جابر افتخاری

پژوهش حاضر از منظر هدف؛ کاربردی است و روش پژوهش کیفی از نوع پدیدار شناسی با جامعه ای شامل اعضای گروه های برگزیده در درس پژوهی شهرستان نی ریز که با نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند؛ صورت پذیرفت. روش و ابزار جمع آوری اطلاعات، مصاحبه و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات تحلیل موضوعی ون مانن که شامل گام های«انجام تحلیل مضمونی، کشف جنبه های مضمونی، جداکردن بیانات مضمونی، انجام تغییر و تبدیل های لازم و تفاوت قائل شدن بین مضامین اصلی و فرعی» بود. نمونه گیری تا زمان رسیدن به اشباع ادامه داشت. پس از مصاحبه با 15 نفر اطلاعات به دست آمده تکراری شد. جهت بررسی صحت داده ها در پژوهش حاضر از معیار مقبولیت و تاییدپذیری استفاده شد. نتایج نشان داد برگزاری کارگاه ها و ضمن خدمت به موقع و باکیفیت، حمایت و تامین منابع مالی، در اختیار قراردادن نمونه های موفق، ایجاد مجله الکترونیکی درس پژوهی فرهنگیان، تقدیر و تشویق درخور همکاران برتر، مشخص کردن محورها و موضوع های کارنشده و انتخاب مدیران مدارس که علاقه مند و مشوق به کار پژوهشی باشند، نهادینه شدن روحیه حل مساله و پژوهش و اینکه معلمان ضمن خدمت، به آموزش مستمر خود بپردازند، اشاره کرد.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی فلسفه ی قصه گویی بر میزان رشد خلاقیت، نوآوری و هویت کودکان پیش دبستان بود. بدین منظور در چهارچوب روش پژوهشی اسنادی- تحلیلی، 50 نفر از کودکان پیش دبستانی شهر نی ریز در پژوهش شرکت داده شدند. طرح پژوهش از نوع پیش آزمون- پس آزمون بود. جهت جمع آوری داده ها از ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ استاندارد ﺧﻼﻗﯿﺖ و هویت ﮐﻮدﮐﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﺮﺑﯿﺎن استفاده شد. پس از انجام پیش آزمون برنامه ی قصه گویی به مدت 6 جلسه 45 دقیقه ای اجرا شد و در پایان پس آزمون انجام شد. نتایج نشان داد که خلاقیت تمامی آزمودنی ها در پایان برنامه ی قصه گویی افزایش یافته است. همچنین بین میانگین نمرات پیش آزمون و پس آزمون رشد هویت کودکان تفاوت معنی داری مشاهده شد. در ادامه نتایج نشان داد که ارتباط معناداری بین شاغل بودن مادران و خلاقیت فرزندان وجود ندارد؛ اما بین شاغل بودن مادران و رشد هویت کودکان تفاوت معنی داری وجود داشت. همچنین ارتباط معناداری بین وضعیت اقتصادی خانواده و خلاقیت فرزندان وجود داشت؛ اما بین وضعیت اقتصادی خانواده و رشد هویت کودکان تفاوت معنی داری مشاهده نشد.

