جعفر فیروزمندی بندپی

یکی از احکامی که به طور مشهور میان فقها و مردم رایج است، وجوب قضای روزه حائض ماه رمضان است. اساس این حکم، روایات است و برای آن هیچ استدلال و مراجعه ای به قرآن صورت نگرفته است. این پژوهش، در آغاز با بررسی روایات و آیات، مشخص می کند که این حکم در حد شهرت فقهایی است و از پشتوانه تواتر یا تظافر و حتی کثرت روایی برخوردار نیست. در این باره فقط چهار روایت مستقیم و غیرمستقیم بدین موضوع توجه داده اند. نیمی از روایات چهارگانه در این باره از ضعف سندی و ارسال رنج می برند. دو روایت باقی مانده به دلیل مخالفت با قرآن از حیّز اعتبار ساقط می شوند. در قرآن نیز از آنجا که به جا آوردن قضای روزه در دو گروه یعنی مسافر و بیمار حصر شده، و خبر واحد نمی تواند حصر قرآن را عمومیت بخشد، ازاین رو وجوب قضای روزه حائض، محل تردید قرار می گیرد. در اشکال بدین احتمال که حیض در قرآن بیماری محسوب شود و باید قضا را بجا آورد، براساس واکاوی لغتی و قرآنی مشخص شد که خداوند زن حائض را از شمار بیماران خارج ساخته و آن را نوعی تشویش روحی به شمار آورده است، بر این اساس وجوب قضای روزه رمضان طبق قرآن محل اشکال است.

با وجود کارآمدی روش تفسیر قرآن به قرآن برای کل سورقرآن، کاربست این روش تفسیری به دلیل ابهامات در برخی سور و آیات مانند سوره فتح، اهمیت بیشتری دارد. برای نمونه ترتیب نزول دو سوره فتح و مائده، شباهت های مضمونی و واژگانی دو سوره، رهنمونگر مفاهیم و تفسیری متفاوت از آیات این سوره خواهد شد. مضمون کلی سوره درباره فتح و الطاف الهی حاصل از آن، رفتار منافقان، مشرکان و معافین از رزم، توصیف پیامبر و پیروان آن حضرت است. با بررسی و بیان دلایل قرآنی و روایات، مشخص خواهد شد که این سوره علاوه بر اشتمال آن بر حوادث فتح مکه، در ورای خود از مفاهیمی خطیر مانند مقدمه چینی ابلاغ ولایت و تبیین رفتار و عاقبت موافقان و مخالفان آن سخن می گوید. این استدلال، مبتنی بر ادله و نشانه هائی چون نزول سوره فتح پیش از سوره مائده، تشابه مضمون میان آیات این دوسوره باهم، وجود بشارات غفر ذنب نبی، نصرعزیز، صحبت از منافقان و جاودانگی اسلام و در آخر ترسیم چهره نبی مکرم و همراهان ایشان در قرآن، انجیل و تورات؛ است که همه اینها نشانه ای از زمینه چینی خداوند برای بحث ولایت امیرالمؤمنین است.

ساره همسر حضرت ابراهیم(ع)، از جمله زنانی است که به شهادت آیات قرآنی مورد رحمت الهی قرار گرفته و حتی به درجه ای از کمال رسیده است که شایسته سخن گفتن با فرشتگان الهی می شود. جایگاه این بانو، در کتب مقدس و روایات متعددی بحث شده است. در کتاب مقدس و قرآن و برخی روایات اسلامی تفاوت فاحشی در بیان شخصیت ها دیده می شود. کتاب مقدس نه تنها نتوانسته است مقام و منزلت ساره را آن گونه که هست نمایان سازد، بلکه با جعل داستان هایی مانند عبور از مصر، حسادت و تندخویی، آزار حضرت ابراهیم(ع) و...، شخصیت ساره و ابراهیم(ع) را خدشه دار ساخته است. این نگرش به ایشان در برخی از روایات اسلامی هم نفوذ یافته است. در این پژوهش، با تکیه بر روش تطبیق تورات با قرآن و روایات و بررسی سندی و متنی روایات، نه روایت ارزیابی شده است که عموم آنها با قرآن در تناقض بوده و در عوض تطابق عجیبی با تورات داشته اند. اسناد این روایات نیز ارزیابی شدند که همه آنها دچار ضعف رجال و اتصال بوده اند.

