی و شرق شناسی تلاش شده است مهارت ها و برخی از اصول لازم معرفی شود.
تأملی درباره اشتغال حافظ شیرازی در تشکیلات دیوانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بر اساس دیدگاهی که در میان بخشی از پژوهشگرانِ حوزه حافظ شناسی رایج شده است، حافظ در دوره ای از زندگی خود به کار «دیوانی» می پرداخت و از جمله مأموران و کارگزاران تشکیلات اداری و دیوانی بوده است. بررسی دقیق استنادات و شیوه استنباط های صورت گرفته، ضرورت بازبینی این دیدگاه را بیان می کند. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش ها است که دیدگاه اشتغال حافظ به دیوانی بر چه پایه و اساسی استوار شده است؟ و بر اساس شواهد و منابع تاریخی کدام نظر در خصوص اشتغالات حافظ اعتبار بیشتری دارد؟ به نظر می رسد که رواج دیدگاه مورد نظر نتیجه استنباط درستی از منابع و معناکاوی از شعر حافظ نیست و از این رو این موضوع نیازمند بررسی و تحقیق دقیق تری است. در پژوهش حاضر، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد انتقادی، به ارزیابی استنادات و شواهد پژوهشگران در بیان دیدگاه اخیر پرداخته و تلاش می شود تا نوع پیوند حافظ با تشکیلات حکومتی بر اساس شواهد و اسناد موجود تبیین گردد.
نقدی بر کتاب پژوهشی درباره مکتوبات تاریخی ایران و ماوراءالنهر(صفویان،اوزبکان و امارت بخارا)
حوزه های تخصصی:
محتوا و شکل نکاح نامه های دوره ناصری (1265-1313ق)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
گنجینه اسناد سال بیست و نهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۳)
166 - 194
حوزه های تخصصی:
هدف : شناسایی وضعیت اجتماعی و اقتصادی زوجین در نیمه دوم قرن سیزدهم در ایران براساس محتوا و شکل نکاح نامه ها. روش/ رویکرد پژوهش : در این پژوهش پس از استنساخ و بازخوانی اسناد نکاح نامه های موجود در آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، اطلاعات مربوط به محتوای تاریخی نکاح نامه ها ازجمله پایگاه اجتماعی زوج و زوجه و مشخصات ساختار سندی نکاح نامه ها دسته بندی شد. یافته ها و نتیجه گیری : منزلت اجتماعی و پایگاه اقتصادی زوجین بر قطع، ظاهر، و محتوای عقدنامه ها تأثیر داشته است. میزان مهریه بسته به شأن اقتصادی زوجین متغیر بوده است. در نکاح نامه های مناطق روستایی و عشایری مهریه به جای پول بیشتر باغ، آب نهر، زمین زراعی، و گوسفند است. در نکاح نامه های مربوط به اهالی شهر علاوه بر پول رایج، طلای خالص غیرمسکوک صیرفی، نقره، کنیز و غلام، و خانه در میان اقلام مهریه دیده می شود. بیشتر ازدواج ها بین خانواده هایی با شغل و منصب مشابه و یا نزدیک به هم، و در محدوده جغرافیایی یکسان و مجاور انجام می شده است.
