امیرحسین حاتمی

امیرحسین حاتمی

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۷ مورد از کل ۱۷ مورد.
۱.

تعامل و تقابلِ شهرنشینان، کوه نشینان و صحراگردان در قزوین دوره سلجوقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۲ 275 - 294

کلید واژه ها: قزوین سلجوقیان شهرنشینان کوه نشینان صحراگردان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱ تعداد دانلود : ۸۶
در طول تاریخ، قزوین و نواحی اطراف آن به سبب برخورداری از شرایط سه گانه جغرافیایی اقلیمی (کوهستان، شهر و دشت) و به واسطه استقرار در شاه راه شرق غرب و شمال جنوب ایران و محل تلاقی راه های ارتباطی همواره مورد هدف مهاجرت و آمد و شد گروه های مختلف اجتماعی اقتصادی بوده است. در سده های چهارم و پنجم، تحولات تاریخی سرزمین های شرق خلافت اسلامی بر بستر این موقعیت جغرافیایی اقلیمی، سبب شد علاوه بر کوه نشینان و شهرنشینان این منطقه، شاهد حضور صحراگردان ترک نیز باشد. این مساله به تدریج، تغییرات قابل توجهی در وضعیت عمومی قزوین ایجاد کرد. بنابراین قزوین عصر سلجوقی از نظر سیاسی و اجتماعی اقتصادی شاهد تعامل و تقابل سه گروه بود: شهرنشینان، کوه نشینان و صحراگردان. با این وصف در مقاله پیش رو تلاش بر آن است تا ضمن بررسی این تعامل و تقابل، به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که مناسبات این سه گروه با یکدیگر چگونه بود و چه تأثیری بر فضای عمومی شهر داشت. یافته های پژوهش نشان می دهد مناسبات کوه نشینان با شهرنشینان و صحراگردان بیشتر تقابلی و مناسبات مردم شهرنشین و صحراگردان بیشتر تعاملی بوده است و این تعامل ها و تقابل ها هر کدام پیامدهای مثبت و منفی قابل توجه ای برای شهر به همراه داشت.
۲.

مقایسه رویکرد سلجوقیان ایران و فاطمیان مصر در واگذاری اقطاعات(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۹۵) 113 - 140

کلید واژه ها: سلجوقیان فاطمیان نظام زمین داری امیران نظامی دیوان سالاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۱۱۸
این نوشتار رویکردهای سیاسی و نظامی سلاجقه ایران و فاطمیان مصر را در نحوه واگذاری اقطاعات نظامی و استغلال به امیران آن دو حکومت مقایسه می کند. مقاله با بهره گیری از روش مقایسه ای مبتنی بر وصف و تحلیل به این یافته ها رسیده است که سلجوقیان و فاطمیان که در اندیشه گسترش قلمرو نفوذ خود بودند در رفتاری مشابه هم در عرصه نظام زمین داری مبتنی بر اقطاعات، اراضی را برای افزایش انگیزه و اطاعت محض فرماندهان نظامی، به آنان واگذار می کردند. اما این رویکرد با گذشت زمان، به اقتدار امرای نظامی و افول این حکومت ها انجامید. فاطمیان بر خلاف سلاجقه که اقطاع استغلال را فقط به امیران نظامی اعطا می نمودند، دیوان سالاران را هم از این نوع اقطاع بهره مند می کردند.
۳.

تحولات تاریخی یهودیه اصفهان: گذار از عصر باستان به دوره ی اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 97 - 108