به زیستی از اندیشه ای حمایت می کند که افراد را با هدف بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی به بازنگری و بازسازی افکار، ارزش های فرهنگی و ساختارهای اجتماعی تشویق می کند. در این زمینه رویکرد محتوا در جهت درک به زیستی دانش آموزان حائز اهمیت می باشد. بر این اساس هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان برخورداری مؤلفه های به زیستی در کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی می باشد. روش این پژوهش توصیفی، تحلیل محتوا می باشد و جامعه اطلاع رسان این پژوهش شامل چهار جلد کتاب درسی دوره ابتدایی در سال تحصیلی 99-1398 و ابزارهای این پژوهش فرم تحلیل محتوا باتوجه به مؤلفه های به زیستی ریف است. به این صورت که پس از مشخص کردن مؤلفه های مورد نظر به عنوان ملاک های تحلیل و تعیین بند، پرسش و تصویر هر درس به عنوان واحد تحلیل با استفاده از تکنیک ویلیام رومی به تحلیل محتوای متن، پرسش ها و تصاویر کتاب های مذکور اقدام شد. نتایج پژوهش نشان داد که میزان توجه کتب مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی به صورت کلی و هر یک از کتاب ها به مؤلفه های به زیستی، در حد پایین تر از متوسط (ضریب درگیری پایین تر از 1) بوده و از نظر توجه به به زیستی و مؤلفه های آن به تجدید نظر و ویرایش اساسی نیاز دارند. در این میان کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم با ضریب درگیری 52/0 دارای کم ترین ضریب درگیری و کتاب مطالعات اجتماعی ششم با 83/0 دارای بیشترین ضریب درگیری می باشند. علاوه بر این، میزان توجه کتاب ها به مؤلفه ها به صورت متوازن نمی باشد و در این میان مؤلفه ی روابط مثبت با دیگران بیشترین فراوانی و خودمختاری کم ترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند.

مدارس، تنها  وظیفه انتقال محتوا به دانش آموزان را ندارند بلکه می توانند با استفاده از متخصصان برنامه درسی، برنام های را  که در جهت بهبود کیفیت زندگی و بهزیستی دانش آموزان باشد تدوین نمایند. این مقاله به روش توصیفی -  تحلیلی به دنبال پاسخ به این دو پرسش است که اولاً، چه تحلیلی در زمینه ی توان مدارس برای پرداختن به  مقوله ی بهزیستی وجود دارد و افرادی که در این زمینه پژوهش کردهاند چه مؤلفه هایی را برای بهزیستی  تعریف کرده اند؟ ثانیاً در وضع کنونی جامعه ما ضرورت آموزش بهزیستی در برنامه درسی نظام آموزشی  ابتدایی کشورمان چیست؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد که مشکلات شخصی، اجتماعی، آموزشی،  فرهنگی و... در کشورمان می طلبد که با به کارگرفتن مؤلفه هایی که از طرف صاحب نظران برای بهزیستی منظور  شده است تعریفی دیگر از جایگاه مدارس برای تحقق این امر صورت گیرد و با داشتن اعتقاد به نقشی که مدارس درآموزش بهزیستی دارند، برنامه های درسی به گون های طراحی و اجرا شوند تا با فراهم کردن زمینه های لازم، موجبات بهزیستی برای فراگیران فراهم و این امر در زندگی آنها محقق گردد.

تاکنون نظریه های مختلفی در زمینه شکوفایی مطرح شده است که در این بین مدل چندبعدی شکوفایی پرما از دیدگاه سلیگمن از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. در این راستا افرادی که سطح بالایی از شکوفایی دارند، از نظر هیجانی و عملکرد در زندگی شخصی و اجتماعی خوب عمل می کنند و از هرگونه بیماری روانی به دور هستند؛ ازاین رو پژوهش حاضر با هدف تحلیل کتاب های هدیه های آسمان دوره ابتدایی نسبت به مؤلفه های شکوفایی با تأکید بر دیدگاه سلیگمن انجام شده است. روش پژوهش حاضر تحلیل محتوا می باشد، به این صورت که پس از مشخص کردن مؤلفه های مورد نظر به عنوان ملاک های تحلیل و تعیین هر پاراگراف به عنوان واحد تحلیل، با استفاده از روش ویلیام رومی به تحلیل داده ها پرداخته شد؛ همچنین از آزمون خی دو جهت مشخص کردن نیکویی برازش مؤلفه ها در محتوای مذکور استفاده گردید. اسناد مورد تحلیل این پژوهش کتاب های هدیه های آسمان دوره ابتدایی، حجم جامعه و نمونه پژوهش یکی بود. با توجه به ضریب درگیری (ISE= 0/74) به دست آمده از محتوای مورد بررسی می توان اظهار داشت که میزان توجه کتاب های هدیه های آسمان دوره ابتدایی به مؤلفه های شکوفایی در حد مطلوب و به صورت فعال بوده است؛ همچنین نتیجه حاصل از آزمون خی دو (Sig: 0/000، Chi-Square: 67.984 a ) نشان داد که بین مؤلفه های شکوفایی پرما تفاوت معناداری وجود دارد. به گونه ای که مؤلفه دستیابی با 11/10 درصد فراوانی دارای بیشترین فراوانی و مؤلفه روابط مثبت با 23/7 درصد فراوانی، کمترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند.