پژوهشی درباره جایگاه کُردهای جزیره و دیاربکر در حکومت آق قویونلو(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
اتحادیه آق قویونلو از جمله حکومت هایی بود که باخاستگاه عشایری در ایران روزگار پس از سقوط ایلخانان در منطقه دیاربکر نشو نما یافته و برای مدتی نیز موفق به سلطه در نواحی مرکزی شدند. از سویی کُردها به عنوان جمعیت غالب در مناطق جزیره و دیاربکر، همچون ترکمانان هویتی عشیرتی و ساختاری قبیله ای داشته و در پیوند با حکومت آق قویونلو در آن مقطع تاریخی نقش سیاسی مؤثری ایفا کردند. از آنجایی که قبایل کُرد در تحولات سیاسی این روزگار تأثیر گذار بودند، می توان این پرسش را مطرح کرد که نقش سیاسی کُردها در مناسبات قدرت میان حکومت آق قویونلو و رقبای سیاسی ایشان چه بوده است؟ چه عواملی در واگرایی و همگرایی آنها در پیوند با این قدرت فائقه تاثیرگذار بوده است؟ نتایج این تحقیق نشان می دهد که قبایل کُرد در دولت آق قویونلوها، نقش فعالانه ای داشته و سیاست بهره جویانه ای را پیش گرفتند و موفق شدند تا با برقراری ارتباط حسنه با آق قویونلوها در تشکیلات حکومتی و مناصب نظامی آنها جایگاه قابل توجهی بدست آورند. قدرت های محلی کُرد در منطقه با توجه به قدرت و نیروی نظامی و سیاسی ایشان، در اتحادیه آق قویونلو به کار گرفته شدند و در تأسیس، تحکیم و توسعه این حکومت به اندازه چشم گیری تأثیر داشتند. همچنین عناصر مختلفی از جمله دوری جغرافیایی به مرکز قدرت آق قویونلو و نیز میزان توان نظامی و سیاسی ایشان در واگرایی و همگرایی ایشان تأثیر گذار بوده است.
پژوهشی درباره سیف الدین بیتکچی دیوانسالار مسلمان دوره هلاکو (آخرین کارگزار الوس جوچی در ایران)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
با حمله گسترده مغول به سرزمین های اسلامی و سقوط حکومت های مسلمان، تشکیلات اداری این حکومت ها نیز به یک باره فرو ریخت. با این حال کارگزاران مسلمان بازمانده از این حکومت ها توانستند به تدریج جایگاه خود را در تشکیلات اداری مغول ها باز یابند. در این میان حضور سیف الدین بیتکچی کارگزار مسلمان برکای خان فرمانروای مسلمان الوس جوچی از موضوعات مهم در تحولات دیوانسالاری مغول ها در ایران محسوب می شود. چگونگی برآمدن سیف الدین در تشکیلات اداری هلاکو و اشاره های مبهم و اجمالی و مسکوت گذاشتن دلایل سقوط وی از مقام ارشد دیوانی هلاکو و به یاسا رسیدن او در آستانه لشکرکشی تدافعی هلاکو در مقابل قلمرو برکای خان، مسأله ای است که علاوه بر قصور منابع، بی توجهی محققان تاریخ را نیز به همراه داشته است. در این پژوهش تلاش شده است تا با بررسی و بازبینی شواهد پراکنده موجود در مورد سیف الدین بیتکچی، رویداد های مرتبط با جریان تحولات دیوانی و سیاست های منطقه ای هلاکو در این روزگار مورد ارزیابی قرار گیرد. این پژوهش نشان می دهد که کشته شدن سیف الدین بیتکچی به عنوان دیوانسالار مسلمان و هم سو با سیاست های الوس جوچی به رهبری برکای خان، در واقع روند و شروع تازه ای برای تشکیلات اداری و استقلال اداری دیوانسالاری مغول ها به رهبری هلاکو خان از الوس جوچی یا اردوی زرین بوده است.
نقدی بر کتاب ترکان غزنوی و سلجوقی: شعر به عنوان منبعی برای تاریخ ایران(مقاله علمی وزارت علوم)
در این مقاله هدفْ بررسی و ارزیابی کتاب ترکان غزنوی و سلجوقی: شعر به عنوان منبعی برای تاریخ ایران است. هدف اصلی مؤلف در این کتاب به کارگیری محتوای شعر فرخی سیستانی در روزگار غزنویان و امیر معزی در روزگار سلجوقیان به منظور تکمیل داده های منابع تاریخ نگاری است. بنابراین در این مقاله پرسش این است که مؤلف تاچه اندازه در دست یابی به این هدف موفق بوده و تاچه حدی اصول علمی را در این زمینه رعایت کرده است. در این مقاله با شیوۀ تحلیلی توصیفی و رویکرد انتقادی نشان داده می شود که مؤلف تلاش ارزنده ای برای نیل به این هدف بسیار مهم انجام داده است، اما ازمنظر روش شناختی و اصول تدوین غفلت هایی نیز ملاحظه می گردد و در این زمینه شیوۀ پرسش برانگیزی در پیش گرفته شده است.
