امیر فرهنگ نیا

خماسیّه مدن الملح لعبد الرحمن منیف التی تدور رحاها حول اللقاء بین العربیّ والغربی والصراع بینهما حول اکتشاف النفط  من السردیّات العربیّه التی تناولت الأنساق الثقافیّه لکلّ من العربیّ والآخر الغربی من رؤیه معاکسه. وبسبب دور الأنساق الثقافیّه البارز فی توجیه العلاقات بین الشّعوب وضروره فهمها لإنجاز تبادلات اجتماعیّه وإنسانیّه واعیه وکذلک دور الأدب الخطیر فی التعبیر عن الأنساق الثقافیّه، حاول هذا المقال أن یبحث عن قضیّتین هامّتین وفقاً لمنهج النّقد الثقافیّ وهما موقف الغربی من الأنساق الثقافیّه المضمره للعربیّ والخلفیّات التی أدّت إلی قبول أو رفض تلک الأنساق. یحکی قسم من نتائج البحث أنّ الشخصیّات الغربیّه حاولت تفسیر الأنساق الثقافیّه المضمره للعربیّ لکنّها وقعت فی فخّ عدم إدراک خلفیّات هذه الأنساق وأهمیّه مفهومها عند العرب، فاقتصر الغربی علی فهم وتفسیر الأنساق الثقافیّه للعربیّ حسب ثقافته التی تضع معظم المتغیّرات علی محک العلم التجریبی وأنّ الغربی حاول أن یتطبّع بالأنساق الثقافیّه المضمره للعربیّ لنیل قبول المجتمع والحصول علی نوایاه ومصالحه السیاسیّه.

ما من مجتمع یتأثر أبناؤه بالعنف بمختلف أشکاله، وهو ظاهره اجتماعیه متفشیه فی کل المجتمعات بمختلف أشکاله وقد بدأ مع بدایه الحیاه البشریه وله درجات وأنماط مختلفه. وقد شکل ماده أساسیه لمعظم الأدباء الذین تناولوه بمختلف أنواعه فی أعمالهم الأدبیه وخاصه فی مجال الروایه وذلک فی إطار تناول شخصیات ملتبسه تعانی تمزقها وغربتها وتعکس هویه ممزجه بهواجس الموت والحرمان والویل والدمار. تعتبر "بیروت بیروت" من الروایات التاریخیه التی تعالج تاریخاً واقعیاً من معاناه اللبنانیین فی فتره الحرب الأهلیه. إذ شهدت لبنان حرباً أهلیه بین عامی 1975-1990، فشاعت ظاهره العنف الذی حصد أرواح آلاف اللبنانیین وفقدت مدینه بیروت بسبب هذه الحرب هدوءها وأمنها ودفئها، لتصبح فضاء لممارسه العنف بجمیع أشکاله.فهی تتناول حقبه تاریخیه مهمه مرّ بها لبنان، إضافه إلی الکشف عن الواقع اللبنانی المعیش فی تلک الفتره العصیبه. تهدف المقاله إلی دراسه أنواع العنف وتمظهراته ونوعیه عرضه فی روایه «بیروت بیروت»، لرؤیه مدی تأثیره علی هذه الروایه، اعتماداً علی المنهج الوصفی- التحلیلی. یحکی قسم من النتائج أن أشکال العنف فیها تتنوع بین السیاسی والاجتماعی والاقتصادی ویستخدم الکاتب التقنیات الأدبیه لتسلیط الضوء علی العنف، من خلال استخدام وسائل الإعلام کالصحف والمذیاع، والسینما. ویسعى من خلالها إلى تصویر واقع الشعب اللبنانی الذی کان یعیش تحت وطأه العنف والحروب المستمره، تعبیراً عن غربه مدینه بیروت ومأساه من یعیشون فیها، طالما أن هذه الروایه تستمدّ قوتها من أزمه العنف السائد فی هذا البلد وکشف الغطاء عما تمارسه السلطه من قهر وقمع وتعذیب فی حقوق أبنائه.

