روح الله ملکی عزین آبادی

با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، تحریم های ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران یکی از شاخصه های اصلی سیاست خارجی آمریکا علیه ایران بوده است؛ اما تحریم های سازمان ملل متحد و سایر کشورهای جهان علیه ایران در سال های اخیر به گونه ای متفاوت بر تمام ابعاد زندگی ایرانیان تأثیر گذاشته است. به عبارت دیگر، محدودیت های ناشی از تحریم در انجام فعالیت های بانکی، حمل ونقل، بیمه، تجارت، معاملات و سرمایه گذاری های بین المللی برای ایران دشواری های بسیاری را ایجاد کرده و تأثیر عمده ای بر روی اقتصاد کشور گذاشته است. در این راستا، سیستم بهداشتی- درمانی نیز از گزند تحریم ها در امان نبوده و زندگی بسیاری از بیماران را به مخاطره انداخته است. بنابراین، فرض مقاله آن است که محدودیت هایی دارویی ناشی از تحریم اقتصادی بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران باعث نقض فاحش استانداردهای حقوق بشر بین المللی در حوزه بهداشتی و درمانی گردیده است.

مروری بر ادبیات روابط بین الملل در طول سده بیستم و پس از آن نشان می دهد این رشته مطالعاتی با تحولات نظری و مفهومی مستمر روبه رو بوده است. در بستر تحول مفاهیم روابط بین الملل، شاهد برجسته شدن امور معنایی در نظریه های روابط بین الملل هستیم که این موضوع، بیشترِ مفاهیم سنتی روابط بین الملل از جمله قدرت را تحت تأثیر قرار داده است. در این راستا، بازدارندگی که هسته مرکزی آن قدرت است نیز به عنوان یکی از مهم ترین حوزه های مطالعاتی روابط بین الملل و مطالعات استراتژیک در این بستر دچار تحول شده است. فرضیه مقاله این است که سیر تطور نظم بین المللی و برجستگی «امور معنایی»، زمینه ساز تحول در منابع تولید قدرت و ظهور مفهومی به نام «بازدارندگی نرم» در کنار مفهوم سنتی بازدارندگی شده است. این پژوهش درصدد است با استفاده از روش پژوهش توصیفی تحلیلی این فرضیه را به اثبات برساند.

ایالات متحده آمریکا در راستای بازیابی شأن و منزلت بین المللی خود پس از یازده سپتامبر 2001، به طرح ریزی و اجرای راهبردهایی در راستای بازتولید قدرت خود اقدام کرد و در این مسیر تلاش بسیار نمود تا هم منابع تولید قدرت خود را کارآمدتر نماید و هم منابع جدید قدرت را پی ریزی کند. بنابراین ایالات متحده در کنار قدرت اجباری، قدرت ساختاری و نهادی سعی در فعال سازی بعد جدیدی از قدرت به عنوان قدرت مولد ساخت. اما سوالی که پیش می آید آن است منبع تولید قدرت مولد ایالات متحده در عرصه بین المللی چیست؟ درراستای پاسخ به این سوال، فرضیه مقاله آن است که حقوق بین الملل مهمترین منبع تولید قدرت مولد ایالات متحده آمریکا پس از یازده سپتامبر است. در راستای فهم هرچه بیشتر این فرضیه نیز تحول مفهوم حقوق بین الملل توسل به زور در قالب تحول اصل دفاع مشروع، مداخله بشردوستانه و مسئولیت بین المللی حمایت پس ازیازده سپتامبر به عنوان مطالعه موردی در این مقاله مورد واکاوی قرار میگیرد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای در راستای اثبات این فرضیه گام برمی دارد.

منطقه ژئوپلیتیک دریای خزر بعد از فروپاشی شوروی سابق هویت جدیدی به دست آورده و به صورت یک منطقه فعال و دارای کارکرد چندبعدی ظهور کرده است. در این راستا، پیوستگی منافع بازیگران جهانی ازجمله ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، ترکیه و چین با کشور های ساحلی بر پویایی و پیچیدگی منطقه افزوده است؛ به گونه ای که رقابت های قدرت های بزرگ در این منطقه، معضلاتی را برای منطقه در پی داشته است. وجود ذخایر انرژی منطقه و همچنین توجه به منطقه به عنوان کریدور تجارت و حمل ونقل و مسیر اتصال اروپا به آسیا، پیامد هایی را برای کشور های ساحلی در زمینهاستقلال سیاسی، دموکراسی، ثبات و امنیت و به ویژه رژیم حقوقی خزر به دنبال داشته است. مؤلفین این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سؤال هستند که «استراتژی غرب جهت تأمین انرژی چه تأثیری بر وضعیت رژیم حقوقی خزر داشته است؟» در پاسخ، فرضیه مقاله آن است که استراتژی غرب در منطقه خزر جهت تأمین انرژی، تاکنون باعث ابهام در مرزها و تأخیر در تعیین رژیم حقوقی خزر شده است.