کلید واژه ها: یهودیه اصفهان اهل کتاب تاریخ محلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰ تعداد دانلود : ۳۶
«یهودیه» نامی است که به دلیل اسکان گروه هایی از یهودیان مهاجر یا تبعیدشده در برخی شهرهای تاریخی ایران، قبل و بعد از اسلام، به این شهرها یا قسمتی از آنها اطلاق شده است. این یهودیان به سبب پیوندهای مستحکم درونی و تلاش برای حفظ استقلال و جدایی از اقوام دیگر، هرگز در جوامع میزبان ادغام نشدند و به شکلی هم بسته در قسمتی جدا اما نزدیک از محل استقرار مردم بومی، اقامت گزیدند و به این ترتیب هسته ی اولیه ی یهودیه ها را شکل دادند. مهم ترین و نامدارترین آنها، یهودیه ی اصفهان بود. آنها قرن ها پیش از ورود اسلام، به این منطقه مهاجرت کردند و در کنار هسته ی اصلی اصفهان بعدی که در آن زمان به جی موسوم بود، یهودیه را بنیان گذاردند. در مقاله ی حاضر تلاش شده تا با روش توصیفی تحلیلی تحولات تاریخی یهودیه ی اصفهان و گذار آن از عصر باستان به دوره ی اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. بنا بر یافته های پژوهش، یهودیه ی اصفهان به رغم همه ی محدودیت های تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فقهی، پس از ورود اسلام به این منطقه، نه تنها اهمیت و اعتبار خود را از دست نداد، بلکه از سده ی چهارم به بعد به اوج توسعه و ترقی رسید.
۴.

نقش جامعه شهری و شهرسازی غربی در تداوم و تحولِ کالبدی- فضایی شهر تهران عصر ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 54-25

کلید واژه ها: تهران عصر ناصری شهرسازی غربی جامعه شهری نوسازی شهری تحولات کالبدی - فضایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۹ تعداد دانلود : ۲۰۴
شهرسازی تهران تا دوره ناصرالدین شاه هم چنان به شیوه شهرسازی دوره صفوی ادامه یافته بود. این شیوه تنها جواب گوی نیازهای یک شهر سنتی در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسیِ محدود بود. اما از دوران ناصرالدین شاه تهران به عنوان پایتخت ایران در دوره قاجاریه و در مواجهه با دنیای غرب به بستری برای تحولات در زمینه شهرسازی و الگویی برای دیگر شهرهای ایران در این زمینه تبدیل شد؛ هرچند این تحولات در شکل خالص غربی وارد شهر مذکور نشد و در نمودی ترکیبی و متأثر از جامعه سنتی ایرانی نمایان شد. ازاین رو مسئله پژوهش حاضر بررسی چگونگی تأثیر شهرسازی غربی و جامعه شهری تهران در تداوم و تحول کالبدی فضایی شهر مذکور در دوره ناصری است. این تحقیق با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی به بررسی مسئله مزبور پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که بخش کالبدی شهر تهران در دوره ناصرالدین شاه متأثر از تمدن غربی وارد مرحله جدیدی شد. این تغییراتِ کالبدی فضایی صرفاً تحت تأثیر دنیای مدرن غرب صورت نگرفت؛ بلکه نیروهای اجتماعی، فرهنگی و هنری بومی و سنتی، تأثیرات جدید را با معماری ایرانی ترکیب کردند. تحولات مزبور از یک جهت در شیوه نوسازیِ شهری در ابعاد مختلف و از جهت دیگر در بُعد کمیتی و رشد و زایش و تکثیر عناصر شهر محقق شد. در این بین کارویژه های برخی از عناصر شهری تهران مطابق با نیازهای جدید تغییر کرد.
۵.

مواجهه مسلمانان با بودیسم در عصر فتوحات و سده های نخستین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال دوازدهم تابستان۱۴۰۰ شماره ۴۳ ۳۱-۵۲