امروزه یکی از محورهای مهم ارزیابی سلامتی جوامع که نقش مهمی در تضمین پویایی و کارآمدی جامعه ایفا می کند، به زیستی اجتماعی می باشد. از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی کتاب مدیریت خانواده و سبک زندگی دختران پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه براساس مؤلفه های به زیستی اجتماعی از دیدگاه کیز است. روش این پژوهش توصیفی، تحلیل محتوا، جامعه اطلاع رسان شامل یک جلد کتاب درسی دوره دوم متوسطه در سال تحصیلی 1400-1399 و ابزار پژوهش فهرست وارسی با توجه به مؤلفه های به زیستی اجتماعی از دیدگاه کیز می باشد. به این صورت که پس از مشخص کردن واحد تحلیل و مؤلفه های مدّ نظر به عنوان ملاک های تحلیل، با استفاده از تکنیک ویلیام رومی به تحلیل کتاب مذکور اقدام شد. با توجه به ضریب درگیری (ISE=0/8) حاصل از محتوای کتاب مورد بررسی، می توان اظهار داشت که میزان توجه کتاب «مدیریت خانواده و سبک زندگی» دختران پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه به مؤلفه های به زیستی اجتماعی، در حدّ پایین تر از متوسط (ضریب درگیری پایین تر از 1) و نیمه فعال بوده، به تجدید نظر و ویرایش اساسی نیاز دارند. علاوه بر این از آزمون خی دو جهت مشخص کردن نحوه توزیع مؤلفه ها در محتوای کتاب مذکور استفاده شد. نتیجه حاصل از آزمون خی دو (Sig: 0/147، Chi-Square: 6.790 a ) نشان داد که میزان توجه کتاب به مؤلفه های به زیستی اجتماعی به صورت معناداری متوازن است. همچنین در کتاب یادشده مؤلفه مشارکت با 3/11 درصد، بیشترین فراوانی و مؤلفه انسجام با 43/7 درصد، کم ترین فراوانی را در مؤلفه های به زیستی اجتماعی به خود اختصاص داده اند.

تفکر مراقبتی توانایی برقراری ارتباط میان اندیشه و عاطفه است و انسان را به ساختن یک نظام ارزشی تأملی ترغیب می کند تا امور را توأم با محبت مورد داوری قرار دهد. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان توجه محتوای برنامه درسی قصدشده دوره ابتدایی به مؤلفه های تفکر مراقبتی با تأکید بر دیدگاه لیپمن انجام شد. روش این پژوهش توصیفی، تحلیل محتوا است، به این صورت که پس از مشخص کردن مؤلفه های مورد نظر به عنوان ملاک های تحلیل و تعیین هر پاراگراف به عنوان واحد تحلیل، از روش ویلیام رومی، آزمون خی دو و آنتروپی شانون جهت تحلیل استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش، کتاب های درسی دوره ابتدایی و نمونه مورد بررسی کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم است که به صورت هدفمند انتخاب شده است. با توجه به ضریب درگیری به دست آمده می توان اظهار داشت که میزان توجه کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم به مؤلفه های تفکر مراقبتی در حد نسبتاً مطلوب است. همچنین، نتایج نشان داد بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه تفکر فعال و کمترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه تفکر عاطفی است. با عنایت به یافته های پژوهش، بازنگری در محتوای کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم به منظور توجه بیشتر به مؤلفه های تفکر مراقبتی و شاخص های کمتر مورد توجه ضرورت دارد.