تعتبر الغربه والحنین من المواضیع التی طرقها الشعراء قدیماً وحدیثاً وهو یتجسّد فی الشعور بالقلق والسخط والانعزال الاجتماعی وما یصاحب ذلک من العواطف الصادقه الحزینه. لهذه الظاهره تجلّیات عدیده فی نفوس الشعراء حیث عبّر عنها کلٌّ منهم وفقاً لوجهه نظره وظروفه. ومن الشعراء الّذین ذاقوا مراره الغربه وعبّروا عمّا تجیش به نفوسهم من مشاعر الحزن والألم، هو محمود حسن إسماعیل، الشاعر المصری المعاصر الّذی تبدّت لغه الحزن والغربه والحنین واضحه فی شعره. تهدف هذه المقاله من خلال المنهج الوصفی-التحلیلی إلی دراسه تجلیّات الغربه والحنین فی المجلّد الأوّل والثالث من شعر محمود حسن إسماعیل وکیفیه توزیعها فی أشعاره ودورها فی إثاره العواطف والمشاعر تجاه الظلم الّذی قام به الاحتلال البریطانی تجاه الشعب المصری وعلی رأسهم الفلّاحین الکادحین. ومن أهمّ ما توصّلت إلیه المقاله هو أنّ الشاعر قد برع فی التعبیر عن شعوره بالغربه الداخلیه والخارجیه من خلال رسم وجدان معذّب وقلب ینزف ألماً، إلّا أنّه تخفّ حدّه الألم والغربه عنده رویداً رویداً باللجوء إلی ربّه عبر تأمّلات صوفیه.کما حنّ الشاعر إلی الأرض والوطن والمحبوب ومظاهر الطبیعه بکلّ ما لدیه من الوجد والشوق، ولم یشغلْه بریق الحیاه الزائف فی المدینه عن ذکر قریته بل أخذ یرسل زفرات الشوق والحنین إلیها دوماً. وثمّه نوع آخر من الحنین فی شعره وهو الحنین الدینی الّذی برز إثر تقرّبه إلی الله ورسوله ومعایشه قضایا الدول العربیه المقهوره. کما تبیّن أنّ أحزان الشاعر أقضّت مضجعه وجعلته یختار أسلوباً بسیطاً وصادقاً فی شعره.

تعدّ السوسیونصیّه من الدّراسات النابعه عن المنهج الاجتماعی للنّقد الأدبی والتی رأت النّور فی القرن العشرین. ساعد التحلیل السوسیونصّی علی تناول العمل الأدبی من حیث الإیدیولوجیا والطّوابع الثقافیّه والسیاسیّه. بما أنّ الروایه الحدیثه أخذت علی عاتقها تصویر وتخلید الآلام والأزمات التی یعانیها الإنسان ویواجهها علی مرّ الزمن وخاصّه الواقعیه منها ظهرت الکثیر من الدراسات التی نظرت إلی الرّوایه من المنظور السوسیونصّی. روایه خان الخلیلی من أشهر روایات نجیب محفوظ الواقعیه التی بدأت بتصویر الحیاه والواقع الاجتماعی المعاش، والملامح الثقافیه والسیاسیه للشّعب المصری فی فتره الحربین العالمیتین. وبما أنّ هذه الروایه بمثابه السجلّ الذی دوّن فیه معلومات تاریخیه واجتماعیه قیّمه تُساعد القارئ علی التوصّل إلی فکره کلّیه وعامّه بالنسبه إلی تلک الظروف المُعاشه بإمکانها أن تکون مادّه خصبه للتحلیل السوسیونصّی. حاول هذا المقال تسلیط الضّوء علی السّوسیونصیّه فی هذه الروایه وفقاً للمنهج الوصفیالتحلیلی وبناءً علی الطابع الاجتماعی للنّقد والتّحلیل بهدف التوصّل إلی أهمّ میزات الحیاه الاجتماعیه فی المجتمع المصری وکیفیّه ظهورها فی الرّوایه. تسلطی الضّوء علی الأصوات الروائیه وخطاب الشخصیات الأیدیولوجی ودراسه الأمکنه الهامّه فی الروایه من أهمّ الموضوعات الفرعیّه التی انتقاها هذا المقال. ومن النّتائج التی وصل إلیها هی أنّ هناک أصواتاً وأفکاراً عدیده، تشابهت وتناقضت حتّی وصلت إلی شیء من الغموض الّذی یحکی عن عدم التراتیبیّه والضّوضاء التی خیّمت علی المجتمع المصری وعلی مدی مستویات الأنظمه الاجتماعیه والثقافیه والسّیاسیه آنذاک وأنّ روایه خان الخلیلی لم تدع شارده ونافره من الحیاه الاجتماعیه إلّا وعبّرت عنها ویمکن القول بأن جمالیّه هذه الروایه تتمثّل فی نمط التعبیر عن الأزمات والواقع المعاش وکذلک الحفاظ علی الطابع الأدبی وجاذبیّه الروایه حتی تبقی صادقه وتجعل القیمه الفنیه هی الغایه والهدف.