کلید واژه ها: بودیسم اسلام عصر فتوحات اهل کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۴ تعداد دانلود : ۲۴۷
یکی از مهمترین موضوعات مورد بررسی در عصر فتوحات و سده های نخستین اسلامی در ایران، وضعیت اقلیت های دینی و نوع مواجهه مسلمانان با آنان بود. قرآن با تأکید بر مفهوم «اهل کتاب»، تکلیفِ چگونگی مواجهه مسلمانان با یهودیان، مسیحیان، صائبین و با تفسیری که از این مفهوم شد با زرتشیان را مشخص نموده بود. اما زمانی که در جریان فتوحات، فاتحان مسلمان به شرقی ترین نواحی ایران رسیدند، با بودیسم مواجهه شدند. آیینی که برای آنان کمتر شناخته بود و بنابراین تا آن هنگام برای آنان مشخص نبود که چگونه و بر مبنای چه نوع احکام فقهی می بایست با بوداییان مواجهه شوند. بنابراین در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که مسلمانان چگونه و بر چه مبنایی توانستند روابط خود را با بوداییان تنظیم کنند. بر مبنای یافته های پژوهش تلقی نخستین مسلمانان از بودیسم آیینی مشرک و بت پرست بود و آنان بر مبنای همین تلقی برخوردهای خشن و بدون تسامحی با بوداییان داشتند. اما در ادامه، ضرورت های حکومت نوپای مسلمانان در این مناطق موجب تغییر نگرش آنان نسبت به بودیسم شد. به گونه ای که با بوداییان همان معامله ای صورت گرفت که با اهل کتاب صورت گرفته بود.
۶.

سیمای هویّت ایرانی در منظومه دفتر دلگشا با تکیه بر بازآفرینی های شاهنامه فردوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی پاییز ۱۴۰۰ شماره ۸۹ 87 - 114

کلید واژه ها: هویت ایرانی دفتر دلگشا شاهنامه فردوسی صاحب شبانکاره ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۱ تعداد دانلود : ۲۰۰
تاریخ نگاری منظوم به عنوان یکی از اقسام تاریخ نگاری از دوره مغول به بعد به دنبال رونق تاریخ نگاری شکل گرفته است. در این تاریخ نگاری همانطور که از اسم آن بر می آید تاریخ به صورت نظم نوشته شده است. تاریخ نگاری منظوم هم از جهت بازسازی برخی از حوادث تاریخی این زمان و هم از لحاظ نشان دادن شواهدی از احیای روح ایرانی و زبان فارسی اطلاعات زیادی به دست می دهد. با وجود اینکه دوره ایلخانی و تیموری از مهم ترین دوره های شاهنامه سرایی و تاریخ نگاری منظوم در ایران است و منظومه های تاریخی بسیاری در این عصر به وجود آمده اند، اما این نوع تاریخ نگاری، کمتر مورد پژوهش محققین قرار گرفته است. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی به انگاره های هویت ایرانی در «منظومه دفتر دلگشا»ی صاحب شبانکاره ای بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد در نظر صاحب شیانکاره ای، تاریخ و گذشته تاریخی مهم ترین نقش را در احیا و بازسازی هویت ایرانی در دوران اسلامی داشته است. نگرش عمیق شاعر نسبت به فردوسی و تحت تأثیر شاهنامه باعث شده است تا او بارها در منظومه خود به شخصیت ها و قهرمانان شاهنامه اشاره کند  و گاهی حتی ممدوحان خویش را برتر از پهلوانان شاهنامه هم می داند.
۷.

بررسی تحول تاریخی مفهوم دهقان؛ از زمین دارِ اشرافی به روستاییِ کشاورز (از دوره باستان تا سده ششم هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۶ 73-92

کلید واژه ها: دهقان تاریخ ایران دوره اسلامی زمین دار اشرافی نظام زمین داری اقطاع روستایی کشاورز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۶
دهقانان یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین گروه های اجتماعی در تاریخ ایران عهد ساسانی و نخستین سده های اسلامی بودند. دهقانان زمین داران اشرافیِ فرهیخته ای بودند که در گذار از عصر باستانی به عهد اسلامی که دگرگونی های سیاسی و دینی بزرگی رخ داد، نه تنها موقعیت و جایگاه اجتماعی شان تنزل نیافت بلکه در مواردی ارتقاء نیز یافت. در عصر فتوحات آنان عمدتاً حاکمان و والیان بسیاری از مناطق مختلف ایران عصر ساسانی بودند که با مصلحت اندیشی با فاتحان عرب به صلح و توافق رسیدند و همچنان اشرافیتِ ارضی خود را تا چند سده بعد حفظ نمودند. اما آنچه در تاریخ پرفراز و نشیب این گروه اجتماعی بسیار حائز اهمیت است، تحولی است که در مفهوم دهقان از سده ششم هجری به بعد رخ داد. در واقع از این سده به بعد شاهد تحول تدریجی مفهوم دهقان از زمین دار اشرافی به روستایی کشاورز هستیم. پژوهش حاضر به دنبال چرایی این تحول بسیار مهم و البته شگرف است. بنابر یافته های پژوهش این تحول نه معلول تحولات سیاسی (سقوط نظام ساسانی) و نه محصول دگرگونی های دینی (اسلام آوردن ایرانیان) بلکه ناشی از تغییرات اقتصادی و نظام زمین داری بود.
۸.