پدیداری نام کردستان در عهد ایلخانان و پیوستگی آن با جغرافیای تاریخی ایران زمین(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات ملی سال ۱۸ بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۶۹)
41 - 52
کردستان به عنوان بخشی از جغرافیای تاریخی ایران و محل زندگی کُردهای ایران، عرصه ای است که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. مطابق دیدگاه رایج لفظ «کردستان» برای نخستین بار روزگار حکمرانی سلسله سلجوقیان رسمیت یافته است. براساس این دیدگاه سلطان سنجر، با ایجاد منطقه ای به نام «کردستان» و گماشتن برادرزاده خود «سلیمان شاه» به عنوان حاکم این مناطق، این نام را در دفاتر رسمی و اَسناد اداری آن روزگار رایج کرده است.
مهم ترین مشکل دیدگاه اخیر این است که با فرض پذیرفتن آن، دلایل روی دادن این تحول در عهد سلجوقیان معلوم نمی شود و از این رو مهم ترین پرسش درخصوص پیشینه هویتی «کردستان» این است که چه تحولاتی موجب شده تا نام کردستان به عنوان نام این سرزمین در متون رسمی رواج یابد؟ متون و منابع اصلی چه زمانی را برای این تحول مطرح می کنند؟ چنین به نظر می رسد که نام کردستان پیوندی نزدیک با احیاء نام ایران در عهد ایلخانان دارد و زمان رواج و رسمیت یافتن کردستان با تحولات حکومت ایلخانان پیوند دارد؛ بنابراین این پژوهش درصدد است تا با مطالعه انتقادی متون تاریخی و تحقیقات صورت گرفته و نیز با شیوه و روش توصیفی تحلیلی معمول در پژوهش های تاریخی، به پرسش های اخیر پاسخ گفته و فرضیه های طرح شده را مورد ارزیابی قرار دهد.
اوضاع اقتصادی همدان دوره رضاشاه، بر پایه اعلان های روزنامه گلگون(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
روزنامه های محلی از اسناد ارزشمند تاریخ محلی به شمار می روند. این دسته از اسناد از جهت درج «آگهی» و «اعلان»، با صنعت و جامعه پیوند استواری برقرار کرده و از جهت تاریخ اقتصادی و اجتماعی اهمیت بسیار زیادی دارند. از این جهت در تاریخ معاصر همدان، در سالهای نخستین پهلوی اول، انتشار روزنامه «گلگون» زمینه پر اهمیتی برای پژوهش محسوب می شود. محتوای اعلان ها از یک سو تأثیر و نفوذ ابزار تجدد بر اقتصاد محلی همدان را نشان داده و از سوی دیگر کیفیت روزنامه نگاری از جهت درج اعلان در همدان این روزگار را بازتاب می دهد. اما پرسش اصلی این مقاله آن است که مضمون اعلان های روزنامه گلگون، چه آگاهی هایی از وضعیت جامعه و اقتصاد همدان آن روزگار به دست می دهد؟ چنین می نماید که اعلان روزنامه مزبور به عنوان ابزار نوینی از مظاهر تجدد، در خدمت تکاپوهای اجتماعی و اقتصادی جامعه درآمده و از این رو محتوا و مضمون آن به پیوند آن با بدنه جامعه، بازتابی از وضعیت اجتماعی و اقتصادی و از جمله رونق کسب و کارهای معرفی و تبلیغ شده است. یافته های این پژوهش بر پایه دسته بندی و آمار توصیفی داده های مندرج در اعلان های روزنامه گلگون، گزارشی از صنایع، خدمات، کسب و کارهای پر رونق به دست داده و آن ها را از جهت ماهیت اقتصادی ارزیابی می کند. همچنین میزان نفوذ مظاهر تولیدات فرنگی در جامعه همدان و رقابت آن با کالای ایرانی بازگو کرده و سرانجام شیوه و مهارت تبلیغ کالا در روزنامه یاد شده ارزیابی می نماید.