یتمثّل جمال العمل الأدبی وخاصه الشعر الحرّ فی تماسک أجزائه شکلاً ومضموناً لیظهر أمام القارئ کبناء متماسک بوحدات متناسقه من البدایه مروراً بالوسط وحتى النهایه. إنّ الوحده العضویه من أبرز القضایا التی أثیرت بعد ظهور الشعر الحرّ ومن أهمّ مکوّناتها هی الحبکه السردیه. یقوم الباحثون فی هذا المقال بدراسه الوحده العضویه ودور الحبکه السردیه فی إیجاد الترابط والتلاحم العضوی والتماسک بین أجزاء النص الشعری من خلال المقارنه بین رائدَی الشعر الحرّ العربی والفارسی بدر شاکر السیّاب ومهدی أخوَان ثالث، اعتمادا على المنهج المقارن الذی یستمد من المدرسه الأمیرکیه. یرید الباحثون أن یبیّنوا کیف استخدم کلا الشاعرین من هذه العناصر ومن أهمّ نتائج البحث أن الحبکه السردیه فی شعر أخوَان ومن ضمنها العقده والحل تظهر بشکل أکثر نجاحاً فی خدمه الوحده العضویه إذ إن شعره یکون فی مسار خطی واضح معتمداً على العقده والحل ویتبع التسلسل المنتظم للأفکار ویبدو أن غناء تراث الشعر القصصی الفارسی له أثر فی هذا الأمر.

الشخصیه من المواضیع الهامّه التی تطرح دائماً فی بنیه السرد للروایه وهی بمثابه القطب الذی تدور حوله مقوّمات السّرد الأخری من زمان ومکان ومشاهد وتصبح هذه المقوّمات ذات معنی ومفهوم. فالشخصیات هی التی تحمل الأفکار والآراء التی یکون الروائی بصدد التّعبیر عنها وهی الّتی تحمل رساله من قبل الرّاوی إلی المجتمع أو ما إلیها من منصّات ومن خلال استخدامها فی السّیاق السّردی. أمّا بالنّسبه إلی الروایه الّلیبیه فالرّوائی الشّهیر إبراهیم الکونی فله الفضل فی ازدهارها ووقعها علی القلوب حیث إنّه أغنی المکتبه العربیّه بروایاته فی العصر الرّاهن وحظیت کذلک روایاته بمناقشات عدیده ." قابیل أین أخوک هابیل " من الروایات التی لم تخل من إبداعات روائیّه اشتهر بها هذا الأدیب من توظیف التّراث والثّقافه. یحاول هذا المقال أن یمعن النظر فی بنیه الشخصیه فی روایه قابیل أین أخوک هابیل مستخدماً المنهج الوصفی- التحلیلی وهی روایه تاریخیّه تنقل الأحداث التی جرت فی حکم علی باشا القرمانلی علی أرض لیبیا ولکن بلغه أدبیه وباهتمام یکشف للقارئ براعه الروائی فی السّرد والقصّ. تناول الأدیب اللیبی هذه القضیّه التاریخیّه من المنظور الأدبی وأضاف إلیها الکثیر من الشخصیات والأحداث بحیث إنّها تظهر روایه أدبیّه أکثر ممّا تکون تاریخیّه وبسبب دور الشخصیات فی هذه الرّوایه تناول هذا المقال أنماط اختیار أسماء الشخصیات ، دور الشخصیات الرئیسیّه والشخصیات الفاعله فی الروایه وأنماط تقدیمها بواسطه الحدث أو الحوار الدّاخلی. من أبرز ما توصّل إلیه المقال هو ربط الشخصیات الموضوعه من خیال الروائی بالتراث والثقافات العالمیّه والإکثار من الوصف البرّانی للشخصیات الرئیسیّه والفاعله واستخدام الرّوائی الحدث والحوار الدّاخلی کوسائل لاستعراض شخصیاته .