هوش اخلاقی به مثابه نوعی جهت یاب برای اقدام به عمل درست و توانایی کاربرد اصول اخلاقی در تعامل با دیگران است. این اصول حاصل وراثت نمی باشند بلکه افراد یاد می گیرند که چگونه خوب باشند. باتوجه به اینکه هوش اخلاقی یکی از مؤلفه های مهم تربیت کودکان به شمار می آید و می تواند به رشد فردی و اجتماعی کودکان کمک کند، هدف پژوهش حاضر بررسی مؤلفه های هوش اخلاقی بوربا در کتاب های خوانداری دوره ابتدایی است. این پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا می باشد  و منابع مورد تحلیل این پژوهش پنج جلد کتاب خوانداری درسی دوره ابتدایی در سال تحصیلی 1400-1399 و ابزار پژوهش سیاهه تحلیل محتوا باتوجه به مؤلفه های هوش اخلاقی بود. به این صورت که پس از مشخص کردن مؤلفه های مورد نظر به عنوان ملاک های تحلیل و تعیین بند، پرسش و تصویر هر درس به عنوان واحد تحلیل، با استفاده از تکنیک ویلیام رومی محتوای کتاب های مذکور تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد که میزان توجه محتوای کتب خوانداری دوره ابتدایی به مؤلفه های هوش اخلاقی بیشتر از 5/0 می باشد. در این میان کتاب خوانداری پایه دوم با ضریب درگیری 69/0 دارای کم ترین ضریب درگیری و کتاب خوانداری ششم با 93/0 دارای بیشترین ضریب درگیری هستند. علاوه بر  این میزان توجه کتاب ها به مؤلفه ها به صورت متوازن نمی باشد و در این میان مؤلفه ی احترام بیشترین فراوانی و مؤلفه ی وجدان کم ترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند. بنابراین ضریب درگیری محتوای کتاب های یادشده از نظر پرداختن به مؤلفه های هوش اخلاقی بوربا به صورت نیمه فعال بوده و در سطح نسبتاً مطلوبی قرار دارند. لذا پیشنهاد می شود ضمن بازنگری و ویرایش محتوای این کتاب ها، به مؤلفه های هوش اخلاقی توجه بیشتری شود.

آموزش فلسفه به دانش آموزان تا حد زیادی قدرت مواجه آن ها با بحران های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و انتخاب رشته، شغل، همسر و... را افزایش می دهد. از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی مؤلفه های تفکر فلسفی در کتاب مدیریت خانواده و سبک زندگی (ویژه دختران) پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه می باشد. روش این پژوهش توصیفی، تحلیل محتوا و جامعه اطلاع رسان شامل یک جلد کتاب درسی دوره دوم متوسطه در سال تحصیلی 1399-1400 و ابزار پژوهش فرم تحلیل محتوا باتوجه به معیارهای تفکر فلسفی (شامل سه حیطه استدلال، قضاوت و مفهوم سازی و دوازده مؤلفه) می باشد. به این صورت که پس از مشخص کردن واحد تحلیل و مؤلفه های مورد نظر به عنوان ملاک های تحلیل، با استفاده از تکنیک ویلیام رومی به تحلیل کتاب مذکور اقدام شد. علاوه بر این از آزمون خی دو جهت مشخص کردن نحوه توزیع مؤلفه ها در محتوای کتاب مزکور استفاده گردید. باتوجه به تحلیل ضریب درگیری (ISE=0/94) به دست آمده از محتوای کتاب مورد بررسی، می توان اظهار داشت که میزان توجه کتاب مدیریت خانواده و سبک زندگی (ویژه دختران) پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه به مؤلفه های تفکر فلسفی، در حد نسبتا مطلوب (ضریب درگیری پایین تر از 1) و به صورت نیمه فعال می باشد. همچنین نتیجه حاصل از آزمون خی دو (Sig: 0/006، Chi-Square: 26.316) نشان داد که میزان توزیع مؤلفه ها در کتاب یادشده به طور معناداری نامتوازن می باشد. به گونه ای که مؤلفه شناخت با 36/5 درصد فراوانی، دارای بیشترین فراوانی و مؤلفه تمرکززدایی با 42/2 درصد فراوانی، کم ترین فراوانی را در مؤلفه های تفکر فلسفی به خود اختصاص داده اند.

