شهین آرین

تقابل های دوگانه یکی از مفاهیم اساسی در نقد ساختارگرایی و پساساختارگرایی و نظریات زبان شناسی و نشانه شناسی است که در باورهای اساطیری و فرهنگی بشر ریشه دارد؛ نظریه ای که از زبان شناسی به مطالعات فرهنگی راه می یابد و سرانجام، در وضعیت پسامدرن به چالش کشیده می شود. کلود لوی اشتروس برای منطق اسطوره ازجمله ضرب المثل ها به ساختاری دوقطبی تقابلی قائل است. به عقیده او ساختار ذهن انسان برای درک پدیده ها، هر پیوستاری را در قطب های متقابل دوگانه ای قرار می دهد و درنهایت، این کنش ذهنی فراگیر به تقابل های دوگانه ای همچون طبیعت و فرهنگ و مفاهیمی از این قبیل منجر می شود . هدف از پژوهش حاضر بازنمایی دوگانه های ارزشی در ضرب المثل های مردم ایلام است. با توجه به ماهیت برساختی پدیده مورد مطالعه، پارادایم تحقیق حاضر کیفی و روش مورد استفاده بازنمایی ازطریق تحلیل کیفی محتواست. میدان مطالعه پژوهش، کتب چاپ شده درخصوص ضرب المثل های مردم ایلام است که به منظور تکمیل اطلاعات از آگاهان کلیدی نیز بهره گرفته شد. این افراد از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و با بهره از مصاحبه نیمه ساختمند از آنان پرس و جو شد. یافته های به دست آمده بیانگر آنند که دوگانه ها ی ارزشی در ضرب المثل های مردم ایلام شامل تقابل های دوتایی کلی: عقلانی غیرعقلانی، جمعی فردی، پویایی/ ایستایی، عام گرایی/ خاص گرایی، نظم/ بی نظمی، تکوین سرمایه اجتماعی/ فرسایش سرمایه اجتماعی، اعتدال/ افراط، و عدالت/ ظلم است. این دوگانه ها شامل زیر مقوله های جزئی تری هستند که بیانگر جامعه ای اشباع شده از تعارض اند. تقابل های دوگانه مستخرج از یافته ها تا حد زیادی با متغیرهای الگویی تالکوت پارسونز هم خوانی دارند.

ارزش های اجتماعی احساسات ریشه داری هستند که مردم آنها را پذیرفته و مبنای عمل و رفتار خود قرار می دهند. هدف از پژوهش حاضر، بازنمایی ارزش های اجتماعی در ضرب المثل های مردم ایلام است. روش تحقیق تحلیل محتوای کمی و جامعه آماری شامل تمامی ضرب المثل هایی است که در کتاب های مربوط منتشر شده اند. یافته های پژوهش مؤید آنند که شکل غالب ارزش های مورد توجه مردم ایلام که در ضرب المثل ها بازنمود شده اند عبارتند از ارزش های مبتنی بر تغییر و دگرگونی اجتماع، جمع گرایی و دیگرخواهی و باورمندی به منفعت جمعی و یرهیز از سودجویی شخصی، تدبیر و تعقل، نظم و پیروی از مصوبات اجتماعی، تساهل و تاب آوری و مدارای اجتماعی، برابر خواهی در دو بُعد عام (عدالت و اعتدال) و بُعد خاص (مساوات جنسی)، ارزش های خانوادگی و خویشاوندباوری و ارزش های اقتصادی در دو بُعد ایجابی (ستایش سرمایه اقتصادی) و سلبی (نکوهش ثروت و نوکیسگی) است. نتایج تحقیق بیانگر بازنمود نوعی از منش اجتماعی است که به دگرگونی اجتماعی ، دیگرخواهی ، عقلانیت ، نظم و قاعده مندی، تساهل و تاب آوری، برابرخواهی، خویشاوندسالاری و سرمایه اقتصادی باورمند است اما ته نشست های زندگی ایلی طایفه ای که مبتنی بر قدرگرایی، خاص گرایی و هژمونی مردانه است نیز در آن مشاهده می شود.