نقد و بررسی کتاب پس از پیامبر (ص)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۲)
251-274
پیامبر عظیم شأن اسلام(ص) بر پایه مفاهیم قرآنی، همواره پیروان خویش را به وحدت دعوت می کرد. اما امت تازه بنیاد اسلامی، در اندک روزگاری پس از رحلت پیامبر(ص)، برخلاف آن آموزه ها دچار گسستگی شدند و یکی از برآیندهای آن، کشتار مسلمانان دست یک دیگر بود. ریشه های این گسستگی همواره موردتوجه پژوهشگران بوده و پژوهش های فراوانی هم در این زمینه انجام شده است؛ هدف این نوشتار ارزیابی انتقادی کتاب «پس از پیامبر» است که در آن نویسنده در راستای پژوهش های پیشین و با روشی متفاوت تلاش نموده تا جنبه های گوناگون مسئله را روشن نماید. روش پیشبرد و انجام پژوهش یادشده تا چه اندازه ای در راستای تبیین مسئله پژوهش موفق بوده است؟ به نظر می رسد که نویسنده ضمن مراجعه به منابع و پژوهش های تاریخی، از عرصه هایی چون روان شناسی، سینما، داستان نویسی، روان شناسی، مردم شناسی بهره برده و تلاش نموده تا ریشه های تاریخی بحران کنونی مسلمانان خاورمیانه و به ویژه عراق را بررسی نماید؛ نتیجه مقاله حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته نشان می دهد که اهمیت کتاب موردبررسی بیش از هر چیز، در رویکرد بین رشته ای و شیوه بیان متفاوت نویسنده در مواجه با مسئله پژوهش است که اثر تازه ای را پدید آورده است. هرچند درباره برخی دیدگاه ها و روش های پیشبرد پژوهش نیازمند بازنگری است.
پیشه وران و طریقت مولویه براساس مناقب العارفین(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
نقدی بر کتاب: «Women in Mongol Iran: The Khatuns, 1206-1335» (زنان در ایران روزگار مغول: خاتون ها، 1206 تا 1335م)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۱ اسفند ۱۴۰۰ شماره ۱۲ (پیاپی ۱۰۰)
303-328
پژوهش درباره وضعیت زنان در روزگار مغول، به دلیل دیدگاه متفاوتی که مغول ها درباره جایگاه زنان در سیاست و جامعه داشتند، از زمینه های پژوهشی مهم در تاریخ ایران است که توجه برخی از پژوهشگران را به خود اختصاص داده است. اما باوجود اهمیت این عرصه، در مقایسه با حوزه های دیگر، شمار اندکی از پژوهش های منسجم و مسئله محور در این زمینه انجام شده و انتشاریافته است.از این رو انتشار کتاب «زنان در ایران روزگار مغول» که در اصل رساله دکترای نویسنده آن بوده، سزاوار معرفی، بررسی و ارزیابی است. مدعای نویسنده آن است که در پی کمبود پژوهش های «ژرف» در این زمینه پراهمیت، بدان روی آورده و ازاین رو این مقاله در پی ارزیابی تحقق این هدف در این کتاب است. نوشتار حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی انتقادی، به این پرسش می پردازد: دستاوردهای نویسنده تا چه اندازه ای توانسته به درک بنیادی و ژرف درباره زنان در ایران دوره مغول دست یابد؟ چنین می نماید که نویسنده در دستیابی به هدف های مشخص خود، موفق بوده و گذشته از برخی موارد محتوایی و شکلی، دستاورد و بنیادی استوار برای پژوهش های بیشتر در این زمینه فراهم کرده است.