اندیشمندان اسلامی با سودبردن از دو منبع مهم و غنی اسلامی یعنی قرآن و سنت، اندیشه های تربیتی خود را ارائه نموده اند. از این رو پژوهش حاضر با تمرکز بر آراء تربیتی و سلوک معلمی شهید ثانی و فیض کاشانی به عنوان دو اندیشمند بزرگ اسلامی به دنبال بازشناسی مؤلفه های شاگردپروری در نظر ایشان می باشد. در این پژوهش کیفی از روش تحلیل مضمون استفاده شد. به این صورت که دو کتاب منیه المرید تالیف شهید ثانی و کتاب المحجه البیضاء تالیف فیض کاشانی که در حوزه تربیت و اخلاق می باشند و در آن ها به آداب متقابل شاگرد و استاد پرداخته شده است با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. در اسناد بررسی شده 21 مضمون فراگیر شناسایی شد که در قالب دو مضمون سازمان دهنده سلوک اخلاقی (11 مضمون) و سلوک علمی (10 مضمون) دسته بندی شده و درنهایت همه مضامین ذیل مضمون فراگیر شاگردپروری قرار گرفته شد. یافته های پژوهش نشان داد که از میان مضامین احصا شده، 9 مضمون؛ مهربانی و خیرخواهی، عفت نفس و خلوص نیت، رعایت انصاف و احترام، رضای خداوند، تواضع و فروتنی، ممانعت تلویحی، توجه به فهم و استعداد، آموزش تدریجی و رتبه بندی مطالب و همراهی علم و عمل از غنای بیشتری برخوردار بوده و در آثار بررسی شده حضور پرمایه ای داشته اند و مهم ترین مؤلفه های شاگردپروری از منظر شهید ثانی و فیض کاشانی به حساب می آیند. درنتیجه اندیشمندان اسلامی نظیر شهید ثانی و فیض کاشانی به اهمیت و نقش معلم واقف بوده و ضمن توجه به مؤلفه های معلم شاگردپرور، بخشی از آثار خود را به شرح این مهم اختصاص داده اند.

امروزه جهان با تغییرات روزافزون و گسترده به افرادی نیازمند است که با دانش و توانایی های پژوهشی پاسخگوی نیازهای خود باشند. از این رو هدف این پژوهش بررسی مؤلفه های روحیه پژوهشگری در کتاب تفکر و سواد رسانه ای پایه دهم دوره آموزش متوسطه می باشد. این پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتواست. منبع مورد تحلیل این پژوهش یک جلد کتاب درسی دوره متوسطه در سال تحصیلی 1401-1400 و ابزار پژوهش فرم تحلیل محتوا با توجه به مؤلفه های روحیه پژوهشگری می باشد. به این صورت که پس از مشخص کردن واحد تحلیل و مؤلفه های مورد نظر از آمار توصیفی و استنباطی به منظور تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. با توجه به نتیجه به دست آمده می توان بیان نمود که ضریب درگیری کتاب تفکر و سواد رسانه ای از منظر مؤلفه های روحیه پژوهشگری به صورت فعال و پویا می باشد. همچنین نتیجه حاصل از مجذور خی نشان داد که بین مؤلفه های روحیه پژوهشگری در کتاب یادشده تفاوت معناداری وجود ندارد. افزون بر این، مؤلفه پرسشگری با 50/7 درصد، بیشترین فراوانی و مؤلفه استقلال رأی با 09/3 درصد، کم ترین فراوانی را در مؤلفه های روحیه پژوهشگری به خود اختصاص داده اند؛ لذا پیشنهاد می شود ضمن بازنگری محتوای این کتاب به مؤلفه های استقلال رأی، ابراز وجود و خلاقیت توجه بیشتری شود.