علل و پیامدهای اجتماعی شکل گیری محله خراباتیان شیراز در عصر زندیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ 59-82

کلید واژه ها: شیراز زندیه اوضاع اجتماعی محله خراباتیان علل و پیامدهای شکل گیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۶ تعداد دانلود : ۷۱۵
با تأسیس حکومت زندیان اوضاع اجتماعی حاکم بر جامعه شهری شیراز متأثر از سیاست گذاری های هیئت حاکم به دوره جدیدی وارد شد. این تنوع اجتماعی سبب برخی تحولات در جامعه پایتخت شد. یکی از مهم ترینِ این نوع تحولات در این دوره، شکل گیری محله خراباتیان و فعالیت زنان روسپی در آنجا بود. به نظر می رسد این محله که به دنبال برنامه های اجتماعی حکومت، فعالیت خود را آغاز کرد تأثیرات مختلفی در ابعاد گوناگون جامعه شهری پایتخت برجای گذاشت. از این رو، مسئله پژوهش حاضر، بررسی علل ایجاد محله خراباتیان و پیامدهای اجتماعی آن در جامعه شهری شیرازِ عهد زندیه است. مقاله حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر داده های کتابخانه ای به بررسی مسئله مزبور پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که کنترل و مدیریت کنشگران سیاسی در شیراز، مدیریت جامعه بحران زده بعد از سقوط صفویه، انگیزه بخشی به کنشگران برای به سازی و بازسازی شهر شیراز به علاوه گرایش کریم خان زند به این گروه از زنان، در ایجاد این محله مؤثر بوده است. از طرفی، مجموعه محله خراباتیان منبع درآمدی برای حکومت زند نیز محسوب می شد. از جمله پیامدهای اجتماعیِ ایجاد این محله می توان به اختلال در بنیان خانواده ها اشاره کرد. علاوه بر آن، این نوع فعالیت اجتماعی از آنجا که با رویکرد مذهبی و اجتماعی مردم مغایرت داشت، سبب بروز برخی رفتارهای ناهنجار عرفی و شرعی از سوی بخشی از جامعه پایتخت نیز شده بود.
۹.

تحلیل و بررسی اندیشه حکومت اسلامی در «کشف اسرار»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش سیاست نظری بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۷ 222 - 199

کلید واژه ها: آیت الله خمینی کشف اسرار حکومت اسلامی ولایت فقها سیاست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۰ تعداد دانلود : ۲۲۶
یکی از مهم ترین مسائل مورد مناقشه درباره اندیشه و فکر سیاسی بنیان گذار جمهوری اسلامی، تفاوت فکر سیاسی وی در دهه های 20 و 30 با دهه 40 به بعد است. به ویژه آنجا که به نظر می رسد در کتاب «کشف اسرار» به نوعی نظارت فقیه بر ساختار سیاسی باور دارد و در کتاب «ولایت فقیه»، لزوم حکومت اسلامی به زعامت فقیه را اثبات می نماید. بر این مبنا، پرسش مهمی مطرح می-شود. آیا در کتاب «کشف اسرار» نباید به دنبال اندیشه حکومت اسلامی به آن معنا که در کتاب «ولایت فقیه» تبیین شده، باشیم؟ بسیاری از پژوهشگران از منظرهای مختلفی به این پرسش پاسخ مثبت داده اند. اما یافته های پژوهش حاضر که عمدتاً مبتنی بر بررسی زمینه های نظری است، نشان می دهد که در واقع تحول اساسی در فکر سیاسی آیت الله خمینی رخ نداده و اندیشه حکومت اسلامی را که در کتاب «ولایت فقیه» توضیح داده شده، می توان در کتاب «کشف اسرار» نیز جست وجو نمود؛ البته نه بدان صراحت. این عدم صراحت نیز عمدتاً به دلایل تاریخی، سیاسی و مذهبی بوده است.
۱۰.