پژوهشبا هدف شخصیت شناسی خزیمه بن ثابت و بررسی ذوالشهادتین انجام شده است. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی با رجوع به روایات و منابع به شخصیت شناسی خزیمه بن ثابت و طرح منقولاتی در خصوص تخریب شخصیت این صحابی، و در نهایت نقد ماجرای ذوالشهادتین پرداخته شده است.منابع رجالی و روائی خبر از وثاقت و جلالت شأن و مخالفت خزیمه با سقیفه دارند. همین سبب شده تا معاندان به تضعیف جایگاه و شک در حقانیت حضرت علی در جنگها، و برساختن شخصیتی دروغین همنام ایشان، به تخریب وجهه این صحابی روی آورند. در این مقاله ضمن نقد و شناساندن این نیرنگ، به نقد روایت ذوالشهادتین، هم پرداخته شده. این روایت هر چند در کتب شیعه و سنی نقل شده، اما با توجه به بررسیهای متنی و سندی، از نظر سند روایت مقطوع و مرسل بوده و برخی از راویان آن در شمار ضعفا قرار داشته و مجهول بوده و توثیق نشده اند. با آیات قرآن و شأن پیامبر  نیز در تعارض است. بررسی استفاده از ذوالشهادتین بودن خزیمه در جریانات تاریخی این احتمال را تقویت مینماید که این ماجرا جعلی از سوی دستگاه خلافت جهت اعتبار بخشیدن به ماجرای جمعآوری قرآن توسط خلفا باشد.

در آیه 30 سوره مبارکه بقره موضوع خلافت مطرح، ولی درباره مستخلفٌ عنه سکوت شده است. به موجب این مسأله، مفسران و قرآن پژوهانِ پیرو مکتب اهل بیت، در این باره با هم اختلاف نموده و اقوال گوناگون مطرح شده است. اما قول راجح نزد بسیاری از مفسران شیعی آن است که مراد از خلیفه در اینجا حضرت آدم(ع) است و مقصود از خلافت وی نیز«جانشینی خدا» بر روی زمین بوده است. آراء دیگر چون جانشینی بنی آدم از فرشتگان و اجنه نیز مطرح شده است. برخی نیز صرفاً به عنوان یک نظر بدون ادله متقن به وجود انسان های پیش از آدم اشاره کرده اند. در این مجال ضمن نقد آراء و تبیین ادله قائلان این اقوال، با بررسی سیاق آیات و با رویکرد تفسیر قرآن به قرآن و سنت، نظریه خلافت و جانشینی از خدا و دیگر آراء، تضعیف و رأی خلافت حضرت آدم و ذریه او از انسانهای پیشین تقویت می گردد. در این نوشتار ضمن بررسی دیدگاه های متفاوت درباره متعلق خلافت، پس از گذری بر مفهوم واژه خلیفه، مفهوم جعل خلیفه به معنای خلقت آدم و قرار دادن او در زمین به جای نسل های پیش مطرح شده است.

یکی از مهم ترین روش های قرآن در بیان عقاید و معارف الهی، روش قصه گویی است. این روش می تواند توجه همگان را به خود جلب کرده و آن ها را مجذوب مفاهیم خود کند. قصه های قرآن فقط داستان و سرگرمی نیستند، بلکه معارفی انسان ساز و عبرت آموز در قالب قصه هستند که ما را به سوی هدایت راهنمایی می کنند و صد البته زیبا و جذاب هستند؛ چرا که در آن ها همه نوع داستانی اعم از خانوادگی، مبارزه و پیروزی، عاطفی و . . . وجود دارند. داستان حضرت یوسف هم یکی از داستان های زیبا و جذاب قرآن است که بین قرآن و تورات مشترک است. البته بین نوع داستان گویی و شخصیت های این داستان در قرآن و تورات اختلاف فراوان است و نوع نگاه قرآن به این داستان نشان از حقانیت این کتاب آسمانی دارد؛ زیرا بدون هیچ گونه صحنه ی زشت یا تهمت به پیامبران و بد گفتن از آنان، داستان را بیان می کند. در این مقاله با بررسی تطبیقی میان قرآن وتورات در این قصه و با استفاده از کتب تفاسیر و... به مشابهت و تفاوت های دو کتاب در نقل ماجرا دست یافتیم که هر کدام در نوع خود پرده از حقایق بزرگی درباره قرآن برمی دارد که تأمل در آن بر حقیقت ایمان به قرآن تأثیر بسزا دارد.