سید حیدر طباطبایی حکیم

قاعده تسامح در ادله سنن یکی از قواعد مشهور نزد حدیث پژوهان به ویژه فقهاست و مستند عمده آن روایاتی است که در منابع فریقین به روایات «من بلغ» معروف شده است. مشهورترین تفسیر از این روایات، اسقاط شرایط حجیت خبر در مستحبات است. این روایات سبب تسامح فقها در ادله سنن نیز شده است. برخی معتقدند این تسامح به حوزه روایات فقهی محدود نیست بلکه در روایات عقاید، تاریخ، سیره و تفسیر و نیز روایات فضائل اهل بیت(ع) دقت لازم صورت نگرفته است. در این نوشتار به منظور بررسی صحت و سقم ادعای راهیابی تسامح در روایات فضائل اهل بیت(ع)، با بیان مستند این قاعده و بر اساس برداشت های اندیشمندان امامیه از آن، اثبات می شود که ثبوتاً حجم عمده روایات فضائل از شمول این قاعده خارج بوده، فقط در حجم کمی از روایات فضائل غیر امامتی اهل بیت(ع) ادعای تسامح قابل طرح است؛ همچنان که اثباتاً نیز شواهدی بر عدم رخداد چنین سهل انگاری در سیره فضائل نگاران فریقین اقامه می شود. این شواهد، از آنچه در مقدمه تألیفاتشان یا در مطالب آغازین آن آمده است، به عنوان آیینه ای برای کشف نگاه آن فضائل نگاران به روایات فضائل اهل بیت(ع)، جمع آوری شده است.

یکی از مباحث مهم در بحث مهدویت و ظهور قائمf نشانه های ظهور است و همچنین یکی از مهم ترین نشانه های ظهور خروج سفیانی است. سفیانی، نام مردی جنایتکار است که از شام قیام می کند و لشکرهایی  برای کشتن شیعیان به مدینه و کوفه می فرستد. نوشتار حاضر در پی مقایسه بین دو کتاب الغیبه نعمانی و الفتن نعیم ابن حماد که قدیمی ترین منبع شیعه و اهل تسنن می باشد، او معارف مشترک بین این دو منبع و اختصاصی هر کدام در مورد ویژگی های سفیانی و کیفیت خروج او را به صورت تطبیقی استخراج نموده است.

یکی از موضوعات مطرح شده در کتاب های علل الحدیث، مسئله تغییر نام مروی عنه است که بیشتر در سده دوم و سوم هجری در بین راویان رخ داده است. مسئله این پژوهش آن است که با تمرکز در دامنه موضوعی روایات اهل سنت و با توجه به گستره تغییر نام مروی عنه در نقل احادیث، ریشه های حقیقی و تاریخی مسئله را بررسی نموده و تبیین کند، چرا چنین اقدامی از ناحیه برخی از بزرگان حدیث هم چون عبدالرزاق صنعانی، سفیان بن وکیع و... رخ داده است؟ و در این میان شاگردی آنان از امام صادقg و عدم یادکرد نامشان در روایات را می توان به این پدیده مرتبط دانست؟ گرچه قلب سندی حدیث، سبب خروج راوی از عدالت و وثاقت می گردد، ولی افراد زیادی در کتب رجال اهل سنت به این امر مبادرت کرده ، در عین حال تعدیل و توثیق هم شده اند. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با بررسی موضوعاتی مانند، حدیث مرسل و مرفوع، مفهوم شناسی و مخاطب شناسی روایات تقیه، این احتمال را مطرح می کند که روایات امام صادقg با نام های دیگری از غیر نام خودشان در منابع روایی راه یافته و دلیل قلب سندی روایات امام صادقg شرایط خاص حاکم بر زمانه ایشان بوده است.

إن بعثه الأنبیاء والدعوه إلى الإیمان بهم من المسائل الأساسیه فی الإسلام، وقضیه بعثتهم إلى جمیع الأمم من القضایا القرآنیه والروائیه، فمن هذا المنطلق جاءت الدراسه فی هذه المقاله للکشف عن حقیقه بعثه نبیّ فی القاره الإفریقیه من حیث النفی أو الإثبات. وتظهر أهمیه الدراسه فی کونها الکاشفه عن الحقائق التی أشار إلیها القرآن الکریم وتفنید مزاعم الأعداء واتهاماتهم للکتاب العزیز المنزل من مبدإ الحکمه والعلم الذی لا یفعل ما لا غایه والهدف فیه. وتتکون الدراسه من مقدمه وخمسه مباحث ونتیجه؛ فالأول تطرّق إلى مسائل کلیه من تحدید مفاد المفردات وما یتعلق به. وفی الثانی دارالبحث فی خلق الإنسان والحکمه منه، ثم أشرنا إلى ما خصه الله تعالى به من النعم المتوفره لتحقق هذه الحکمه، بحیث یجوّز إقامه الحجه علیه عند الکفر والعصیان. وناقش الثالث ما یوهم عدم بعثه الأنبیاء فی الجزیره العربیه قبل بعثه النبیّ الخاتم مطلقا، فجاء المبحث الرابع فی إثبات البعثه ومعالجه شبهه عدمه، وانتهى الأخیر بإثبات البعثه فی إفریقیا کباقی المناطق والقارات عموما. واستفاد الباحث من المنهج النقلی والتحلیلی والمقارن بین مدرستی السنه والشیعه للکشف عن الحقیقه والإستنتاج الصحیح. وخرج الباحث بنتیجه إثبات کبرى القضیه عن طریق الأدله الثلاثه، وعجز فی إثبات صغراها، وهی مصادیق الأنبیاء وأشخاصهم المعروفین.