کاربست روش شناسیِ اسکینر در تفسیر متون تاریخ نگاری و تاریخ اندیشه ایرانی -اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی دوره دوزادهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۴۵) 29 - 54
تعداد بازدید : ۵۷۰ تعداد دانلود : ۳۵۳
متون تاریخ اندیشه عمدتاً با توجه به تمرکز و ابتنائشان بر ذهنیّت اندیشمندان و نظریه پردازان گذشته، واجد محتوا و ماهیت متمایزی نسبت به دیگر متون تاریخ نگارانه هستند. از آنجا که ذهنّیت هر اندیشمند، متأثر از مؤلفه های گوناگون سیاسی، اجتماعی، تاریخی، اقتصادی، مذهبی، فلسفی و فرهنگی است، تحلیل و بررسی اینگونه متون مستلزم ابزارها و روش های میان رشته ای است. چرا که تنها با کاربرد یک روش شناسی میان رشته ای است که می توان همه این مؤلفه های متنوع را به درستی تحلیل نمود. از میان روش شناسی های موجود در این زمینه، روش شناسی قصدی زمینه گرای کوئنتین اسکنیر استاد و پژوهشگر اندیشهٔ سیاسی، یکی از پرکاربردترین ها بوده است. گرچه عمدتاً تمرکز مطالعات اسکینر بر حوزه اندیشهٔ سیاسی بوده است، اما روش شناسی او بر پایه و اصول میان رشته ای بنا شده و هم خود او و هم شارحان و مفسران آثارش، این روش شناسی را در رشته های مختلف علوم انسانی به کار بسته اند. از این رو در این مقاله تلاش شده تا با روش تحلیلی توصیفی، و با ذکر نمونه های متعددی از متون تاریخ نگاری و تاریخ اندیشه ایرانی اسلامی، کاربست روش شناسی میان رشته ای اسکینر در اینگونه متون مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. بنابر یافته های مقاله، مطالعه و بررسی متون تاریخ نگاری و تاریخ اندیشه ایرانی اسلامی با توجه به تأثیری که از حوزه های مختلف علوم انسانی می پذیرند، نیازمند روش شناسی های میان رشته ای است. در این میان روش شناسی میان رشته ای اسکینر با توجه به تأکیدی که بر «قصد و نیّت» نویسنده دارد، می تواند به میزان قابل توجهی به فهم این متون و به ویژه بررسی انتقادی بسیاری از آنها کمک کند.
۱۱.

بررسی انتقادی سنّتِ عجایب نگاری در جهان اسلام؛ مطالعه موردی عجایب المخلوقات زکریای قزوینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال نهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 89-112

کلید واژه ها: زکریای قزوینی عجایب المخلوقات عجایب نگاری کیهان شناسی علوم اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۲ تعداد دانلود : ۵۵۰
عجایب نگاری از سنّت های رایج در تاریخ نگاری اسلامی بوده است. عجایب نگاری در آغاز به مثابه یکی از گونه های جغرافیانگاری و کیهان شناسی اسلامی به وجود آمد و در واقع محصول مشترک تاریخ طبیعی و جغرافیانگاری است. عجایب نامه ها را می توان شکل های منحصر به فردی از دایره المعارف ها به شمار آورد که از حیث ادبی، کیهان شناسی، جغرافیا و تاریخ طبیعی قابل توجه اند. در عجایب نامه معمولاً امر واقع با امر غیرواقع در هم می آمیزد و پدیده ها با بیانی ادبی و اغراق گونه و بی تحقیق و نقد توضیح داده می شوند. در تمدن اسلامی عجایب نامه های متعددی نگاشته شده است. یکی از کامل ترین و جامع ترین آنها، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات زکریای قزوینی است. قزوینی در این اثر در قامت یک عالِم طبیعی ظاهر شده و به توضیح مباحث علمی متداول پرداخته است. پرسش اساسی اینجاست که آیا می توان عجایب نامه ها را آثاری علمی و معرفت افزا دانست؟ پژوهش حاضر با روش تحلیلی - تطبیقی، توضیح داده که عجایب نامه ها متعلق به آن بخش از نظام دانایی اسلامی است که مقابل رویکردهای عقلی انتقادی و تجربی قرار می گیرد. به دیگر سخن بررسی متن اثر قزوینی و آثار مشابه دیگر حاکی از آن است که مفهوم علم در جهان اسلام از سده ششم به بعد، تا چه میزان با مفهومی که دانشمندان اسلامی در سده های سوم و چهارم در نظر داشتند دگرگون شده و به انحطاط گراییده است. بر اساس یافته های این پژوهش عجایب نگاری محصول دوره انحطاط علوم در تمدن اسلامی و دور شدن از رویکردهای عقلی انتقادی، تجربی و مشاهده گرانه است.
۱۲.