هدف از تألیف کتاب در حوزه شعر پایداری معاصر، آشنایی مخاطب با عناصر پایداری است تا مؤلف بتواند بر اشتیاق و انگیزه مراجعه به چنین حوزه ای بیفزاید. از این رو کتاب شعر پایداری در عراق معاصر در صدد آن بر آمده است تا شمار فراوانی از شاعران پایداری در عراق، در دوره ی معاصر را معرفی نموده وبه تحلیل عناصر پایداری در اشعار آنان از دو منظر محتوا و سبک بپردازد. فضای کلی کتاب، ترسیم کننده فضای سیاسی عراق، کودتای حزب بعث، شعر پایداری در عراق، تبیین اهمیت موضوع پایداری در ادبیات عراق، دسته بندی هشت شاعر در دو بخش نسل اول و نسل دوم و بررسی شعر پایداری آنان در دو بخش محتوایی و سبکشناختی است. هر چند انتظارات مخاطب در این حوزه برآورده نشده ونتیجه ارزیابی و مطالعه این کتاب، از آن حکایت دارد که نویسنده در بررسی وتحلیل شعر پایداری معاصر عراق با ویکردی توصیفی–تحلیلی، تا حدودی در دسته بندی شاعران از ترتیب موضوعی، خارج وبه نوعی به خلط مبحث دچار شده و در کنار آن تناسبی میان حجم بعضی فصل ها و مطالب ارائه شده وجود ندارد. بر همین اساس میتوان این کتاب را در شمار آثاری دانست که به بررسی مروری وگذرای موضوع پایداری در شعر معاصر عراق پرداخته و به عنوان مرجعی برای خواننده در شناسایی قصیده های متناسب با موضوع پایداری مطرح می شود. مرجعی که در تلاش است به نوعی، به گردآوری آثار برخی از شاعران عراقی برای پژوهشگر حوزه ادبیات پایداری بپردازد تنها به جنبههایی از موضوع پایداری پرداخته وزوایای بسیاری از آن مسکوت مانده است.

  رمان پایداری فلسطین، بیانگر سیمای شخصیت فلسطینی، قبل و بعد از واقعه نکبت بوده و از رنج ها و محنت های ملتی حکایت دارد که با شهامت و جسارت به مبارزه و مقابله با استعمارگر صهیونیسم و انواع ظلم و ستم پرداخته است و می توان آن را یکی از وسیع ترین حوزه های ادبیات عرب دانست که به عنوان ابزاری برای مقاومت و پایداری در دست نویسنده، آحاد مردم را به دفاع از ارزش ها، آزادی، دفاع از کرامت انسانی و عدالت تشویق کرده تا از جان و مال خود دریغ نکنند. خون شهیدان، به عنصری مهم در دست نویسنده تبدیل و برای ادامه سیر پایداری بر آن پافشاری می شود و شهادت طلبی یکی از محورهای پایداری به شمار می آید؛ کما اینکه اشغال سرزمین فلسطین، رمان فلسطین را به سمت پایداری و مقاومت، سوق داده است. در این راستا رمان عشاق، به بیان واقعیت تلخ اوضاع فلسطین، ترک رؤیاپردازی و زمینه چینی برای قیام، انقلاب و انتفاضه می پردازد. این رمان اثر رشاد ابوشاور با تأثیر از چنین فضایی و با ترسیم تصویر فلسطین و ذکر سایر اراضی اشغالی، به تعیین سرنوشت ملت فلسطین، با یک راهکار، یعنی پایداری و مبادرت به حفظ تمدن و هویت آن تأکید دارد. این جستار در تلاش است با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی جلوه های پایداری در رمان عشاق اثر رشاد ابوشاور، رمان نویس معاصر فلسطینی بپردازد. نتایج این جستار حاکی از آن است که نویسنده در بررسی عناصر پایداری در این رمان موفق عمل کرده و بخش وسیعی از آن را به آرمان فلسطین و آزادی آن اختصاص داده است.