جستاری درباره منصب «عارض»ِ لشکر و درنگی در پیشینه ی تاریخی آن(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در سازمان اداری برخی از حکومت های اسلامی «عارض» لشکر منصبی متداول بوده است. بااینکه اصطلاح یادشده واژه ای عربی است، در تشکیلات اداری و سازمان لشکری خلافت عباسی به کار نرفته و تنها در حکومت های ایرانی برخاسته در شرق سرزمین های خلافت عباسی رواج داشته است. ازاین رو این پرسش مطرح است که آیا این منصب از نظر سرشت و ماهیت، ویژه حکومت های ایرانی برخاسته از دل خلافت عباسی بوده است؟ و این فرضیه مطرح می شود که به نظر می رسد «عارض» برخاسته و برگرفته از سازمان اداری روزگار فرمانروایی ساسانی در ایران باستان بوده؛ گویا هم کارکردها و وظایف آن در دوره پس از اسلام، در میان حکومت های ایرانی سر برآورده در سرزمین های شرق خلافت عباسی پیوستگی یافته است. این پژوهش با هدف روشن کردن ریشه های تاریخی اصطلاح و منصب «عارض» و به شیوه ی توصیفی و تحلیلی انجام شده است. بنابر یافته های پژوهش، گزارش معتبری در دست است که نشان می دهد منصب عارض دست کم از نمونه متداول در روزگار انوشیروان ساسانی یا نمونه ای همانند آن برگرفته شده است؛ و نیز از آغاز حکمرانی صفاریان به کار رفته و بدین ترتیب در دوره اسلامی پیوستگی یافته است.
عوامل بازیابی قدرت سیاسی عباسیان در دوره مسترشد و مقتفی (حک.512- 555)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۲ بهار ۱۴۰۱ شماره ۴۵
۸۸-۶۷
حوزه های تخصصی:
قدرت سیاسی در اواخر دوره خلافت عباسی (۴۴۷-656) به ویژه در دوره ناصر (حک. 575-622)، افزایش یافت. بازگشت قدرت سیاسی و نظامی عباسیان، بیش از آنکه وام دار دوره ناصر باشد، مرهون تدابیر و شرایط سیاسی دو خلیفه پیشین، مسترشد (حک. 512-529) و مقتفی (حک. 530-555) بود. مسئله این تحقیق بررسی عوامل مؤثر بر بروز تغییر در روابط خلافت و سلجوقیان در دوره این دو خلیفه است که منجر به تغییر در فرایند بازیابی جایگاه خلافت در دوره ناصر شد. پرسش مستخرج از مسئله این است که عوامل بازیابی قدرت سیاسی و نظامی عباسیان در دوره مسترشد و مقتفی چه بوده است؟ به نظر می رسد در دوره خلافت این دو خلیفه، با کاهش قدرت سیاسی- نظامی سلجوقیان به سبب دخالت قدرت های سوم، قدرت سیاسی و نظامی خلافت عباسی بازیابی شده بود. یافته های این پژوهش که با روش تاریخی و تحلیل آماری انجام شده، نشان داد که از میان شش خلیفه قبل از ناصر، سهم دو خلیفه مسترشد و مقتفی در احیای جایگاه سیاسی و نظامی خلافت از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. این اهمیت مرهون شخصیت و طول دوره خلافت این دو خلیفه، اختلافات درون خاندانی و ناپایداری دوره سلاطین سلجوقی بوده است.
تأملی در پیوند منصب «تُواچی» و «جارچی»(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
گنجینه اسناد سال ۳۳ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۲۹)
56 - 76
حوزه های تخصصی:
هدف : هدف این پژوهش ارزیابی دیدگاهی است که «تواچی» به عنوان یکی از مناصب متداول و صاحب نفوذ در تشکیلات نظامی تیموریان از دوره صفویه به منصب دیگری به نام «جارچی» تحول پیدا کرده است و ازآنجاکه این مدعا مناقشه برانگیز است، پژوهش حاضر به بررسی مدعای مذکور و سنجش آن با منابع تاریخی می پردازد. روش/ رویکرد : پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است و عمدتاً با رویکردی انتقادی به طرح دیدگاه پژوهش گران و بررسی دقیق متون می پردازد. یافته ها/ نتیجه گیری : دستاورد پژوهش حاضر نشان می دهد که به غیراز وظیفه ای که جارچی درزمینه رساندن پیام و فرمان های صادرشده -به ویژه درصحنه نبرد- انجام می داده است، میان این منصب با منصب تواچی مناسبتی تاریخی دیده نمی شود و نمی توان مدعای یادشده درباره یکسانی معنای این دو منصب و وظایف آن ها را ثابت کرد.
