بهروز طهماسب کاظمی

تاکنون برنامه های بسیاری در زمینه تربیت دینی و ارتقای دینداری در کشور طراحی و اجرا شده است. اما اثربخش بودن این برنامه ها مورد تردید پژوهشی است. به همین دلیل بنیانگذاری نوعی تربیت دینی که بتوان اثربخشی آن را به لحاظ تجربی آزمود، لازم است. به منظور پرداختن به این ضرورت ، هدف این پژوهش ساخت و روایی-یابی برنامه آموزشی تعاملات دینداری برای دانشجویان بوده است. پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل (چند گروهی با یک گروه کنترل) بوده است. گروه آزمایش شامل 117 دانشجو بوده است که به روش در دسترس انتخاب شدند و در قالب ده گروه آزمایشی هر یک تحت آموزش یکی از خرده بسته های بسته مذکور قرار گرفتند. به منظور سنجش دینداری و مؤلفه های آن از فرم کوتاه مقیاس دینداری خدایاری فرد و همکاران استفاده شد. نتایج نشان داد بسته آموزشی مذکور بر باورها و رفتارهای دینی اثر معنادار داشته، اما بر نمره دینداری کلی و عواطف دینی اثر معناداری نداشته است. اثربخشی بسته آموزشی بر باورها و رفتارهای دینی را می توان با مفاهیم تأثیر ظاهر بر باطن، تولی و برادری، حمایت اجتماعی، سرمشق گیری معنوی یا دینی و ترادف معنویت و دینداری در نگاه اسلامی، تبیین کرد. همچنین این مطالعه نشان داده است در کاربرد روش تجربی برای بررسی اثربخشی برنامه تربیت دینی محدودیت های جدی وجود دارد، به گونه ای که این محدودیت ها به عنوان نوعی آسیب شناسی می تواند نتایج مطالعه را تحت تأثیر قرار دهد.

بررسی پژوهش های انجام شده در حوزه ی علمی تجاری سازی نشانگر رشد کمی مطلوبی در این حوزه است. بنابراین نیاز به درکی کلی و نظام مند از فعالیت های پژوهشی انجام شده، وجود دارد. تحقیق حاضر با هدف ایجاد دید کلی در حوزه تجاری سازی و کمک به مدیران پژوهشی و پژوهشگران در هدایت بهینه ی پژوهش های آتی در این حوزه انجام شد. این تحقیق از لحاظ ماهیت کمی و به لحاظ هدف کاربردی است و از نظر نوع گردآوری داده ها توصیفی است.و از روش علم سنجی برای تحلیل داده ها استفاده می کند. بر این اساس تعداد3101 مقاله با موضوع تجاری سازی، مستخرج از پایگاه داده وب آو ساینس از سال 1990 تا سال 2022، به عنوان داده های ورودی نرم افزار وی او اس ویوئر و اکسل استفاده شده است تا روند تولیدات پژوهشی، نقشه ی دانشی، شبکه مفهومی و شبکه هم واژگانی پژوهش های تجاری سازی را بررسی و تحلیل نماید.اعتبار و همگرایی داده های ورودی و خروجی توسط نرم افزارهای علم سنجی کنترل می شود. یافته ها نشان می دهد مفاهیم نوآوری، عملکرد، حکمرانی، کارآفرینی، دانش، صنعت، شرکت، تحقیق و توسعه، فناوری پرکاربردترین واژه ها در تحقیقات تجاری سازی هستند. شبکه همایندی کل واژگان تمرکز و درهم تنیده بودن و ارتباط قوی بین مفاهیم این حوزه را نشان می دهد. شبکه مربوط به کشورهایی که در این حوزه فعال هستند نشان می دهد که کشورهای پیشرفته در زمینه تحقیقات تجاری سازی پیشرو هستند.حوزه های تحقیقاتی مدیریت، کسب و کار و سوخت های فسیلی در طول دوره تحقیق بیشترین تحقیقات را با عنوان تجاری سازی داشته اند. نقشه دانشی حوزه تجاری سازی ترسیم شد. همراستا با تغییر نسل های دانشگاه ها و حرکت به سمت دانشگاه های تمدن ساز، تجاری سازی دارایی های فکری به حوزه ی تجاری سازی وارده شده اند. روند زمانی تحقیقات گویای این است که تحقیقات تجاری سازی از حوزه های مهندسی به سمت حوزه های مدیریتی و کسب و کار گرایش پیدا نموده است به این معنی که جنبه های نرم تجاری سازی در سال های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین مقایسه خوشه های تحقیقات مربوط به ایران با کل تحقیقات بین المللی نشان از جای خالی خوشه حکمرانی در تحقیقات با مبداء ایران می باشد. بنابراین وجوه نرم تجاری سازی و مضوعات حکمرانی جنبه های مهمی از این موضوع هستند که باید مورد توجه سیاست گذاران پژوهشی و پژوهشگران قرار گیرند.

پژوهش های طولی در حوزه دینداری، که با روش های کمّی صورت گرفته، نشان می دهد که در دهه اخیر سطح دینداری در جامعه روند کاهشی داشته است. این یافته ها تلویحات چندی دارد که یکی از آنها ضرورت مداخله قوی برای رشد و توسعه دینداری است. پژوهش حاضر برای پاسخ به نیاز کنونی به منظور ساخت بسته آموزشی مهارت های زندگی در بستر ارزش های دینی جهت استفاده در محیط دانشجویی و تسهیل فرآیند تقویت دینداری در دانشجویان انجام گرفته است. روش: در راستای تحقق هدف فوق، با استفاده از الگوی جهانی بهداشت و منابع اسلامی، برنامه ای 10 جلسه ای تدوین شده و اثربخشی آن در گروه نمونه ای پانزده نفری از دانشجویان دانشگاه تهران بررسی شده است. در جمع آوری داده ها، از دو ابزار مقیاس کوتاه دینداری برای جمعیت دانشجویی (خدایاری فرد و همکاران، 1392) و مقیاس مثبت نگری (خدایاری فرد و همکاران، 1391) استفاده شده است. یافته ها: نتایج تحلیل واریانس چندمتغیری با طرح اندازه گیری های مکرر نشان داد که نیم رخ دینداری گروه در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون تفاوت آماری معناداری داشته و اندازه اثر آن متوسط است؛ همچنین، بررسی اثر بین آزمودنی نشان داد که دو مؤلفه باور و عواطف دینی به طور معناداری افزایش یافته، ولی رفتار دینی تغییر نکرده است. از سوی دیگر، نتایج حاکی از آن بود که نمودار مثبت نگری گروه در بین دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون تفاوت آماری معناداری داشته و اندازه اثر آن بالا است. نتیجه: بنابراین، می توان نتیجه گرفت که امکان افزایش برخی از مؤلفه های دینداری با استفاده از برنامه حاضر وجود دارد ولی برای مهیاکردن امکان اعتلای «رفتار دینی» به طور خاص، باید تغییراتی در برنامه ایجاد شود.