افسانه معتمد

لرستان به معنای سکونتگاه مردم لر، واژه ای است که به سرزمینی لُرنشین اطلاق میگردد و به معنای گسترهی جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. آب و هوا، کوه، جنگل و رود کالبد وجودی این مرز و بوم را به خود اختصاص داده است. این شرایط جغرافیایی بر سرنوشت مردمی کهن در سرزمینی به قدمت تاریخ متأثر بوده و این آب و خاک را نزد حکومت های باستان ایران دارای اهمیت نموده است. قلعه شاپورخواست فانوس سرزمین لُرنشین، خود دلیل بر قدمت این مرز و بوم است.این تحقیق در ردیف تحقیقات تاریخی است که اطلاعات مربوط به آن به صورت کتابخانه ای جمع آوری شده و به صورت توصیفی و تحلیلی به نگارش درآمده است. هدف از انجام این پژوهش آن است که در ابعاد مختلف، شرایط تاریخی و جغرافیایی لرستان، نقش و تأثیر شاپورخواست در اهمیت لرستان نزد دولت های باستان مورد بررسی قرار گیرد. با بررسیهای انجام شده پیرامون پژوهش میتوان دریافت که سرزمین لرستان از لحاظ موقعیت جغرافیایی برای حکومت های باستان راه ارتباطی مناسبی میان شرق و غرب، شمال و جنوب بوده است. در این مقاله به مواردی چون، شرایط آب و هوایی، موقعیت جغرافیایی، جایگاه لرستان در ارتباطات حکومت های باستان، قلعهی فلکالافلاک، شاپورخواست و اهمیت آنها در سرنوشت لرستان اشاره شده است.

نظام فئودالی یکی از نظام های پذیرفته شده در جامعه ساسانی بود که در اوخر دوره اشکانیان جایگزی روابط مبتنی بر برده داری گردید .روند تکامل روابط فئودالی در ایران به طور رسمی از زمان ساسانیان پا به عرصه نظام اقتصادی گذاشت. در این دوره بردگان آزادی خود را بدست آوردند و از آنجا که ابزار تولیدی در اختیار نداشتند بر مبنای روابط تولید جدید در اراضی مالکان بزرگ به کار پرداختند و جماعت های روستایی که دارای زمین های اشتراکی بودند تحت تسلط زمین داران بزرگ قرار گرفتند. در این دوره با وجود اینکه دولت یک قدرت متمرکز بود اما مالکان بزرگی نیز در این دوره وجود داشتندکه دارای قدرت بودند ولی زیر نظر دولت مرکزی (ساسانی)به فعالیت های اقتصادی می پرداختند. روابط فئودالی در دورهای بعد(مغول) به علت کاهش جمعیت و بهره کشی بیشتر از جمعیت کم به اوج تکامل خود رسید. این روابط تا زمان اصلاحات ارضی ادامه داشت و با اصلاحات ارضی دوره تاریخی فئودالیسم به پایان رسید.

دولت اشکانی در بسیاری از جنبه های حکومتی و فرهنگی میراث دار دولت هخامنشی و سلوکی بود. از جمله این موارد دستگاه اطلاعاتی، خبرچینی و جاسوسی بود. با توجه به جنگ های متعدد و طولانی اشکانیان با سلوکیان و سپس رومیان و همینطور تمرکز دولت اشکانی بر درآمدهای گمرگی و تجاری، لزوم گسترش و پایش مداوم چنین دستگاهی بیش از پیش احساس می شد. اشکانیان گذشته از بهره مندی از تجارب پیشین در زمینه دستگاه جاسوسی، با گسترش سیستم اطلاعاتی، تلاش کردند با کنترل راه های تجاری و جلوگیری از تجارت مستقیم چین و روم، درآمدهای هنگفتی به خزانه خود سرازیر کنند. بخش عمده ای از این موفقیت، از طریق دستگاه اطلاعاتی و جاسوسی آنها حاصل می شد. این مقاله تلاش می کند با وجود کمبود فاحش منابع و آگاهی های تاریخی، در حد امکان برخی زوایای پنهان موضوع را مورد بررسی قرار دهد. بر اساس نتایج به دست آمده، اشکانیان از دستگاه جاسوسی خود در زمینه کنترل راه های تجاری، برتری نظامی در جنگ با رومیان، تداوم برتری تجاری و افزایش درآمدهای گمرگی بهره می بردند.

پس از روی کار آمدن سلسله اشکانی در 247 ق.م مناسبات ایران با همسایگان و دولت های آن روز شکل جدیدی به خود گرفت. این دولت نوپا در همان اوان تأسیس مبارزات و تصادمات گسترده ای را برای به دست آوردن سلطه بر مرز و بوم ایران با اقوام مهاجم، دولت سلوکی و امپراتوری روم آغاز کرد. باید اذعان داشت که پادشاهان این سلسله نه تنها به مناقشات و کشمکش های نظامی توجه و اهمیت می دادند، بلکه از ابزار و شیوه های دیپلماسی در ارتباط با آن دولت ها نیز بهره می جست. اشکانیان با استفاده از دیپلماسی در حفظ مرزهای سیاسی خود و کسب امتیازهای اقتصادی و سیاسی، موفقیت های گوناگونی را به دست آورند. این پژوهش با استفاده از روش بررسی تاریخی مبتنی بر گردآوری اسناد و مدارک تاریخی، در پی پاسخ به این مسئله است که دیپلماسی شاهنشاهی اشکانی چگونه و بر مؤلفه هایی استوار بوده ؟ و چه نقش و جایگاهی در رویکرد های سیاسی و اقتصادی این سلسله داشته است؟. رهیافت این پژوهش این است که اشکانیان با ابزارهایی مانند مذاکره از طریق سفرای خود و انعقاد معاهدات سیاسی و اقتصادی تمامیت ارضی خود را حفظ نموده و از سود سرشار حاصل از تجارت توانستند به تجهیز سپاه و ادامه نبردهای استراتژیک خود بپردازند.