تحلیل و بررسی بازنماییِ تاریخ اجتماعی در رمان تاریخی بر مبنای دیدگاه جرج لوکاچ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش ادبیات معاصر جهان دوره ۲۴ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 43 - 68

کلید واژه ها: تاریخ اجتماعی رمان تاریخی توده های مردم تاریخ از پایین جورج لوکاچ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۶ تعداد دانلود : ۲۹۰
یکی از مهمترین حوزه هایی که موضوعات مربوط به تاریخ اجتماعی در آن تجلی یافته، رمان تاریخی است. در واقع «رمان تاریخی» یکی از مهمترین حلقه های پیونددهنده تاریخ و ادبیات است. اما آنچه بیش از همه این پیوند را نمایان میسازد پرداختن رمان تاریخی به موضوعات تاریخیِ کمتر سیاسی و بیشتر اجتماعی است. یعنی موضوعاتی از قبیل زندگی روزانه مردم عادی، زنان، طبقات روستایی و دهقانان، فلکلور، موسیقی و ... است. از سوی دیگر این موضوعات دقیقاً همان موضوعات مورد پژوهش در تاریخِ اجتماعی است. بنابراین رمان تاریخی بیش از هر گونه تاریخی دیگر، به تاریخ اجتماعی نزدیک است. به دیگر سخن رمان تاریخی، به نحوی تاریخ اجتماعی را در خود بازنمایی میکند. چگونگی این بازنمایی، شاید بیش از هر چیز دیگر در آثار جورج لوکاچ مورد توجه قرار گرفته است. از این رو، مقاله پیش رو تلاش دارد تا بر مبنای دیدگاه لوکاچ، این بازنمایی را که مورد توجه بسیار اندک پژوهشگران تاریخ اجتماعی و ادبیات معاصر واقع شده، مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
۱۳.

افق های تجربه گرایانه در تاریخنگاری اسلامی؛ تاریخنگاری ابوریحان بیرونی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال هشتم بهار ۱۳۹۷ شماره ۲۹ 27-51

کلید واژه ها: تاریخ‌نگاری اسلامی ابوریحان بیرونی تجربه گرایی مشاهده نقد تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۶ تعداد دانلود : ۲۴۷
یکی از مشخصه های اصلی سنت تاریخنگاری اسلامی تعدد و تنوع اشکال، انواع، روش ها، موضوعات، و مکاتب آن است. باوجوداین، امروزه تاریخنگاری اسلامی بیشتر به روش ها و مکاتب صرفاً نقلی و روایی آن، که تنها بخشی از این سنت گسترده را دربرمی گیرد، شناخته می شود. به دیگرسخن، جنبه نقلی و روایی تاریخنگاری اسلامی دیگر جنبه های آن را تحت الشعاع قرار داده است. ازهمین رو، پژوهشگران این عرصه نیز عمدتاً در توصیف تاریخنگاری اسلامی تنها بر همین جنبه تأکید می کنند. مقاله پیشِ رو، ضمن تأکید بر وجود انواع، روش ها، و مکاتب غیر نقلی-روایی، و با تأکید بر تاریخنگاری ابوریحان بیرونی، در جستجوی افق های تجربه گرایانه در تاریخنگاری اسلامی است. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا گرایش ها و روش های تجربه گرایانه و مشاهده گرانه در سنت تاریخنگاری اسلامی وجود داشته است. پیش فرض اصلی تحقیق نیز آن است که با بررسی سنت تاریخنگاری اسلامی و تدقیق در آن می توان به افق های تجربه گرایانه (به معنای رویکردهای مبتنی بر مشاهده، معاینه، و انتقاد تاریخی) در آثار برخی از بزرگ ترین مورخان مسلمان، که از برجسته ترین آن ها ابوریحان بیرونی است، دست یافت.
۱۴.