لا تعنی قراءه النص الشعری الاعتماد على الدلالات الظاهره والسطحیه، بل تهدف إلى المستور من الدلالات أو البنیه التحتیه للنص مما یتطلب التفاعل مع النص ومعماریته. کما أنّ النص الشعری المقاوم یفیض بدلالات إیجابیه ومعنویه یبعث الحیاه بین شعب وأمه فالمقاربه السیمیائیه لشعر المقاومه تسعى إلى الکشف عن ملامح خفیه کامنه فی أعماق النص، وهی لا تظهر إلا بعد فک رموزه أو شیفراته، وهی تساعد على فهم کنوز النص الدفینه فیه. یکون الشاعر عبد العزیز المقالح من رموز الشعر الیمنی المعاصر وله باع طویل فی حرکه الشعر العربی وهو الذی قد ساهم فی تیار المقاومه والنضال ضد العدوان والاحتلال. تأتی قصیده من یومیات سیف بن ذی یزن فی بلاد فرس لتکون شاهده على ما تمّ ادعاؤه من أنّ الشاعر من المقاومین العرب. تهدف هذه المقاله إلى قراءه سیمیائیه لهذه القصیده وفک علاماتها وتحلیلها وفقاً للمنهج السیمیائی کما تتطرق إلى سیمیائیه العنوان والدلاله الضمنیه لهذه القصیده وفقاً للمنهج الوصفی التحلیلی. ومن أبرز ما توصّلت إلیه المقاله هو أنّ الشاعر استخدم العنوان کمفتاح سیمیائی لقصیدته کما أن الدلاله الضمنیه عند الشاعر بحاجه إلى قراءه متأنیه عمیقه لسبر أغوارها العمیقه؛ فضلا عن أن الرموز والاستعارات المستخدمه فی هذه القصیده قد تسببت فی تضخّم دلالات عمیقه فی هذه القصیده، فهی بحاجه إلى فک شیفراتها لفهمها والتقصی فیها.

یعتبر عبدالعزیز المقالح بصفته شاعراً وناقداً آکادیمیاً وأحد رموز الشعر الیمنی المعاصر خاصه والشعر العربی المعاصر عامهً حیث تولی مسؤولیه بارزه ونشیطه فی حرکه الأدب والنقد وقام بدور فعال فی الثوره الیمنیه والمقاومه الشعبیه وأخذ الشعر سلاحاً للدفاع عن شعبه ووسیلهً للتعبیر عن معاناته وآلامه بقیم جمالیه وشعریه رفیعه المستوی سواءً کان یعیش فی الیمن وصنعاء أو کان مغترباً فی العواصم العربیه کالقاهره حیث تتسم قصائده بالصراحه والمباشره وقلیل من الغموض. دخل المقالح فی قضایا الوطن الیمنی والأمه العربیه وعاش کثیراً من مصائبهم وله دور کبیر ونشیط وفعال فی شحذ الهمم وتحفیز النفوس علی النضال فی وجه الأعداء والمحتلین مستشرفاً مستقبلاً رائعاً وقریناً بالحریه والأمان لأبناء شعبه. فالقارئ لشعره یجده کأنه تنبّأ فی دواوینه الشعریه ما یعانیه الشعب الیمنی من اختناق وعدوان وحرمان وتخلّف وأمیه وجهل. تسعی هذه الدراسه إلی إلقاء الضوء علی شعر المقالح المقاوم والترکیز علی أهم محاور المقاومه والثوره وعناصرها فی شعره وفقاً للمنهج الوصفی التحلیلی ومن أبرز ما توصل إلیه المقال أنه المقالح له تواجد فی الأوساط الیمنیه إذ یهتم بقضایا اجتماعیه کالفقر والحرمان مؤکّداً علی القضیه الفلسطینیه وله نظره قومیه تحاول فی توحید کلمه الشعب الیمنی والأمه العربیه وفی هذا الصدد کثیراً ما یلاحَظ علی أنه قام بتوظیف التراث والشخصیات الأسطوریه والشعبیه کما یتجلی الترکیز علی کثیر من الأمکنه فی شعره.