پژوهشی دربارۀ «وزارت» خواجه نصیرالدین طوسی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ اسلام و ایران سال ۳۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۹ (پیاپی ۱۴۹)
139 - 162
حوزه های تخصصی:
جایگاه برجسته خواجه نصیرالدین طوسی در میان «اسماعیلیه» و نیز تقرب و نفوذ وی نزد «مغول ها» در ایران، این دیدگاه را پیش آورده که خواجه در این حکومت ها، به مقام «وزارت» منصوب شده است و رواج این دیدگاه تا آنجا پیش رفته که در میان شماری از پژوهشگران به عنوان گزاره ای قطعی انگاشته شده است؛ اما بررسی ها این دیدگاه را تأیید نمی کند؛ بنابراین پرسش این پژوهش آن است که مستنداتِ گزاره تاریخیِ «وزیر»بودن خواجه نصیرالدین چیست. چنین می نماید که برای دیدگاه یادشده منابع و مستندات موثق و معتبری در دست نیست و آنچه گفته شده بر پایه منابعی در این زمینه است که نویسندگان آن ها آگاهی دقیقی نداشته یا از روی ملاحظاتی خاص خواجه را وزیر اسماعیلیه و مغول خوانده اند. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی و باهدف ارزیابی گزاره ای مطرح درباره زندگانی خواجه نصیرالدین، انجام شده و نشان می دهد که خواجه ، افزون بر نفوذی که نزد فرمانروایان اسماعیلیه و سپس مغول داشت و نیز جدا از اینکه به طور مشخص برخی مناصب ازجمله سرپرستی «اوقاف ممالک» ایلخانی را در دست داشت، هیچ گاه مسئولیت «وزارت» (به معنای فنی و تخصصی آن) را در دست نداشته است. هرچند این نکته را نمی توان از نظر دور داشت که به دلیل اینکه خواجه از مقربان ایلخانان بوده، فراتر از امور اوقاف در حکمرانی مغول در ایران تأثیر و نفوذ داشته است.
«حامیان»، «دانشوران» و میراث تمدن اسلامی- ایرانی در روزگار حکمرانی مغول(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
علم و تمدن در اسلام سال ۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۸
29 - 49
حوزه های تخصصی:
آفرینش رساله های ارجمند در حوزه تمدن اسلامی و ایرانی پس از چیرگی مغول ، گذشته از کوشش نویسندگان اندیشه ورز، نیازمند کسانی بوده که با پشتیبانی و تشویق، زمینه مناسب خلق آن آثار را فراهم کردند. تنوع موضوعی، تعدد نویسندگان و مراتب مختلف اجتماعی و اداری حامیان آن آثار زمینه مهمی برای شناخت اوضاع فرهنگی در دوره یادشده محسوب می شود. این مقاله باهدف پرتو افکندن به شرایط تمدنی و فرهنگی ایران پس از مغول و با شیوه توصیفی- تحلیلی و با عنایت ویژه به «آثار تقدیم شده به صاحب منصبان» دوره یادشده به این پرسش پاسخ خواهد داد: «تقدیمیه های نگاشته شده در متون در روزگار پس از چیرگی مغول چه اطلاعاتی درباره حمایت از دانشوری در دسترس قرار می دهد؟ و فرضیه ای که در پیش گرفته شده: «چنین می نماید که با مطالعه تقدیمیه کتاب ها، می توان طیف گسترده ای از صاحب منصبان این روزگار از اردوی ایلخانان گرفته تا مقامات فروتر در ولایات از دانشوران این روزگار مشاهده کرد که درراه رشد و ترویج علم و فرهنگ دست به کار ترغیب دانشوران بودند و این می تواند گوشه ای از احیاء تمدن اسلامی ایرانی را در روزگار پس از مغول بازتاب دهد». این پژوهش نشان می دهد که «تنوع موضوعی» رساله های نوشته شده، «کثرت نویسندگان و دانشوران» و «مراتب گوناگون اجتماعی و اداری حامیان» به عنوان ویژگی برجسته دوره یادشده، به عنوان عامل مهم در ایجاد شرایط فرهنگی متعالی در حوزه علم و فرهنگ اثرگذار بوده است.