بررسی انتقادیِ پژوهش های هرمنوتیکی پست مدرنیستی در باب تاریخ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال هجدهم دی ۱۳۹۷ شماره ۱۰ (پیاپی ۶۲) 29-43
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۲۳۶
دانش تاریخ، تاریخ نگاری، و معرفت تاریخی همواره یکی از موضوعات تحقیقاتی و مطالعاتی بسیار موردعلاقة صاحب نظران و اندیشمندان پست مدرن در غرب و برخی شارحان آن ها در ایران بوده است. اندیشه های پست مدرنیستی، که برآمده از نحله های فکری هرمنوتیکی بود، جنبشی علیه دیدگاه های به شدت پوزیتیویستی، قطعیت گرا، و عینیت باور به ویژه در علوم انسانی بود. صاحبان و واضعان این اندیشه، با بازتعریف دانش تاریخ و معرفت تاریخی، مدعی شده اند که هرگونه شرح و توصیف رویدادهای گذشته در حکم ارائة تأویلی از آن هاست و گذشته هرگز به طور کامل و دقیق بازشناختنی نیست. اما واقعیت آن است که پذیرش و کاربست دیدگاه هرمنوتیکی پست مدرنیستی در تاریخ، در حکم رسیدن به شکاکیت مطلق و ویران کردن پایه های دانش تاریخ و بی اعتبارکردن آن است. ازاین رو، در این پژوهش تلاش شده تا این دیدگاه ویران گر و نسبیت گرا براساس متن سه کتاب رسالة تاریخ نوشتة بابک احمدی، بازاندیشی تاریخ نوشتة کیت جنکینز، و زمان و حکایت نوشتة پل ریکور ازنظر محتوا موردبررسی انتقادی قرار گیرد. یافته های پژوهش نشان می دهد دیدگاه هرمنوتیکی پست مدرنیستی تاریخ حاوی تناقضاتی است که هویداشدن آن ها محققِ تاریخ را در پذیرش مدعای این دیدگاه دچار تردید جدی خواهد کرد.
۱۵.

بررسی تاریخی زمینه ها و مصادیق تأثیر ادب ایرانی بر ادب عربی و پی آمدهای آن در قرون نخستین اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال هجدهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۶۹)

کلید واژه ها: ادب عربی زبان عربی تاریخ صدر اسلام دیوان سالاری ادب ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۵۱ تعداد دانلود : ۱۴۵۶
یکی از پی آمدهای ظهور دین اسلام و نزول قرآن کریم به زبان عربی، خارج شدن این زبان از مهجوریت و محدودیت دوران جاهلی و تبدیل آن به زبان اول و رسمی جهان اسلام در عرصه های مختلف سیاسی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بود. بدیهی است که زبان عربی در دوران جاهلی به دلیل کاربرد صرفاً گفتاری، آن هم در یک محیط جغرافیایی نسبتاً محدود، نمی توانست با همان توان محدود، چنین نقشی را در جهان اسلام ایفا نماید. بنابر این، بلافاصله پس از تثبیت و استقرار دین اسلام و شروع فتوحات بزرگ و همچنین شکل گیری نهاد خلافت و دیوان سالاری، مسلمانان ناچار شدند برای غنا بخشیدن به زبان و ادب عربی، از زبان و ادبیات و فرهنگ سایر ملل بهره گیرند. در این میان به دلایل متعدد تاریخی و ویژگی های منحصر به فرد، زبان و ادبیات پارسی توانست جایگاه نخست را به دست آورد و در طول چند قرن اثرهای گسترده و قابل توجهی بر زبان مقدس مسلمانان بگذارد. این مقاله کوشیده است در یک بررسیِ به صورت عمده تاریخی، و با روشی وصفی تحلیلی، پیشینه، زمینه ها و مصادیق تأثیرات ایرانی بر ادب عربی و برخی پی آمدهای آن در قرون نخستین اسلامی را بکاود
۱۶.