قضیة الانتحال والوضع لا تنحصر بأمة دون غیرها أو أدب دون غیره إذ توجد فی أدب کل أمة تنتقل من طور البداوة إلی الحضارة، فتمت مناقشة الروایة والانتحال فی الشعر والأدب فی فترات مختلفة وأثیرت حولهما ضجة فی العصر الحدیث. إن ابن خلکان هو أول من غرس بذرة التشکیک فی نهج البلاغة ومدى صحة نسبته إلى الإمام علی (ع)، ثم کان هناک مشککون کثیرون حذوا حذوه.حاولت هذه الدراسة أن تجیب عن أسئلة منها: ما هی أسس الشک والانتحال فی نهج البلاغة وما هی أهم الردود الرئیسة علیها؟ مما قاله ابن خلکان یمکن أن یتمّ جمع الشکوک حول نهج البلاغة فی نقطتین هما الشک فی جامع نهج البلاغة أ هو الشریف الرضی أم أخوه الشریف المرتضى؟ وثانیهما الشک فی صحة نسبة نهج البلاغة إلى الإمام علی (ع). کما حاولت الدراسة أن تستخدم الردود المعتمدة علی النقل والعقل ومبحث الروایة وطرق تحمل الحدیث وفقاً للمنهج الوصفی-التحلیلی. وقد توصل المقال إلی أن الشریف الرضی قد جمع نهج البلاغة لا المرتضى، کما نصّ علی دحض نظریة الانتحال والوضع وإبطال الفکرة القائلة بأن الشریف الرضی واضعه لا جامعه.

تهدف الدراسه الأسلوبیه إلی تناول التحلیل البنائی للعمل الأدبی شعراً کان أو نثراً وفقاً للمستویات الصوتیه والترکیبیه والدلالیه التی تعطی للنص أبعاداً دلالیه تسهم فی تضاعف الدلالات السیاقیه وتقوم برصد الأدوات التعبیریه المؤثره فی الدلاله، کما أن الأسلوبیه تساعد الشاعر علی تصویر کافه الجوانب الإنسانیه عبر استخدام جمیع طاقات اللغه. أسهم الشاعر محمد إبراهیم أبوسنه فی حرکه الشعر العربی الحدیث وله دور فاعل وممیّز فی ریاده الشعر المصری لما له من دواوین شعریه کثیره عالج فیها هموم شعبه وعاشها. قصیده رساله إلی الحزن من القصائد التی أنشدتْ حول مأساه الشعب وفیها ملامح من المعاناه والأتراح. یسعی هذا البحث إلی معالجه هذه القصیده وفقاً للمنهج الوصفی التحلیلی وبناء علی نظریه الأسلوبیه الإحصائیه . تضمّ دراسه المستوی الصوتی البحث عن الأصوات المجهوره والمهموسه وتکرار الحروف والکلمات وفی المستوی الترکیبی یرکز البحث علی دراسه الجمل الفعلیه والاسمیه و الأفعال الماضیه والمضارعه والأمر عن طریق الإحصاء وفی المستوی الدلالی یتضمّن التشبیه والاستعاره والطباق ومما توصل إلیه المقال هو أنّه کان فی استخدام الشاعر للأصوات المهموسه فی هذه القصیده دور فاعل فی إضفاء الحزن والقلق وفیالمستوی الترکیبی تفوّقتْ نسبه الجمل الفعلیه علی الجمل الإسمیه وأنّ الفعل المضارع أکثر قیاساً للفعل الماضی والأمر وتمّ توظیف أسلوب النفی والاستفهام والنداء والشرط وفی المستوی الدلالی کثر عدد التشبیهات والاستعارات المکنیه والتصریحیه وهی تدلّ علی تداخل حدود الأشیاء فی العالم الخارجیّ مع الذات الشاعره معتمداً علی تفاعل الدلالات بینهما وهکذا ینقل الشاعر مشاعره وأحاسیسه إلی متلقیه ویؤثّر فیهم .