تحولات سریع و شتابان سیاست جهانی در عصر جهانی شدن و فناوری اطلاعات و ارتباطات از یک سو و تحولات نظری همگام با این تحولات نظری از سوی دیگر،  بر پویایی رشته روابط بین الملل و شاخه های فرعی آن تأثیر ژرفی بر جای نهاده است. این تحولات به نوبه خود زمینه ای را برای تعریف و بررسی مفاهیم در گفتمان ها و پارادایم ها، تنوع و تعدد مفاهیم نو در روابط بین الملل،  مطالعه کنش انسانی و رویه کنشگران بین المللی و تأثیر آن بر این حوزه را فراهم آورده است. این رویه تا آنجا پیش رفته است که نمی توان بدون بررسی تحول در مفاهیم و جایگاه مطالعه تکثر معنایی، سپس تأثیر تنوعات و تحولات نظری در تکثر معنایی و تحول مفهومی، درک عمیقی از موضوعات و روش شناخت رشته روابط بین الملل داشت. بنابراین، فرض این مقاله آن است که تحولات سیاست جهانی و تکثرات نظری ملازم با آن، زمینه ساز تحول در چهار حوزه بستر دانش روابط بین الملل، مفاهیم بنیادین، امر معنایی و قلمرو موضوعی آن گردیده است که در این پژوهش سعی می شود به آن پرداخته شود.

ایالات متحده آمریکا، پس یازده سپتامبر 2001 در سودای دست یابی به جایگاه هژمونیک، از طریق نهادینه سازی استثنائات جدیدی نظیر مبارزه با تروریسم، مداخله بشردوستانه و مسئولیت حمایت، به پایه ریزی قوانین مطلوب خود در عرصه بین المللی پرداخت. درواقع، ایالات متحده آمریکا از ظرفیت هنجارسازی و قاعده سازی حقوق بین الملل در راستای تأمین منافع و تحمیل اراده خود بهره گرفت. این تحقیق به چگونگی نقش آفرینی ایالات متحده آمریکا در توسعه هنجاری های حقوق بین الملل خواهد پرداخت. فرضیه این مقاله با تمرکز بر حقوق بین الملل مبارزه با تروریسم و با روش تاریخی تطبیقی و از طریق استدلال های استنادی حقوقی و همچنین استفاده از منابع کتابخانه ای، آن است که ایالات متحده- به عنوان کنشگر غالب سیستم بین الملل درصدد تبدیل ترجیحات خود به هنجارها و تعهدات حقوقی جدید از طریق قطعنامه های شورای امنیت، ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد پس از حوادث یازده سپتامبر بوده است. در این فرایند میزان تأثیرگذاری یک جانبه گرایی ایالات متحده در تحول هنجارهای حقوق بین الملل توسل به زور با تمرکز بر مبارزه با تروریسم نیز مورد ارزیابی قرار می گیرد.

خاورمیانه به دلیل برجستگی اقتصادی و استراتژیک خود تبدیل به یکی از عناصر اصلی تعریف کننده و یا بنیاد های هستی شناسانه (انتولوژیک) طرح نظم نوین جهانی پس از جنگ سرد شده است. با توجه به این امر، یکی از قدرت هایی که بخش مهمی از منافع اقتصادی و استراتژیک خود را در این منطقه تعریف کرده، ایالات متحده آمریکا است. در واقع، آمریکا با تعریف "دیگری" در سیاست خارجی خود و ایجاد گفتمان های فرصت ساز برای بسیج منابع در خاورمیانه، سعی کرده است از هویت به عنوان بنیان منافع و توجیهی برای غارت منابع نفت و گاز این منطقه استفاده کند. یکی از پیامد های سیاست خارجی متناقض آمریکا، ظهور سلفی گری به عنوان نمود و بازتاب اسلام گرایی افراطی در منطقه است که نقشه سیاسی منطقه را طی سال های اخیر دگرگون کرده است. در این راستا، فرضیه مقاله این است که اقدامات و اهداف متناقض آمریکا برای ایجاد نظم دلخواه خود در خاورمیانه، زمینه ساز ظهور اسلام افراطی و سلفی گری در منطقه شد که علاوه بر بی ثباتی، منافع آمریکا را نیز دچار تهدید کرده است. بنابراین، پژوهش حاضر ضمن شناسایی رفتار آمریکا و گروه های افراطی سلفی در منطقه خاورمیانه، می تواند راهنمایی برای دولت مردان جمهوری اسلامی ایران به منظور ارائه سیاست خارجی مطلوب منطقه ای باشد.