دلالت های دوبُنی در اندیشه سیاسی در ایران (قرون 5-7 هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال هشتم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۳۱

کلید واژه ها: دین عدالت سیاست اندیشه سیاسی وزیر اقتدار نصیحة الملوک دلالت های چهارگانه نصیحت نامه نویسی نصیحت العموم حکمران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳۵ تعداد دانلود : ۸۶۳
اندرزنامه های باستانی، سیاست نامه ها و نصیحت الملوک ها همه مصادیقی از اندیشه سیاسی هستند که می توان از آنها با نام مشترک «نصیحت نامه» یاد کرد. این نوع گفتار با معیارهای مختلفی تفسیر و تحلیل شده است. این نوشتار با تحلیل محتوای چند متن نصیحت نامه ای یعنی سیاست نامه خواجه نظام الملک طوسی، نصیحت الملوک امام محمد غزالی و بوستان، گلستان و نصیحت الملوک سعدی نشان می دهد که چهار گونه دو بنی یعنی «نصیحت الملوک-نصیحت العموم»، «دین مداری-سیاست»، «اقتدار-دادگری» و «حکمران-وزیر»، مقوم هر متن نصیحت نامه ای است.
۱۷.

روش اِسنادی و گذار از آن در تاریخ نگاری اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱۳ (پیاپی ۹۸)

کلید واژه ها: اسناد تاریخ نگاری اسلامی گذار از اِسناد سنت حدیثی گرایش نقلی - روایی گرایش تحلیلی - انتقادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲۰ تعداد دانلود : ۷۲۴
تاریخ نگاری اسلامی از همان آغاز تکوینش همانند بسیاری دیگر از معارف اسلامی مانند فقه، حدیث، کلام و... دو گونه نگرش و دیدگاه معرفتی را تجربه کرد: یکی دیدگاه نقلی- روایی و دیگر دیدگاه عقلی- انتقادی. تاریخ نگاری اسلامی از بدو پیدایش به دلیل تأثیر عمیقی که از نگرش های حدیثی گرفته بود، به شدت نقلی- روایی بود. مشخصه اصلی این رویکرد پایبندی مستحکم به روش «اِسنادی» بود؛ یعنی همان چیزی که خود یکی از ممیزه های اصلی اصحاب حدیث بود. اما در مراحل بعدی و به تدریج گرایشی در تاریخ نگاری اسلامی پدید آمد که ازسوی اصحاب حدیث متهم به «تساهل در اِسناد» می شد. حامیان این گرایش به تدریج گام هایی برمی داشتند تا خود و مخاطبانشان را از قید وبندهایِ به شدت حدیثی رها کنند. این گام های تدریجی در مراحل بعدی به «گذار از روش اِسنادی» در بخشی از تاریخ نگاری اسلامی انجامید و درنهایت به شکل گیری گرایش تحلیلی- انتقادی در تاریخ نگاری اسلامی کمک شایانی کرد. بنابر یافته های این پژوهش، ازآنجاکه حدیث و تاریخ دو حوزه مستقل معرفتی و بالطبع دارای دو موضوع مستقل، یکی قول و فعل پیامبر و دیگری واقعیت تاریخی بودند، نمی توانستند از روشی یکسان استفاده کنند. از این رو بود که اخباری- مورخان نخستین درنهایت روش حدیثی (اِسناد) را کنار گذاشتند و روش های تاریخی تری را برگزیدند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان