زهرا سادات سیدین

هدف پژوهش حاضر بررسی مولفه های مسئولیت اجتماعی در نهج البلاغه و انطباق آن با محتوای کتب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی در سال تحصیلی 1399 بود. روش پژوهش، تحلیل محتوای تلفیقی بود. در بخش اول مولفه های مسئولیت پذیری از نهج البلاغه (به روش تحلیل و تفسیر مفهومی) استخراج شد و سپس براساس مولفه های احصاء شده به تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی به شیوه قیاسی پرداخته شد. مولفه های مستخرج از نهج البلاغه (شامل13 مولفه و25 زیرمولفه) عبارتند از: ملاطفت با حیوانات، محافظت از محیط طبیعی و انسانی، مودت و مهربانی با مردم، دگرخواهی، تاب آوری، عدالت ورزی، تکلیف محوری، حمایت گری، موعظه گری، سازگاری اجتماعی، همکاری و تعاون، نظم اجتماعی و مشارکت اجتماعی. در بخش دوم جامعه آماری جهت تحلیل محتوا، کتب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی (پایه چهارم، پنجم و ششم) بود. مولفه های احصائی از نهج البلاغه به کتاب مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی عرضه شد. در نتیجه تحلیل محتوای این کتاب به شیوه کمی، در مجموع 605 مولفه در حوزه مسئولیت اجتماعی یافت شد، که از پراکندگی یکسانی در پایه های مختلف برخوردار نبود. در این بین پایه پنجم تعداد بیشتری از مولفه ها را در خود جای داده است. یافته ها نشان می دهد که هرچند میزان توجه به مولفه های مختلف در کتاب متفاوت است اما تمامی مولفه های مستخرج از نهج البلاغه در کتاب درسی مطالعات اجتماعی انعکاس دارند. براساس نتایج پژوهش توازن محتوی کتب مطالعات اجتماعی براساس مولفه های مسئولیت پذیری از نظرتصاویر، فعالیت ها و متن و همچنین میزان توجه به مهارت ها و محتوی دانشی، نگرشی در طراحی کتب مذکور پیشنهاد می شود.