لا شک فی أن التکرار من الوسایل اللغویه التی تؤدی فی الشعر دوراً تعبیریاً واضحاً وفاعلاً، فتکرار لفظ أو حرف أو عباره أو مقطع شعری ما یوحی بشکل مبدیی بسیطره هذا العنصر المکرر وإلحاحه علی فکر الشاعر أو شعوره أو لاشعوره المتجذر فی رؤیاه الشعریه. ینظرون المحدثون إلیه ویتعاملون معه وفق رؤیه أخری جدیده تبتعد فی کثیر من الأحیان عن الجانب العقلی الذی استند إلیه القدماء فی هذه الظاهره، وتتأثر مما تملیه ظروف العصر وما ولد فیه من تیارات أدبیه لم تکن قدیماً، ویضاف إلی هذا تغیر شکل القصیده العربیه حیث مثلت جزءاً لا یمکن إنکاره فی هیکل القصیده عموماً والذی یقوم علیها موضوعها. یهدف هذا المقال إلی تبیین دلاله التکرار وتحلیل أنماطها المتنوعه فی شعر الشاعر المصری المعاصر محمد إبراهیم أبی سنه، حیث تتجلی فی التکرار الاستهلالی والختامی والتراکمی والدایری والشعایری والمقطعی والصرفی وفقاً للمنهج الوصفی-التحلیلی ومن أبرز النتایج التی توصل إلیها المقال هو أن التکرار یحتل مکانه بارزه فی شعر أبی سنه وهو من أبرز الأدوات التی استخدمها الشاعر للإدلاء بدلوه فی التعبیر عن معاناه الشعب المصری وأبناء الوطن العربی والتعبیر عن الهموم التی اعترت شعبه ثم الحث علی النضال والکفاح فی سبیل الوطن والحریه والکرامه الإنسانیه. فأجاد الشاعر فی توظیف التکرار لبیان أغراضه ومقاصده فی مجموعاته الشعریه.

إنّ البحث فی الخطاب الأدبی وصلته بالنقد استحوذ علی اهتمامات دارسی اللغة والأدب منذ منتصف القرن العشرین، بفضل ما قدمته الحقول المعرفیة الجدیدة کاللسانیات والأسلوبیة والسیمیائیة من مصطلحات وأدوات إجرائیة، أسهمت فی مقاربة الأثر الأدبی بعیداً عن المقولات النقدیة التی کانت مستعارة من کل الحقول إلا حقل الأدب. و هو أقرب أنواع الخطاب للتربیة و تعدیل السلوک و تعلیم الناس؛ حیث إنّه یرقی بالتفکیر و القلب و السلوک من خلال أسالیبه المختلفة، منها البیانیة کالتشبیه و المجاز و الرمز، أو الأسالیب التی تخصّ علم المعانی کالدعاء و الاستفهام و هی أسالیب تنبّه الحس الجمالیّ و المتعة فی النفوس و تحمل الفائدة المرجوّة فی ثنایا الخطاب الممتع، فتوصلها بطریقة محبّبة، بعیداً عن أسالیب الجدل الجافّ الذی لا تصبر له النفوس و لا ترغب فیه. إنّ هذا المقال یسعی إلی دراسة الخطاب الأدبی فی مقامات الهمذانی و هی خطبةٌ یمتاز الخطاب الأدبی فیها بقدرته علی إیصال محتواه إلی طبقات المجتمع علی اختلاف شرائحها؛ حیث یکثر فیها اقتران اللفظ و المعنی أو الشعور و التعبیر؛ کذلک تهدف إلی دراسة الواقع الجمالی الذی یحدثه هذا العمل الأدبی فی المتلقی و ردود فعله إزاءه، حین یتأمله و یتفکّر فیه؛ و یتّبع المقال التحوّلات و التطوّرات التی یتداولها المتلقی أو المستمع.

إن شعر المقاومه رکنٌ عظیم من أرکان الأدب العربی الحدیث، و من أوسع الأبواب الشعریه التی یدور الشعراء فی رحابها. فالشاعر المقاوم علیه أن یصنع مصیره بیده و یکون داعیاً إلی التحرر و الاستقلال و ملتزماً بقضایا مجتمعه. إذا أمعنّا النظر فی الشعر التونسی المعاصر وجدنا أبا القاسم الشابّی(1909م- 1934م) من أکبر الشعراء المقاومین؛ بحیث کان شدید الإیمان بحریّه الاختیار و مسؤولا أمام مجتمعه الذی ینتمی إلیه، مسایراً شعبه و أبناء قومه، مقاوماً للظلم و الطغیان، مناصراً ضد الظالم، متغنیاً بأمجاد شعبه و رافضاً المصالحه مع الواقع الاجتماعی الذی یعیشه شعبه. یهدف هذا البحث إلی دراسه الظواهر المختلفه للمقاومه فی شعر الشابّی کما یهدف الکشف عن حیاه الشاعر و شخصیته و ثقافته، ثم التعرف علی أدبه المقاوم و أهم الموضوعات الوارده فیه و أنماطها التی تمثلت فی المحاور التالیه: 1- الوطنیه 2- کفاح المستعمر 3- القومیه العربیه (الالتزام القومی)